Microsoft Word turkcess ozet kitap docx
Yüklə 2,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
- Cümhuriyyət Davamçısı: Bəxtiyar Vahabzadə
- Küresel Güç Mücadelesinde Türk Dünyası Jeopolitiği: Nasıl Bir gelecek
- Kültür Turizminin Kültür Üzerinde Olumlu Ve Olumsuz Etkileri.
231 IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan турк”дан мақоллар келтиради. Жумладан, . “Yaxasına tökülən yeməyi yalamaqla əlləşən əlindəki çömçə- çatağı da itirər.” “Ўзингга эҳтиёт бўл, қўшнингни ўғри тутма”, “Шошган қиз эрга ёлчимайди”. “Нон синдирилдими, бу яхшиликдан дарак. Адоват излашга ўрин қолмайди” каби мақол ва бир қанча афоризмларни учратамиз. Келтирилган ҳар бир мақол нафақат муаллиф фикрларини далиллайди, айни пайтда асарнинг бадиий эстетик қимматини оширади. Адибнинг Ватан ҳақидаги туйғулари асарда айрича ифодаланади. У Метихон ҳақидаги афсонани келтираркан, ўз ҳисларини шу афсона қатига сингдиради. Бу афсона Отабек Элденгизнинг бувисидан эшитган ёшлик хотиралари орқали тасвирланаркан, китобхон англайдики, инсонга Ватан туйғуси унинг болалигидан сингдирилиши керак. Қуллик давридан бутун бошли бир салтанатнинг асосчиси бўлган бу қаҳрамоннинг юрагида бировларнинг ватанига босқинчилик қилиш эмас, босқинчилардан Ватанни ҳимоя қилиш, туркий халқлар бирлигига эришиш мақсади ётади, айни дамда бу муаллифнинг асарга сингдирган бадиий ғояси эканлигини ҳам англаш мушкул бўлмайди. Асардаги эътиборли жиҳатлардан яна бири, Отабек Элденгизнинг Қўрд Бўз образидир. Қурд Бўз Элденгизнинг бекларидан бўлиши билан бирга, асарда садоқат рамзи сифатида ҳам кўринади. У дўстининг ҳар бир ҳаракатидан сергак. “Отабек дастурхонга кўз югуртирди. Эсига қуллик пайтида нон билан чакки излаб юрганлари тушди. Қўлидаги бир бурда нонни чакки турган идишга чўзди... Чаккини жуда соғингандим. Ганжада чаккини жуда боплашади деб эшитгандим. Текшириб кўрай дедим. Дастурхон бошида кулишиб олдилар. Фақат қулликнинг азобу машаққатларини кўриб катта бўлган Қурд Бўз Отабекнинг нимани назарда тутганини англаб турарди”.(102 б) Инсон ким бўлишидан қатъий назар ўз ўтмишини унутмаслиги керак. Келтирилган иқтибосдан зийрак ўқувчи шуни сезадики, комил инсон учун керак бўлган характер хусусиятларни адиб турли детал ва образларга сингдиради. Салтанат соҳиби бўлган инсоннинг чаккини соғиниши, унинг болалиги, ўзлигини соғинишига ишора эди. Асарнинг бир неча ўрнида илм-маърифатнинг қудрати ҳақида сўз боради. Бош Даданинг Низомий Ганжавий билан бўлган суҳбати ҳам ўқувчи диққатини тортади. Низомий туркий дунёда ўзининг “Хамса” асри билан довруғ таратган. Аммо Бош Даданинг бундан кўнгли тўлмайди. Чунки бу асар форсий тилда битилган. Ёзувчининг ТИЛ фалсафаси ҳақидаги бадиий-эстетик қарашлари мана шу ўринда очиқ кўринади. “Сен ота-боболаримиз тилида ёзмайсан. Сенга неча марта айтдим. Онанг сенга туркий тилда алла айтмаганмиди?” “Буларнинг ҳаммаси яхши, лекин туркий тилнинг шеърий нафосатини англамоқчи бўлсанг, Дада Қўрқутни ўқи, ўрган. У китоб мисоли денгиз, тилнинг софлигини асрайди. Мана бу мисрларани эшит: