Microsoft Word Türe, Fatih
Yüklə 173,75 Kb. Pdf görüntüsü
|
Fatih TÜRE 26 yetersiz duruma düşürmüştür. Bir kere demokratik düzende Halk Meclisi (Ekklesia)’nde halkı ikna etmek ya da Halk Mahkemesi (Heliaia)’nde kalabalık jüriye karşı kendini savunmak için “retorik (hitabet)” en çok gereksinim duyulan araçtı. Mecliste ya da mahkemede dinleyicileri veya jüriyi kendi yanlarına çekebilmek için ise konuşmacıların, aristokratik değerlere saldırıp demokrasi övgüsü yapmaları gerekiyordu. Bunun için öncelikle aristokratik kültürün temel inançları eleştirilip yıkılmalı, aristokratik kurumların ve yasaların tanrısal, evrensel, değişmez şeyler olmadıkları gösterilmeliydi. Böylece aristokratik yönetimin en iyi ve en doğru yönetim olmadığı, yasaların ve toplumsal kuralların tanrısallıkla ilişkisinin bulunmadığı ortaya konulunca, yöneticilerin mutlaka soylular olmasının gerekmediği ve toplumsal kural ve yasaların, insanların üzerinde uyuştukları uzlaşımsal kurumlar olduğu öne sürülebilecekti. Eğer ki söz konusu kurumlar insan iradesinin ürünüyse, bu durumda bütün halk birleşerek eski yasaları kaldırabilir, yerlerine yeni yasalar koyabilir, açıkçası siyasete ve siyasal karar alma sürecine katılabilirdi. Zincirin son halkası olarak da halka, yönetime katılabilmesi için gerekli siyasal erdem ve bilgilerin öğretilmesi; halkın yönetime katılmasının dayanağı olan temel inancın, aristokratların insanların doğuştan eşitsizliği iddiasına karşı insanların –doğaldır ki yurttaşların- doğuştan eşit oldukları inancının kanıtlanması gerekiyordu. Kısacası polislerdeki demokratik gelişmeler, eski aristokratik / mitolojik kültürün yerine yeni bir düşünüşe, demokratik bir kültüre ve bunun yerleşmesi yolundaki araçlara yönelik büyük bir gereksinimi ortaya çıkarmıştır. İşte böyle bir ortamda söz konusu gereksinimi karşılama iddiası taşıyan, geleneksel aristokratik değer yargılarını sorgulayıp eleştiren ve büyük ölçüde demokratik içerikli görüşleri savunan ilk düşünürler olarak Sofistler ortaya çıktılar. Yunanca “sophos ya da sophia (bilgi)” sözcüğünden türetilen sofist kavramı “bilgili kişi” anlamına gelmektedir. Antik Yunan’da polisten polise gezen, aristokratik kültüre karşı ayaklanışın ve yeni bir kültürün meşalesini taşıyıp gittikleri yerlerde bu yeni kültürün kıvılcımlarını yayan gezici öğretmenlerdir. Bununla birlikte sofistler, kendilerine en büyük onurlar ve en yüksek ücretler, demokrasi açısından olgunlaşmış bir ortam içinde bulunan Atina’da verildiği için daha çok Atina’da toplanmışlar, Atina’da dersler verip düşüncelerini yine burada yaymışlardır.
SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 27 Sofistler, ortaya koydukları düşüncelerle aristokratik değerleri ve o zamana kadar tartışmasız kabul edilen inanç ve kurumları kökünden sarsmışlardır. Toplumsal ve siyasal kurumların dokunulmaz şeyler olmadığını, bunların insan yapısı oldukları için değişebilecekleri tezini kabul ettirmeye çabalamışlardır. Onlara göre tüm insanların üzerinde uzlaşabilecekleri ortak değerler yoktur. İnsanın kendisi de ahlaki bir varlık ve değer olmaktan çok, kendi çıkarlarını düşünen bencil bir canlıdır. İnsanın dışında bir doğru ve nesnel ölçüler olmadığı için, herkes kendi inandığı değerlerine, doğrularına başkalarını inandırmalıdır (İşçi, 2004: 55). Bu düşüncelerinden dolayı sofistler, belli görüşleri olan bir felsefe okulu değildir; her filozof kendine göre bir düşünce sistemi oluşturmuştur.
