Microsoft Word toplamtez doc

 
60 
Yeraltı  madenleri  bakımından  çok  zengin  olan  Dağıstan’da  kömür  ve  demir 
madenleri  işletilmektedir.  Kıyı  bölgesinde  doğalgaz  ve  petrol  çıkarılmaktadır.  Hızlı 
akan  ırmakları  hidro-elektrik  santrallerine  imkan  sağlarken,  şişe  ve  cam  yapımı 
önemli  sanayi  kollarıdır.  Toprakların  ancak  %15’i  tarıma  müsait  olmasına  rağmen, 
halkın  önemli  bölümü  geçimini  tarım  ve  hayvancılıktan  sağlar.  Halk,  çoğunlukla 
kışın  Nogay  Bozkırı  otlaklarında,  yazın  ise  yüksek  dağ  otlaklarında  yerleşir.  Tarım 
ürünlerinden  buğday  ve  mısırın  yanı  sıra  kiraz,  kayısı,  elma,  armut,  ayva  ve  kavun 
gibi  meyveler  ile  çeşitli  sebzeler  yetiştirilmektedir.  Hazar  kıyılarında  balıkçılık 
gelişmiştir. Maden, deri, ağaç  işleri  ve  yün dokumacılığı,  ihracat  yapabilecek kadar 
ileri  düzeydedir.  Bakır,  çelik  ve  gümüş  işlemeciliği,  ağaç  ve  deri  nakışçılığı  ve 
kiremitçilik meşhur sanatlardır (http://www.sosyaldersleri.com). 
 
2.2.1.6. Gagauzya 
Gagauzya,  Moldova’da  bulunan  özerk  bir  bölgedir.  İdari  merkezi  Komrat 
şehridir.  1.850  km²’lik  alanda,  2000  yılı  sayımında  göre  161.100  kişi  yaşar.  Etnik 
yapı Gagauz % 82,0,  Moldovan % 7,8,  Bulgar % 4,8,  Rus % 2,4,  Ukraynalı % 2,3 
şeklindedir (www.wikipedia.org). 
Çok sayıda tarihçi, etnograf ve dil uzmanları Gagauzları Türk Dünyası’nın en 
orijinal  halklarından  biri  olarak  kabul  etmektedirler.  Gagauzlar  Ortodoks  Hıristiyan 
kökenli etnik Türklerdir. Bizans yazılı kaynaklarında Oğuzlar XI. yy’da Tuna nehrini 
geçip Balkanlardaki Makedonya, Paristrione, Yunanistan ve Bulgaristan’da yerleşen 
göçebe  boyları  olarak  kaydedilmiştir.  XI.  yy’da  Balkanlara  göç  eden  Gagauzlar 
Ortodoks  Hıristiyanlığını  kabul  etmişler  daha  sonra  Osmanlı  yönetimi  altında 
kalmışlardır.  XVIII.  ve  XIX.  yy’larda  Balkanlarda  başlayan  ve  bağımsız  olma 
hedefini  güden  hareketler  sırasında  Bulgarların  baskısına  dayanamayan  Gagauzlar, 
1750-1846  yılları  arasında  Tuna  nehri  üzerinden  Rusya’ya  göç  etmişler  ve  Tuna 
bölgelerine  (1769-1791)  ve  Besarabya’ya  (1801-1812)  yerleşmişlerdir.  Ruslar 
Gagauzlara toprak vererek Tuna sınırı boyunda yerleşmelerini sağlamışlar ve Rusça 
öğrenmelerini  kolaylaştıracak  bir  ortam  yaratmışlardır.  Moldova’da  yaşayan  ve 
Türkçe  konuşan,  Ortodoks  Hıristiyan  Gagauz  halkının  bir  bölümü  XIX.  yy’ın 
başında Türk  - Rus savaşları sırasında Bulgaristan’dan Moldova’ya gelmiş  ve 1906 
yılındaki  15  günlük  bağımsızlık  dönemi  dışında,  sırasıyla  Rus,  Romen  ve  Sovyet 

