45
Ekonomik Durum
Madencilik, hidroelektrik enerji üretimi, petrol çıkarma ve pamuk işleme
başlıca sanayi kuruluşlarını meydana getirir. Ayrıca gıda işleme makineleri, kimyevi
maddeler ve halıcılık, sanayide önemli yer tutar. Örme eşya üretimi, ipekli kumaş,
halıcılık gibi hafif sanayi kollarının yanında güç transformatörleri ve kabloları, tarım
aletleri üretimi gibi orta ve ağır sanayi kolları da vardır. Tacikistan ekonomisinde
tarım birinci sırada yer alır. Başlıca tarım ürünü pamuktur. Pamuk ekiminin büyük
bir kısmı sulama ile yapılır. Ayrıca üzüm, susam, buğday, arpa, kavun, sebze
yetiştirilir. Hayvancılık da ülke ekonomisinde önemli yer tutar. Küçükbaş hayvan
besiciliği ve ipekböcekçiliği yaygın olarak yapılır. Çiçek yetiştiriciliği yaygındır
(www.tajikembassytr.com).
Eğitim
Eğitim ücretsizdir. İlkokulların ve tüm ortaöğretim kurumlarının sayısı
yaklaşık 3200’ü bulmaktadır. Tacikistan’ın en önemli yüksek öğretim kurumu 18
araştırma enstitüsü bulunan Tacikistan İlimler Akademisi’dir. Bunun yanı sıra 25
üniversitesiyle 7 yüksek okulu mevcuttur. Okuma yazma bilenlerin oranı ise % 93
dolaylarındadır (www.tr.wikipedia.org).
Siyasi Hayat
Tacikistan bağımsızlık sonrasında çok partili demokratik düzene geçmiştir.
Ancak iç çatışmalar sonrasında Rusya’nın askeri desteğiyle yeniden eski
komünistlerin hakimiyetinde bir diktatörlük rejimi oluşturulmuştur. Hükümet
muhalefet partilerini kapatarak 80 kişilik bir ara dönem parlamentosu oluşturmuştur.
Tacikistan Birleşmiş Milletler (BM), BDT ve Uluslararası Para Fonu (IMF) gibi
uluslararası örgütlere üyedir (www.tr.wikipedia.org).
2.1.6. Özbekistan
Resmi adı Özbekistan Cumhuriyeti (Özbek Türkçesi’nde Республика
Узбекистан, Latin alfabesi ile O‘zbekiston Jumhuriyati)’dir. Komşuları kuzeyde
Kazakistan, güneyde Türkmenistan, doğuda Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan’dır.
Başkenti Taşkent’tir. Bir dönem SSCB’ne bağlı iken, 1991 yılında bağımsızlığını
46
ilan etmiştir. Ülkenin yüzölçümü 447.004 km²’dir. Nüfusu 26.851.195’tir. Para
birimi Özbekistan Somu’dur (www.tr.wikipedia.org).
Tarih
Tarihi kaynaklara göre Altın Orda Beyi Özbek’in adından gelmektedir.
Özbek Han 1313-1340’de Altın Orda Devleti’nin başına geçer. Böylece de bu birliğe
Özbekler denir. Daha sonra da belli bir Türk topluluğunun adı olarak kullanılır.
Özbekçe Uygur Türkçesi ile Çağatay bölümüne girer. 1428–1468 tarihleri arasında
Özbekler bir biriyle çok yakın dayanışma içine girmişler ve 1500-1510’da
Maveraünnehir bölgesini ele geçirmişlerdir. Ancak 1740’ta İran Hükümdarı
Buhara’yı ele geçirmiş ve buradaki Özbek Hanlığına son vermiştir. Buhara’nın
başına 1753’te Muhammed Rahim geçmiş, bu dönem 1920’ye kadar sürmüştür.
1924’te ise bugünkü Özbekistan Cumhuriyeti kurulmuş, ancak 1945’ten sonraki
yıllarda Rusların denetimine girmiştir. SSCB’nin çöküşüyle birlikte Özbekistan 20
Haziran 1990’da egemenliğini 1 Eylül 1991’de de bağımsızlığını almıştır
(www.turan.tc).
Coğrafi Konum
Özbekistan’ın 447.400 km²’lik bir yüzölçümü bulunmaktadır. Özbekistan;
Kazakistan, Tacikistan, Afganistan, Kırgızistan ve Türkmenistan ile komşudur.