Sofist düşünce, İ.Ö. V. yy. ortalarından IV. yy. ortalarına kadar geçen yaklaşık yüz yıllık bir zaman dilimine damgasını vurmuş ve böylesine uzun bir süreçte çok sayıda sofist düşünür ortaya çıkmıştır. Bu düşünürlerin belli ortak görüşleri savunan bir okul etrafında toplanmamaları ve –belki de daha önemlisi- antik Yunan geleneğine aykırı biçimde yaşamlarını para karşılığı ders verip bilgi satarak kazanmaları, dolayısıyla da öğrencilerinin istek ve beklentilerine yönelik düşünceler üretmeleri sonucu, birbirlerine karşıt görüşler ileri sürmüşlerdir. Dahası sofistlerin kesin doğruları bulup ortaya çıkarmak gibi bir amaçları da yoktu; tersine “toplumsal doğrular”ın ne denli görece olduklarını göstermekle yetiniyorlardı (Ağaoğulları, 1989: 56). Dolayısıyla bir “Sofist Doktrin”den söz etmek pek olası değildir. Bununla birlikte söz konusu dönemde yaşayan düşünürlerin sofist sınıflandırması içine sokulabilmesi için birtakım ortak tutum ve düşüncelerinin bulunması da mantıksal bir zorunluluktur; aksi durumda bir sofist kuşaktan değil, tek tek düşünürlerden söz etmek gerekirdi. Sofistlerin gezgin öğretmenler anlamında meslekleri, retoriği temel yöntem olarak kullanmaları ve siyasal kurum ve kurallarla toplumsal değerleri tartışmalarının odak noktası yapmaları, söz konusu ortak yönlerin ilk akla gelenleridir.
Fatih TÜRE 28 Öte yandan sofist düşüncenin etkin olduğu dönem boyunca, polislerin, ancak özellikle Atina’nın içinde bulunduğu toplumsal ve siyasal yapıda görülen değişim, sofistlerin savlarında da ciddi bir kırılmayı beraberinde getirmiştir. Açıkçası Atina ve yandaşları ile Sparta ve yandaşları arasında yaşanan ve Sparta’nın yengisiyle sonuçlanan, antik dönemin Yunan dünya savaşı niteliğindeki Peloponnessos Savaşları (İ.Ö. 431-404), yine başta Atina olmak üzere birçok poliste ekonomik sıkıntıları, siyasal çalkantıları ve toplumsal yapıdaki dağılmayı yaratmış ve Yunan dünyası bütünüyle bir çözülme sürecine girmiştir. Söz konusu çözülme, Makedon kralı II.Philip’in İ.Ö. 338 yılında Yunan Yarımadası’nı işgal etmesiyle son bulacak ve Antik Yunan tarihe karışacaktır. İşte bu çözülüş ortamında düşünce üreten geç dönem sofistler ile Savaşlar öncesinde Atina’nın siyasal ve kültürel anlamda lider olduğu demokratik yapının erken dönem sofistleri arasında, siyasal ve toplumsal yaşamın yarattığı ciddi ayrımlar vardır. Bu bağlamda sofistlerin ortak tutum ve düşüncelerini, erken ve geç dönem biçiminde iki ana gruba ayırarak ele almak gerekir.
Yaklaşık bir tarih vermek gerekirse erken dönem sofistler –ki en önemli temsilcileri Protagoras, Prodikos, Gorgias ve Hippias’tır-, Pers Savaşları ile Peloponnessos Savaşları arasında, bir başka deyişle İ.Ö. V. yy.’ın ikinci yarısında etkinlik göstermişlerdir. Bu kuşağın tüm temsilcilerinin üzerinde durdukları ve düşünce ürettikleri temel konular beş noktada toplanabilir.
Sofist akım ile birlikte düşüncenin ve felsefenin konusu insan ve onunla ilişkili kavramlar olmuştur. Ancak burada amaç, insanı daha iyi anlamak, özünü ve varlığını kavramak değildir; sofistlerin insancıllığı, kosmos sorunu ile ilgilenmemekle sınırlıdır. Daha açık bir deyişle sofistlere göre, doğa filozoflarının temel sorunsalı olan kosmosu, kosmosun ilke ve yasalarını araştırmak yararsız ve boş bir uğraştır; insanın günlük yaşamına ve mutluluğuna hiçbir katkı sağlamaz. Sözgelimi Thales’in iddia ettiği gibi evrenin temel maddesinin “su” ya da Herakleitos’un savıyla “ateş” olmasının, Atinalı bir yurttaşın Halk Yüklə 173,75 Kb. Dostları ilə paylaş:
|