---

 
61 
yönetimi altında yaşamışlardır. 1980’lerin sonunda Gagauz aydınları çevresinde milli 
bilinç  yayılmaya  başlamıştır.  Gagauz  aydınlarının  faal  üyeleri,  diğer  etnik 
azınlıklarının  gayretlerini  de  birleştirip  1988  yılında  “Gagauz  Halkı  Hareketi”ni 
kurmuşlardır. 1989 Mayıs ayında ilk kongresini yapan “Gagauz Halkı” adlı hareket, 
güney  Moldova’da  başkenti  Komrat  olmak  üzere  kurulacak  özerk  bir  yönetim 
talebiyle ilk önemli çıkışını yapmıştır. Gagauzlar, 21 Ağustos 1990’da Özerk Gagauz 
Sovyet  Sosyalist  Cumhuriyeti’ni,  güneyde  Gagauzların  en  yoğun  yaşadığı  Komrat 
yöresinde  ilan  etmişlerdir.  Bu  karar,  Moldova  Yüksek  Sovyet’i  tarafından  iptal 
edilmiştir. 25 Ekim 1990’da Gagauzlar, Gagauz Cumhuriyeti’ni oluşturmaya yönelik 
seçimler  yapmış,  ancak  Moldova  milliyetçileri  bu  girişimi,  yöreye  50.000  silahlı 
gönüllü  göndererek  önlemeye  çalışmış  ve  Rus  askerlerinin  müdahalesiyle  şiddet 
önlenmiştir. Devam eden seçimler sonucunda 31 Ekim’de Komrat’ta yeni bir Gagauz 
Yüksek Sovyet’i kurulmuştur. Moldova’nın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra (27 
Ağustos  1991),  Gagauzlar  da  kendi  cumhuriyetlerini  ilan  etmişlerdir.  Moldova 
Meclisi 23 Aralık 1994 tarihinde “Gagauz Yeri” Özel Hukuki Statüsünü yasa olarak 
çıkarmıştır. Yasaya göre, Gagauzlara Moldova Anayasası’na ters düşmemek şartıyla, 
çeşitli  sahalarda  yasa  çıkarma  hakkı  verilmiştir.  Gagauz  Yeri’nin  en  yüksek  mercii 
başkandır  ve  Gagauz  Yeri’nin  tüm  makamları  başkan’a  bağlıdır.  Gagauz  Yeri’nin 
resmi dili Gagauzca, Moldovanca ve Rusçadır (www.wikipedia.org). 
Gagavuz  Türkçesi,  yaşayan  Türk  lehçelerinden  biridir.  Gagavuz  Türkçesi; 
Azeri Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve Türkiye Türkçesiyle birlikte Türk dilinin Oğuz 
grubunu  teşkil  etmektedir.  Bu  üç  lehçeden  Türkiye  Türkçesine  en  yakın  olanı 
Gagavuz  Türkçesidir.  Bu  dil,  Osmanlı  Türkçesinden  etkilenerek  Türkçe,  Arapça, 
Farsça  kelimeler  alarak  zenginleştiği  gibi,  birlikte  yaşadığı  Yunan,  Bulgar,  Romen, 
Moldova  ve  Rus  dillerinden  de  birçok  kelimeyi  bünyesine  almıştır.  Bugün  edebi 
Gagavuz  Türkçesinin  içerisinde  çok  sayıda  Slav  asıllı  kelime  bulunmaktadır. 
Özerklik süreciyle birlikte Gagavuzların anadillerini her alanda kullanabilme imkanı 
doğmuştur.  Bugün  yaşlı  ve  okuma-yazma  bilmeyenler  yalnızca  Türkçe 
konuşmaktadırlar.  Sovyetler  Birliği  zamanında  Rusçanın  okullarda  zorunlu  hale 
getirilmesi  sonucu  Gagavuzlar,  iki  dilli  olmuşlardır.  Moldova’da  yaşayan  milletler 
içinde  Rusçanın  ikinci  dil  olarak  konuşulma  oranının  en  yüksek  olduğu  grup 
Gagavuzlardır.  Gagavuzların  %  74’ünün  Rusçaya  vakıf  oldukları  tespit  edilmiştir. 