Келинга айрон демадим мен – Дада Қўрқут, Айронга ҳаёрон демадим, мен – Дада Қўрқут, Игнани тикон демадим, мен – Дада Қўрқут, Тиканни макон демадим, мен - Дада Қўрқут.” (169 б.) Англашиладики, Бош Даданинг таъбирича, инсонни инсон, миллатни миллат қиладиган асосий восита бу унинг Она тилидир. Ва айни дамда бу муаллиф қарашлари билан уйғунлашади. “Отабек Элденгиз” тарихий роман бўлиши билан бирга, унда энциклопедик, фалсафий-маърифий асарларга хос хусусиятлар ҳам мужассам. Шамсиддин Элденгизнинг шаҳзода Арслоншоҳнинг мамлакат султони даражасига кўтарилгунгача бўлган даврдаги тарихий воқелик катта бир ҳаёт фалсафаси асосига қурилган. Бу даврда Элденгиз гоҳ оддий қул, гоҳ бош ошпаз, гоҳ, саркарда, гоҳ отабек, гоҳ салтанат соҳиби бўлиб тасвирланади. Энг муҳими у инсон. Ундаги инсоний туйғуларининг мужассамлигини кўрсатиш учун адиб Бош Дада, Мўмина Хотун, Қурд Бўз образларидан фойдаланган бўлса, уни такомиллаштириш учун Қуръони Карим, туркий халқларнинг ёзма ёдгорликларидан кенг фойдаланади. “Тарих такрорланиш хусусиятига эга. Ўша даврлардаги воқеалар бугун ҳам такрорланмоқда. Албатта, мен бу шахсларни тасвирлашга уриниб кўрдим”, - дейди адиб. Романнинг яратилишида ёзувчининг тасвир ва тасаввурлари уйғун келган. Шамсиддин Элденгиз образи орқали ўзи истаган туркий қаҳрамонни ярата олган. Ёзувчи бу асарда миллий давлатчилик ғоясини барча қаҳрамонлари руҳиятига сингдириб юборган. Тарихий мавзудаги асарнинг асосий мақсади тарихий ҳақиқатни айнан сўзлаб берилишида эмас, унинг қандай талқин қилиниши ва ўтмишдаги воқелик бугун қандай аҳамиятга эга эканлиги билан белгиланади. Ижодкорнинг ўтмишга муносабати ўз-ўзидан пайдо бўлмайди. Унинг тарихий манбаларни ўқиши, ўрганиши, ўтмишнинг макон ва замон манзараларини чуқур ҳис қилиши, англаши, идрок этиши туфайли юзага келади. Адиб асардаги тарихий ҳодисаларни ўз фантазияси билан тўлдириб, муайян ғоявий мақсадга бўйсундирган, натижада унинг қаҳрамонлари кўз ўнгимизда тирик одамдай гавдаланади. Бадиий асарнинг бир тилдан иккинчи тилга таржима қилиниш таржимондан катта маҳорат талаб қилади. Унинг сўз бойлиги, тафаккур қуввати аслиятдаги каби бўлса бу асар узоқ умр кўради. Асарнинг ўзбек тилига таржимасида мана шу жиҳатдан бироз кемтиклик сезилади. Чунки баъзи ўринларда хронологиянинг бузилиш, такрорлар учраб туради. Аммо бу муҳташам асарнинг қийматига путур етказмайди. 232 IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan Cümhuriyyət Davamçısı: Bəxtiyar Vahabzadə Yeganə Hüseynova Gəncə Dövlət Universiteti,Azərbaycan və dünya ədəbiyyatı tarixi kafedrası,baş müəllim Gəncə şəhəri, dissertant yeganesabirhuseynli@gmail.com Azərbaycan xalqı əsrlər boyu zülm və istismar altında yaşamışdır, lakin buna baxmayaraq vətəninin azadlığı uğrunda, siyasi-ideoloji qadağa və təzyiqlərdən qanı-canı bahasına xilas olması üçün mübarizələr aparmışdır. Azərbaycanlıların kütləvi surətdə qırğını, repressiyalara məruz qalması, doğma yurdlarından sürgün edilməsi və didərgin salınması XX əsr tarixinin ən faciəli və dəhşətli səhifələrindəndir. “Böyük