Başkenti Taşkent’tir. Önemli şehirleri Namangan, Fergana, Andican, Semerkand,
Buhara, Hive, Hokand, Karşı, Urgenç ve Nukus’tur. Önemli nehirleri Surhanderya,
Serabat, Karaderya, Zerefşan, Kaşkaderya ve Sah’tır. En büyük gölü Aral’dır. Diğer
Orta Asya Türk cumhuriyetlerinde olduğu gibi iklimi, yazları sıcak ve kurak kışları
soğuk ve karasal iklimdir (www.tr.wikipedia.org).
Demografik Yapı
Özbekistan’ın nüfusu 26.851.195‘tir. Özbekistan’ın % 70’i Özbek’tir.
Özbeklerin dışında % 15 diğer Türk boyları ve % 10 Rus nüfusu Özbekistan
topraklarında yaşamlarını sürdürmektedir. Özbekistan’daki Türk nüfusun tamamına
yakını Müslüman’dır. Özbekistan’da km²’ye 49 kişi düşmekte olup, ortalama yaşam
süresi 69,5 yıldır ve nüfus artışı 2,6 ile yüksektir (www.turan.tc).
47
Ekonomik Durum
1991’den sonra bağımsız Özbekistan Merkez Bankası kurulmuştur.
Özbekistan çok zengin yeraltı kaynaklarına sahiptir. Altın, doğalgaz, alüminyum,
tungsten, kömür, mermer yatakları ön sıradadır. 1991 verilerine göre yılda 41 milyar
m³ doğalgaz üretilmektedir. Özbekistan, yıllık 80 ton altın üretimiyle dünya
sıralamasında üst sıralarda yer almaktadır. Bakır rezervleri 800 milyon ton olarak
varsayılmaktadır. Kömür üretimi yıllık 6 milyon tondur (www.tr.wikipedia.org).
Özbekistan karasal iklime sahiptir. Bu nedenle ülkenin % 9’u tarıma
elverişlidir. Özbekistan’da pamuk önemli yer tutmaktadır ve ülke dünyanın dördüncü
pamuk
üreticisidir.
Özbekler
buğday,
meyve,
sebze,
ipek
ve
pirinç
yetiştirmektedirler. Ekonomik yapı ise tarım ağırlıklıdır. Nüfusun %30’u tarım
sektöründe çalışmaktadır. Tarımsal üretim kolhozlar, solhozlar, meşhozlar
aracılığıyla yapılmaktadır. Ülke ekonomisinde hayvancılık da önemli yer
tutmaktadır. Sığır, koyun, keçi ve kümes hayvanları vardır. Yıllık yün üretimi 1994
verilerine göre 20.000 ton civarındadır. Özellikle astragan kürk koyunculuğu büyük
önem kazanmıştır ve ihraç edilmektedir (www.tr.wikipedia.org).
Özbekistan sanayisi daha çok petro-kimya ağırlıklıdır ve yılda 1,5 milyon ton
gübre üretmektedir. Ayrıca pamuk üretimine dayalı olarak kimya sanayi de
gelişmiştir.
Hafif
sanayi
ürünleri
ise
ipekli
ve
pamuklu
kumaşlardır
(www.tr.wikipedia.org).
Eğitim
Özbeklerin ilk eğitimleri 1912 yılına kadar mekteplerde ve medreselerde
olmakta idi. 1912’de Buhara emiri yeni sistem okulların açılmasını sağlamıştır.
Sovyet baskılarına karşın Özbekler dillerini ve kültürlerini korumuşlardır. Şu anda
Özbekistan’da 4.000’in üstünde okul, 4 milyon da öğrenci olduğu istatistiklerde
belirtilmektedir. Özbekistan’da ilköğretim önce 5 yıl, daha sonra da 7 yıla
çıkarılmıştır. Ancak yeniden yapılan düzenleme ile ilköğretim 8 yıla, ortaokul ise 11
yıla çıkarılmıştır. Halkın eğitim düzeyi oldukça yüksektir. Özbekistan’da Semerkant
Devlet Üniversitesi Eğitim hayatında önemli yer tutmakta ve bütün enstitüleri içinde
toplamaktadır (www.turan.tc).
Dostları ilə paylaş: |