---

 
62 
Okullarda  kademeli  olarak  Latin  Alfabesi  ve  Gagavuzca  eğitim  verilmeye 
başlanmıştır (www.mykuzenler.com). 
Ekonomisi  tarıma  dayalı  olan  bölgenin  ekilebilir  alanı  148  hektardır.  Yılda 
400.000  ton  üzüm  işleyen  12  şarap  fabrikası,  1  adet  et  kombinası,  2  adet  yağ 
fabrikası, 1 adet tütün fabrikası, mentasyon fabrikası ve 2 adet halı fabrikası vardır. 
Şarapçılıkta  dünya  çapında  üne  sahip  olan  Gagavuzlar  üzümün  yanı  sıra  hububat, 
bakliyat ve sebze-meyve yetiştirmektedirler (www.hunturk.net). 
 
2.2.1.7. Hakasya 
Türkistan’da  Sibirya’nın  güneyinde,  Sayan-Altay  dağları  ve  Yenisey  nehri 
yanında  ve  Altay  Cumhuriyeti’nin  kuzeyinde  yer  alan  Hakasya,  62.400  km²’lik  bir 
yüzölçümü ile Rusya Federasyonu’na bağlı özerk bir cumhuriyettir. Hakasya Sayan-
Altay dağlarının bir parçasıdır. Üzerinden dünyanın en büyük nehirlerinden biri olan 
Yenisey  Irmağı  geçmektedir.  Başkenti  Abakan  şehridir.  Ülkenin  üçte  ikisi  dağlık 
olup  halkın  çoğu  Abakan  ve  Yenisey  nehirlerinin  kenarında  yaşamaktadır.  Türkçe 
konuşan  Hakasların  asıl  adı  Koraylar’dır.  Hakaslar,  Kaçinler,  Sogaylar,  Kızıllar  ve 
Koybollar olmak üzere dört boy olup bu dört grubunu ortak ismi Hakastır. Hakaslar 
eskiden  göçebe  olan  Sibiryalı  bir  Türk  halkıdır.  Ama  gönümüzde  bölge  nüfusunun 
yaklaşık  %  80’ini  Ruslar  oluşturur.  Toplam  nüfusu  498.384  olan  Hakas  Muhtar 
Bölgesi nüfusunun ancak % 11,1’i Türk’tür (www.hunturk.net). 
Hakasça Uygur şivesine yakındır. Bugün bir yazı diline sahip olan Hakasların 
dil  ve  edebiyat  enstitüleri  mevcuttur.  Güney  Sibirya’da  yaşayan  Hakas  Türklerinin 
kullandığı Türk  lehçesi, Türk dillerinin sınıflandırılmasında  Doğu Türkçesi öbeğine 
girer.  Hakaslar  çarlık  döneminde  zorla  kabul  ettirilen  Kiril  alfabesini  Sovyet 
devriminden sonra  bırakıp Latin  alfabesine geçmişler, ama 1939’dan sonra  yeniden 
Rus  alfabesini  kullanmak  zorunda  kalmışlardır.  Moğolca  ve  Çince  öğelerin  de 
rastlandığı  Hakasçanın  sözcük  dağarcığı  daha  çok  Türkçe  sözcüklerden  oluşur. 
Hakasya’da  269  ortaokulda  91.000  öğrenci,  7  anaokulunda  770  öğrenci,  1 
üniversitede  6.500  öğrenci  bulunmaktadır.  Eğitim  sistemi  devletin  mülkiyetindedir 
(www.tdgb.org). 
Hakaslar  Türk  boyu  olup  Güney  Doğu  Sibirya’da  yaşamaktadır.  Hakaslar 
XVIII.  yy’da  Sovyetler  Birliğine  katılmış,  1930’da  Özerk  bölge  statüsüne 

---