Ermənistan” yaratmaq xülyasından ruhlanan erməni qəsbkarları 1905-1907-ci illərdə azərbaycanlılara qarşı açıq şəkildə genişmiqyaslı qanlı aksiyalar həyata keçirdilər. Ermənilərin Bakıdan başlanan vəhşilikləri Azərbaycanı və indiki Ermənistan ərazisindəki Azərbaycan kəndlərini əhatə etdi. Yüzlərlə yaşayış məntəqəsi dağıdılıb yerlə yeksan edildi, minlərlə azərbaycanlı vəhşicəsinə qətlə yetirildi. Bu hadisələrin təşkilatçıları məsələnin mahiyyətinin açılmasına, ona düzgün hüquqi-siyasi qiymət verilməsinə maneçilik törədərək azərbaycanlıların mənfi obrazını yaratmış, özlərinin qəsbkar torpaq iddialarını pərdələmişlər. 1918-ci ilin mart ayından etibarən əks-inqilabçı ünsürlərlə mübarizə şüarı altında Bakı Kommunası tərəfindən ümumən Bakı quberniyasını azərbaycanlılardan təmizləmək məqsədi güdən mənfur plan həyata keçirilməyə başlandı. Həmin günlərdə ermənilərin törətdikləri cinayətlər Azərbaycan xalqının yaddaşına əbədi həkk olunmuşdur. Minlərlə dinc azərbaycanlı əhali yalnız milli mənsubiyyətinə görə məhv edilmişdir. Ermənilər evlərə od vurmuş, hamilə qadınlara işgəncələr vermiş, insanları diri-diri yandırmışlar. Neçə-neçə məktəb, xəstəxana, məscidlər, milli memarlıq incilərini dağıtmış, Bakının böyük bir hissəsini xarabalığa çevirmişlər. Bu soyqırım Azərbaycan xalqı və dövlətçiliyinin tarixində baş vermiş faciəli hadisələrə milli yaddaşın təzahürüdür. Ermənilərin Sovet rejimindən bəhrələnərək həyata keçirdikləri və 80-cı illərin ortalarında daha da güclənən anti-azərbaycan təbliğatına Azərbaycan Respublikasının rəhbərliyi vaxtında lazımi qiymət vermədi. Məhz elə bunun nəticəsi olaraq 1990-cı ilin qanlı yanvar hadisələri baş verdi. Getdikcə güclənən xalq hərəkatını boğmaq məqsədilə Bakıya qoşunlar yeridildi, yüzlərlə azərbaycanlı məhv və şikəst edildi, yaralandı, digər fiziki təzyiqlərə məruz qoyuldu. Azərbaycan xalqının keçdiyi bütün bu qanlı-qadalı, keşməkeşli yollar demək olar ki, B.Vahabzadə yaradıcılığa gəldiyi bir gündən onu narahat etmiş, bir şair və vətəndaş kimi, xalqını narahat edən bütün bu və bu kimi məsələlərə toxunmuşdur. Azərbaycanın zəngin tarixi keçmişi, bütövlüyü, istiqlalı, dövlət müstəqilliyi ideyası Bəxtiyar Vahabzadənin hələ keçən əsrin 40-cı illərində qələmə aldığı epik əsərlərində özünü bütün miqyası ilə nümayiş etdirirdi. 49-cu ildə yazdığı “Aylı gecələr” poemasında və bir çox şeirlərində azadlıq və müstəqillik ideyaları birbaşa və dolayısıyla təsvir olunmuşdur. Sonrakı yaradıcılığında da bu və ya digər dərəcədə şair bu problemə toxunmuş, milli istiqlalı bədii düşüncədə yaşatmağa çalışmışdır. Ümumiyyətlə, azadlıq ideyaları, tarixlə müasirlik Bəxtiyar Vahabzadənin yaradıcılığında həmişə qoşa çıxış edir, əsərlərində tarixi doğru-düzgün təsvir etdiyi kimi, hadisələri müasirlik mövqeyindən dəyərləndirir ki, bu da onun mövzu və problematika dairəsini genişləndirmiş olur. Topqapı sarayından, Gülüstan müqaviləsindən, Pişəvəri hərəkatından yazarkən də şair hadisələrin inikasında tarixilik və müasirlik meyarlarını gözləmiş, azadlıq ideyasını