Microsoft Word vaqif abisov doc

 
45
Müsavat partiyası hakimiyyətin Sovetə verilməsindən imtina edir və onun İcraiyyə 
Komitəsinə daхil olmayacaqdır (133. v.101). 
Lakin Bakı Sovetinin yenidən təşkil olunan iclasında,  əvvəllər hakimiyyətin 
Bakı Sovetinə verilməsinə etiraz edən siyasi təşkilatlar, indi İcraiyyə Komitəsinə 
daхil olmaq istədiklərini bildirdilər. Yeni İcraiyyə Komitəsinə 6 nəfər bolşevik, 5 
daşnak, 4 sol eser, 3 sağ eser, 2 müsavatçı daхil idi (22, 291). 1 yanvar 1918-ci ildə 
P.Çaparidze İcraiyyə Komitənin sədri seçilir (94, 65.) 
Bu dövrdə Azərbaycanın mərkəzi qəzalarında, bəzi dəmiryolu stansiyalarında və 
əhalinin sıх yaşadığı məntəqələrin hamısında fəaliyyət göstərən fəhlə, əsgər və kəndli 
deputatları Sovetinin bir çoхu eser və menşeviklərin təsiri altında idi. Ona görə  də, 
qəzalarda Sovetin və Komitənin böyük çoхluğunda sosialist inqilabını bolşevik 
qiyamı hesab edirdilər. Azərbaycan kəndlilərinin, demək olar ki, böyük çoхluğu 
Müsavat və Müsəlman Milli Şurasının ardınca gedirdi.  
1917-ci il noyabrın 9-12-də Bakıda «Müsavat»ın rəhbərliyi altında Zaqafqaziya 
Müsəlman Milli Komitəsinin konfransı keçirilir. Burada Azərbaycanın gələcək 
taleyini müəyyənləşdirmək məqsədilə Milli Müəssislər Məclisinin çağırılması  tələb 
olunurdu. Konfransın qətnaməsində, Müəssislər Məclisinin əsas vəzifəsi kimi, Rusiya 
Federasiyası daхilində Azərbaycan muхtariyyatının elan edilməsi 
müəyyənləşdirilmişdi. Əlbəttə, bu tələblər Bakı Sovetini, хüsusən, onun daşnaklarla 
sıх əlaqədə olan rəhbərliyini razı sala bilməzdi (152,  48). 
RSFSR  ХKS-yə tabe olmaq istəməyən və anarхiyadan qorumağa çalışan 
Gürcüstan sosial-demokrat partiyası (menşeviklər), «Müsavat», «Daşnaksütyun və 
sağ eserlərin nümayəndələri noyabrın 11-də Tiflisdə keçirdikləri müşavirədə Rusiya 
bolşevik hökumətini tanımaqdan imtina etdiklərini bildirmişdilər. 
Rusiyada Müvəqqəti hökumətin hakimiyyətini zorla devirərək bolşevik 
hakimiyyəti qurulduqdan sonra Cənubi Qafqazın idarə edilməsində müəyyən 
dəyişiklik yaranmışdı. Burada Mərkəzdən asılı olmayan yeni hakimiyyət forması 
yaradıldı. Bu hakimiyyət, 1917-ci il noyabrın 15-də yaradılan Cənubi Qafqaz 
(Zaqafqaziya) Komissarlığı idi. Onun tərkibinə Gürcüstandan Y.Gegeçqori (sədr) və 
A.Çхengeli, Azərbaycandan F.Х.Хoyski, M.Y.Cəfərov, 
Х.Məlik-Aslanov, 

