Microsoft Word toplamtez doc

 
63 
kavuşmuşlardır.  Hakaslar  Budist,  Ortodoks,  Hıristiyan  ve  Müslüman  inancına 
sahiptirler.  Hakasların  iki  bin  yılı  aşan  tarihleri  onların  bir  Kırgız  grubu  olduğunu 
göstermektedir.  Tanrı  Dağı  Kırgızlarının  dünyaca  ünlü  büyük  destanları  Manas  bu 
tarihi  olaydan  bahsetmektedir.  Manas  Destanı’nın  anlattığına  göre  Tanrı  Dağı 
Kırgızları Yenisey bölgesinden bugünkü vatanlarına iki Manas Han önderliğinde göç 
etmişlerdir.  XIX.  yy  Çin  kaynakları  Kırgızlardan  “Heges”  veya  “KieKiaSe”  adıyla 
bahsetmektedir.  Sonraki  yıllarda  Tanrı  Dağı  Kırgız  boylarının  Müslümanlaşma  ve 
yaşanılan bölgeler arasındaki mesafenin uzak olması nedeniyle Yenisey Kırgızlarının 
ayrı bir kimlik benimsemesini ve Hakas adını kabullenmeleri sonucunu doğurmuştur 
(www.tdgb.org). 
Hakas Muhtar Bölgesi, ekonomik kaynaklardan kömür, demir, altın, mermer 
vs. sanayi bakımından zengindir. Ayrıca kereste işletme sanayi gelişmiştir. Ekonomi 
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Bitki üretimi de yeterli düzeydedir. Koyun ve 
keçi  besiciliği  hala  önemli  bir  ekonomik  etkinliktir.  Alçak  kesimlerde 
gerçekleştirilen sulama projeleri otlaklarda beslenen hayvan sayısını, ekili arazilerin 
yüzölçümünü  ve  başta  buğday,  yulaf,  darı  ve  patates  olmak  üzere  tarımsal  üretimi 
artırmıştır.  Rusların  bölgeye  yerleşmesine  de  etkili  olan  bakır  madenciliği  XVII. 
yy’dan  beri  önemini  korumaktadır.  Abaza  ve  Teya’da  zengin  demir  cevherleri, 
yukarı  Çulım’da  altın,  Çemogorsk’ta  kömür,  Aksiz’de  barit  çıkartılmaktadır. 
Bölgede  ayrıca  bakırtungsten  yatakları  da  vardır.  Ormanlar  önemli  bir  kereste 
kaynağıdır.  1980’lerin  başında  Yenisey  Irmağı  üzerindeki  Sayanagorsk’ta  yapılan 
6.400 megavat kapasiteli hidroelektrik santralından Minusinsk Havzası’ndaki sanayi 
için  gerekli  enerjinin  sağlanması  planlanmış  ve  elektrik  enerjisi  gereksinimi 
karşılanmıştır (www.tdgb.org). 
 
2.2.1.8. Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti 
Rusya Federasyonu’na bağlı Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti Kafkasya’nın Orta 
Kafkaslar adı verilen bölümünden batıya uzanan toprakları üzerinde yer alan sarp ve 
dağlık  arazilerden,  derin  vadiler  ve  yüksek  platolardan  oluşur.  Geri  kalan  kısmı  ise 
kuzeydeki  bozkır  görünümlü  geniş  düzlüklerle  kaplıdır.  Kuban  Vadisi’nin  orta  ve 
yüksek  kesiminde  yer  alır.  Kuzeyinde  Rusya,  doğusunda  Kabardey-Balkar, 
güneydoğusunda  Gürcistan,  güneyinde  Abhazya  ve  batısında  ise  Rusya  ve  Adıge 

---

 
64 
bulunmaktadır.  Başkenti  Çerkesk’tir.  Bu  bölgenin  toplam  nüfusu  422.000’dir. 
Yüzölçümü ise 14.000 km²’dir (www.kafkas.org.tr). 
Daha  önce  “Özerk  Bölge”  olarak  anılan  Karaçay-Çerkes,  1992  Federasyon 
Anlaşması  gereği  cumhuriyet  statüsüne  yükseltilmiştir.  Bölgede  etnik  ayrımcılık, 
Kafkasya’daki  diğer  cumhuriyetlere  nazaran  azdır.  6  Mart  1996’da  cumhuriyetin 
Cumhuriyetçi  Başkanlık  konusundaki  referandum  sonuçlarına  dayalı  yeni  bir 
anayasal  sistem  benimsenmiştir.  Rusya  Federasyonu  ile  sorumlulukları  paylaşma 
konusunda anlaşma sağlanmıştır (www.tdgb.org).  
Karaçay-Çerkes  toplumu  Sünni-Hanefidir.  Çerkesler  Kafkas  dil  grubunun 
Abhaz-Adıge kolundan, Kabardeylere yakın bir dil konuşurken, Karaçayların ana dili 
Balkarlar  gibi  Kıpçak  grubundandır.  Karaçay-Çerkes  Cumhuriyeti’nde  59.000 
öğrencinin okuduğu 181 ortaokul, 5.100 öğrenciye eğitim veren teknik okul ve 4.100 
öğrencili bir üniversite bulunmaktadır. Yılda Karaçay dilinde 47.000, Çerkes dilinde 
6.000 kitap basılmaktadır (www.kafkas.org.tr).  
Karaçay-Çerkes  Cumhuriyeti  bol  miktarda  iktisadi  kaynaklara  sahiptir. 
Kömür,  bakır,  mermer,  çinko  vs.  çıkarılmaktadır.  Sanayinin  %  65’i  Çerkesk 
şehrindedir.  Başlıca  sanayi  sahaları  petro-kimyadır.  Gıda  maddeleri  ve  makine 
üretiminin  yanı  sıra  tekstil  sektörü  güçlüdür.  Tarımda  en  çok  bitki  üretimi 
yapılmaktadır.  Hububat,  şeker  pancarı,  ayçiçeği,  patates  çok  üretilmektedir. 
Hayvancılık da oldukça gelişmiştir. Özellikle at yetiştiriciliği çok önem taşımaktadır 
(www.tdgb.org). 
 