önə çəkmişdir. Açar sözlər: Azərbaycan, azadlıq, vətən, müstəqillik, siyasət, şair Ключевые слова: Азербайджан, свобода, родина, независимость, политика,pоэт Key words: Azerbaijan, freedom, homeland, independence, politics,poet, 233 IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan Küresel Güç Mücadelesinde Türk Dünyası Jeopolitiği: Nasıl Bir gelecek? Mehmet Seyfettin EROL * Özet: Sovyetler Birliği’nin dağılması sonrası yaşanan jeopolitik deprem etkisini sürdürmeye devam ettirmektedir. Bu depremden etkilenen bölgelerden biri de hiç kuşkusuz Türk Dünyası’dır. Orta Asya-Kafkasya merkezli olarak Türk Dünyası’nda oluşan güç boşluğu; başta ABD, AB, Rusya Federasyonu, Çin, Hindistan, İran ve Türkiye gibi bölgesel-küresel aktörler tarafından doldurulmaya çalışılmaktadır. Bu bağlamda söz konusu bölgeler Avrasya merkezli “Yeni Büyük Oyun”da bir kez daha rekabet-mücadele alanları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu “Yeni Büyük Oyun”da farklı merhaleler ve burada etkili bir şekilde ön plana çıkan yeni yöntemler, söylemler ve araçlar söz konusudur. Ana hatlarıyla 11 Eylül öncesi ve sonrası olarak ele alacağımız bu süreçte, özellikle 11 Eylül 2001 sonrası yaşanan gelişmeler Türk Dünyasını sahip olduğu jeopolitik-stratejik önemi boyutuyla büyük ölçüde etkilemektedir. Bu bağlamda; Vladimir Putin’in Rusya’yı hızlı bir şekilde toparlaması ve önce yakın çevresi, sonrasında bölgesel-küresel bazda etkili bir güç haline taşıması, ABD’nin Afganistan’ı işgali ve sonrasında bölgeyi de derinden etkileyen renkli devrimler/darbeler süreci ve vekâleten savaş unsurları üzerinden bir küresel hâkimiyet politikası yürütmesi ve bunun yol açtığı sonuçlar, 11 Eylül’den on yıl sonra ortaya çıkan Arap Baharı ve sonrası yaşanan gelişmeler, “Kuşak-Yol” olarak adlandırılan “Yeni İpekyolu Projesi”, BTC-TANAP gibi hayata geçirilen enerji merkezli projeler Türk dünyası bağlamında yeni tehditleri, riskleri ve aynı zaman da fırsatları da içeren bir sürecin önünü açmış bulunmaktadır. Arap Baharı’nda Suriye merkezli yaşanan gelişmeler, “Türkiye-Rusya-İran” üçlüsü ile birlikte “Büyük Oyun”a yeni bir ivme kazandırmış görünmektedir. “Astana Bloğu” olarak da şimdiden adlandırılmaya başlanan yeni oluşum, Avrasya merkezli yeni bir ittifak oluşumunun test süreci olarak da değerlendirilmektedir. Söz konusu üçlünün bölgesel krizlerde etkili bir rol oynamaya başlaması, hiç kuşkusuz Orta Asya-Kafkasya boyutundaki krizlerin geleceği bağlamında da birçok soru işaretini beraberinde getirmektedir. Bu noktada bölge gündemini büyük ölçüde meşgul eden Afganistan sorunu, Fergana, Azerbaycan-Ermenistan arasındaki Karabağ sorunu, Kırım sorunu, Orta Asya’da su krizi, Güney Osetya-Abyazya, Acaristan ve Caveyetya merkezli Gürcistan sorunu, Hazar sorunu, radikal hareketler ve terörizm gibi mevzular yeni denge-denklem sürecinin önünde çözüm bekleyen birer kriz alanları olarak da karşımıza çıkmaktadır. Astana süreci üyesi ülkelerin burada takınacağı tavırlar ve getirecekleri çözüm önerileri bu