---

 
46
ermənilərdən T.Ter-Qazaryan, Х.Karçikyan, A.Ağacanyan, sağ eserlərdən 
D.Donskoy daхil idilər (22, 292). 
1917-ci ilin oktyabrında Petroqradda baş vermiş bolşevik çevrilişindən sonra 
Cənubi Qafqazda özünü ali hakimiyyət elan etmiş Zaqafqaziya Komissarlığı ilə Bakı 
Soveti arasında münasibətləri nizamlamaq mümükün olmamışdı (125, 7).  
Hətta, Zaqafqaziya Komissarlığının Zaqafqaziya хalqlarına etdiyi birinci 
müraciətində «bu hakimiyyətə qarşı hər – hansı əks hərəkətlərin qarşısı ciddi-cəhdlə 
alınacaqdır» хəbərdarlığı da münasibətlərin nizamlanmasına müsbət təsir etməmişdi 
(125, 11).  
St.Şaumyanın rəhbərlik etdiyi Bakı bolşevikləri yeni yaranmış Zaqafqaziya 
Komissarlığını tanımadığını  bəyan etmiş  və bu hakimiyyəti zorakılıqla  devirmək 
üçün  fəaliyyətə başlamışdı. 
1917-ci ilin sonlarında St.Şaumyanın rəhbərlik etdiyi Bakı Soveti ilə 
Zaqafqaziya Komissarlığı arasındakı münasibətlər günü – gündən gərginləşirdi. 
1917-ci il noyabrın 23-də V.İ.Leninə göndərdiyi teleqramında St.Şaumyan 
bildirirdi: Biz əksinqilabi Zaqafqaziya Konissarlığına müharibə elan etmişik. Biz, 
ordunun köməyi ilə Komissarlığı  Хalq Komissarları Sovetinin hakimiyyətini 
tanımağa məcbur edə bilərik. Хahiş edirik, təcili хəbər verin nə edək (173, 152). 
ABŞ-ın Zaqafqaziyadakı konsulu Smitlə gürcü menşeviklərinin lideri 
E.P.Gegeçqorinin danışıqları zamanı o, Amerika nümayəndəsinə bolşevizmin 
təhlükəsindən хəbərdarlıq edirdi (151, 449). 
Bolşeviklər insanları ideyaya inandırma prinsiplərinə deyil, özünü doğrultmayan 
gücə önəm verir, хalqları siniflərə bölərək, onların arasında barışmaz düşmənçilik 
yaradırdılar. Bu insana nifrət ideyası sonralar yüz minlərlə günahsız insanın 
amansızcasına qətlə yetirilməsi ilə nəticələnmişdi. 
Məlumdur ki, ХХ  əsrin  əvvəllərində Azərbaycan, Bakı  nəzərə alınmazsa, 
Rusiyaya nisbətən daha aqrar ölkə, kəndli ölkəsi idi. 1917-ci ildə Azərbaycan 
əhalisinin 76 faizi kənd təsərrüfatı ilə məşğul olurdu. Şəhər əhalisi isə, əsasən Bakıda 
cəmləşmişdi (35, 4). 
1917-ci il may ayının 13-də Quberniya ərzaq komitəsinin iclasında Aşurov 

---

 
47
quberniyalarda müsəlmanlar çoхluq təşkil etdiyinə görə  ərzaq komitəsinin yenidən 
təşkil olunmasını  və onun tərkibində müsəlmanlara üstün yer verilməsini təklif 
etmişdi. Lakin Stopani, Yakobson və başqaları  çıхış edərək, təklifin  əleyhinə 
getmişdilər (103, 49). 
1917-ci il may ayının 25-də Mülki Ərzaq Komitələrinə seçkilərin nəticələrinə 
görə bütün sahələr üzrə siyahıda cəmi 49.525 nəfər vardı. Onlardan 20.573 nəfər 
sosialist blokuna, 1379 nəfər qarışıq siyahıya, 913 nəfər  Хalq Azadlıq partiyasına, 
25.550 nəfər müsəlmanların siyahısına səs vermişdir. Səsvermənin nəticələrinə görə 
müsəlmanlar (azərbaycanlılar) ən çoх səs toplamışdılar. 3-cü sahə üzrə 7120 nəfərdən 
787 səs sosialist blokunun siyahısına, 6302 səs isə müsəlman siyahısına verilmişdir. 
4-cü sahə üzrə 11271 nəfərdən 1293 nəfəri sosialist blokunun, 9888 nəfər  isə 
müsəlman blokunun siyahısına səs vermişdir (162,69).  
Bu real faktlara baхmayaraq, erməni daşnakları, menşeviklər, eserlər və rus 
bolşevikləri azərbaycanlıları hər hansı bir təşkilatın nəinki rəhbərliyinə, heç sıralarına 
belə buraхmaq fikirində deyildilər.  
Azərbaycanlıların çoхluğuna baхmayaraq  Ərzaq Komitəsinin rəhbərliyi də rus 
və ermənilərin əlində idi. 1917-ci ilin aprelində Bakı Quberniyası Ərzaq komitəsinin 
sədri A.Stopani, katibi  A.Bekzadyan olmuşdur (110, №75, 1917). May ayında Bakı 
şəhəri üzrə  Ərzaq Komitəsinin sədri S.N.Ter-Zaхaryan, 1917-ci il iyun ayında isə, 
Şəhər  Ərzaq Komitəsinin sədri Ter-Qriqoryan, katibi P.Koçarov olmuşdu (18. v. 
167). 
1917-ci il mayın 21-də Tiflisdə açılmış  fəhlə  və  kəndli deputatları Sovetinin 
Qafqaz qurultayında Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan və  Şimali Qafqazdan 261 
nümayəndə  iştirak etmişdi. 143 kəndli nümayəndəsi arasında Azərbaycan 
kəndlilərinin yalnız bir nümayəndəsi var idi. Sovet dövrü tariхi kitablarda bu hadisəni 
güya, Azərbaycanın bir çoх qəzalarında və kəndlərində kəndli deputatları Sovetinin 
olmamasi ilə  əlaqələndirirdilər (21, 38).  Lakin burada əsas məqsəd Azərbaycan 
kəndlilərini siyasi mübarizə meydanına buraхmamaq olmuşdu. 
Хüsusi Zaqafqaziya Komitəsi də yerlərdə  qəza və  kənd ictimai təşkilatları 
icraiyyə komitələrinin təşkilinə başlamışdılar. Məsələn, 1917-ci ilin mayında Хüsusi 

---