2.2.1.9. Karakalpakistan 
Karakalpak Muhtar Cumhuriyeti, Özbekistan Cumhuriyeti’ne bağlı, özerk bir 
cumhuriyettir.  Karakalpakistan  toprakları  güneydoğuda  Özbekistan,  güneyde 
Türkmenistan,  batı,  kuzey  ve  doğuda  Kazakistan’la  çevrilmiştir.  Karakalpakistan 
tarihi  Harizm  toprakları  üzerinde  kurulmuştur.  Bu  topraklar  Aral  Gölü’ne  dökülen 
Amu-Derya’nın  deltası  ile  iki  yanındaki  araziden  oluşmuştur.  Aral  Gölü 
Karakalpakistan’la  Kazakistan  arasında  paylaşılmıştır.  Amu-Derya’nın  doğusu 
Kızılkum  Çölü’dür.  Karakalpakistan  Cumhuriyeti,  Kızılkum  Çölü’nün  batısını, 
Amu-Derya  deltasını  ve  Üstyurt  yaylasının  güneydoğu  bölümünü  kapsar.  Kızılkum 
Çölü  kum  tepeleriyle  dolu  çok  geniş  bir  alandır.  Çölün  güneyinde  Sultan-Ulzdağ 

---

 
65 
dağları uzanır. Karakalpakistan’da kara iklimi hüküm sürer. Tipik bitki örtüsü step ve 
bozkırlardan  oluşur.  Amu-Derya  Deltasında  ise  Akdeniz  bitkileri  görülür 
(www.ozturkler.com). 
Tarihi kaynaklarda “Siyah Külahlılar” adıyla geçmektedirler. XVII. ve XVIII. 
yy’larda  Kıpçaklarla  beraber  Moğollara  tabi  olmuşlardır.  Rus  yıllıklarına  göre 
Karakalpaklar;  Uzlar,  Peçenekler  ve  Hazarlar  ile  kardeş  bir  kavimdir.  Kara-Kalpak 
ismi, bu Türk kavminin  ırk  hususiyeti  ile  ilgili olmayıp, bunların  yaşayış  ve giyiniş 
tarzları  ile  alakalı  diğer  topluluklardan  onları  ayırmak  için  kullanılmış  bir  ad 
olmalıdır.  Karakalpaklar  Oğuz  boyundandır.  Aslında  Kazaklara  yakın  olan 
Karakalpak  Türk  boyunun  yaşadığı  bölge  olan  Karakalpakistan  Nisan  1925’te  o 
devirdeki  Kazak  Muhtar  Sovyet  Sosyalist  Cumhuriyeti’nin  bir  muhtar  bölgesi 
durumundayken, bu muhtar bölge 20 Temmuz 1930’da SSCB’ne devredilmiştir. İki 
yıl sonra 20 Mart 1932’de Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti statüsünü kazanmış 
ve  Aralık  1936’da  Özbek  Sovyet  Sosyalist  Cumhuriyeti’ne  dahil  edilmiştir.  Bir 
zamanlar Kazak Cumhuriyetine dahil olan Karakalpakistan bugün Özbekistan’a aittir 
(www.tdgb.org). 
1979  nüfus  sayımına  göre  Karakalpak  Özerk  Cumhuriyeti’nin  nüfusu 
904.000’dir.  Karakalpakların  SSCB’ndeki  genel  sayısı  303.000  olup,  büyük 
çoğunluğu  (298.000)  Özbekistan’da  ve  bilhassa  kendi  muhtar  cumhuriyetlerinde 
(285.000) yaşamaktadırlar ve muhtar cumhuriyetteki genel nüfusun % 31,5’ini teşkil 
etmektedirler (www.tdgb.org). 
Karakalpakça  Kıpçak  grubunun  Kıpçak-Nogay  As  bölümündendir.  Yazı 
dilleri  bütün  Türkistan  ahalisinin  XIX.  yy’ın  sonuna  kadar  müşterek  olarak 
kullandıkları  Türkçedir.  Konuşma  dilleri  Kazak-Kırgızcaya  çok  yakındır.  Radyo  ve 
televizyon  yayınları  Karakalpakça,  Rusça,  Özbekçe  ve  Türkmence  yapılmaktadır. 
Karakalpaklar  Sünni  Hanefi  mezhebindendirler.  Nakşibendi,  Kübrevi,  Yesevi  ve 
Kalenderi tarikatları bölgede oldukça etkilidir (www.ozturkler.com). 
 
 2.2.1.10. Kırım 
Resmi  adı  Kırım  Özerk  Cumhuriyeti’dir.  Karadeniz’in  kuzeyinde  yarımada 
olan Ukrayna devleti sınırları içinde bulunan özerk bir devlettir. Kırım Karadeniz’in 
kuzeyinde  Azak Denizi’nin  güneyinde  bir  yarımadadır.  Kerç  yarımadası  ile doğuya 

---