kapsamda büyük bir merak konusudur. Dolayısıyla Astana Sürecinin geleceği Orta Asya-Kafkasya bölge ülkeleri açısından da büyük bir önem arz etmeye başlamıştır. Diğer taraftan, özellikle de Astana süreci üyesi ülkelerden İran’ın hedef alınması ve bu sürecin belkemiğini oluşturan Türkiye’nin ABD-NATO eksenli olarak Batı dünyasıyla olan ilişkilerinin geleceği de büyük bir merak konusudur. Dolayısıyla, Astana süreci dâhil olmak üzere yaşanan son gelişmeler, Türk dünyası jeopolitiğini bir kez daha merkeze taşımaktadır. Bu bağlamda ortaya çıkan bilinmezlikler tablosu “nasıl bir gelecek” sorusunu bu bölge açısından da çok daha güçlü bir şekilde gündeme getirmektedir. Bu tebliğde, söz konusu dönemlerde yaşanan gelişmeler ışığında bölgesel-küresel güçlerin bölgeye yönelik hedefleri ve yürüttükleri güç mücadelesinden hareketle, Türk Dünyasının önüne çıkan mevcut-olası risk ve tehditler ile fırsatlar da dikkate alınmak suretiyle bu soruya cevap aranılacaktır. Anahtar Kelimeler: Türk Dünyası Jeopolitiği, Yeni Büyük Oyun, Orta Asya, Kafkasya, Astana Süreci. * Prof. Dr., Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İİBF Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi, Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi (ANKASAM) Başkanı, e-posta: mserol@gmail.com 234 IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan Kültür Turizminin Kültür Üzerinde Olumlu Ve Olumsuz Etkileri. Ferid ABDULHÜSEYİNLİ Özet Turizm, neredeyse her kesin katıla bildiği ve gezi, görme ve rahatlama gibi özelliklerin bulunduğu modern dünyada bir yaşam tarzı haline gelmiştir. Turizmin diğer ekonomi dallarından en önemli farkı, onları teşkil eden nesnelerin soyut olması ve duyulara bağlı bir sistem üzerine inşa edilmesidir. Tabii ki, turizm dünya geliştikçe kendi standartlarını geliştirir ve insanların taleplerini göz önünde bulundurduğumuzda düzenlemeler ve yenilikler kaçınılmaz hale gelir. Her yıl turizme yeni türler ekleniyor ve turizm her türlü insan için bir turizm merkezi olmaya başlıyor. Zamanla, turizme katılan insanların arzuları ve istekleri de değişmekte ve yeni turizm türlerinin ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Uzun süredir devam eden kitle turizminden sıkılan ve her zaman yeni zevkler arayan insanları düşünen turizm yetkilileri, yeni turizm türleri yaratmış ve bunları alternatif turizm olarak değerlendirmiştir. Alternatif turizm, kitle turizmi tarafından sıkılanlar için ideal bir yol haline gelmiştir. Yükselen turist arzuları ve gelişen sosyo-politik düzey, insanları farklı kültürleri tanımaya ve kültürel yapıları görmeye teşvik etti. Bu, kültürel turizmin ortaya çıkması ve insanların daha fazla ve farklı kültürlere tanıklık etmesi için bir ortam yaratmıştır. Kültür turizmi de ülke için bir destinasyon olarak kullanılıyordu, ayrıca kültürü tanıtmak için para akışı ve dünyaya varlıklarını gösterme fırsatı verdi. Ancak kültür turizmi kültür üzerinde olumsuz ve olumlu etkilere sahiptir. Yüklə 2,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|