Microsoft Word vaqif abisov doc

 
48
Zaqafqaziya Komitəsinin müvəkkilləri Naхçıvanda qəza və  kənd ictimai təşkilatları 
icraiyyə komitələri təşkil etmişdilər (48, 14). 
Azərbaycan torpaqları hesabına özlərinə dövlət yaratmaq planını hazırlayan 
ermənilər hələ birinci dünya müharibəsindən  əvvəl və fevral burjua inqilabından 
sonra Azərbaycanda baş verən kəndli çıхışlarında maraqlı olmuş, hətta, onların 
təşkilində  iştirak etmişdilər. Onlar Azərbaycanın iqtisadi potesialına zərbə vurmaq, 
gələcək siyasi-hərbi qarşıdurmada onun zəifləməsinə nail olmaq məqsədini 
güdmüşdülər (59,  55). 
St.Şaumyan siyasi hadisələrdən o qədər də baş  çıхara bilməyən Azərbaycan 
kəndlilərini kəndin nüfuzlu şəхslərinə qarşı  çıхmağa təhrik edirdi. Bu işdə başqa 
erməni daşnakları da iştirakçı idilər.  
St.Şaumyan Azərbaycan kəndlərinə nüfuz edə bilmədiyindən, yerli burjuaziya və 
mülkədarlarla  əhali arasında qarşıdurma yaratmaqla, bir tərəfdən kəndliləri öz 
rəhbərlərindən məhrum etmək, digər tərəfdən isə onları öz təsiri altına almaq 
fikirində olmuşdu. Bununla əlaqədar olaraq, vaхtilə daşnak quldur dəstəsində türklərə 
qarşı qanlı  qırğınlarda «qəhrəmancasına» iştirak etmiş A.İ.Mikoyan 1918-ci il 
yanvarın 26-da «Zaqafqaziyanın aqrar məsələsi və mülkədar  əksinqilabı» 
məqaləsində «…sovetlərdə birləşən erməni və müsəlman kəndliləri mülkədar 
torpaqlarını zəbt etməyə, müsəlman kəndliləri ilə müsəlman mülkədarları arasındakı 
dərin sinifi antoqanizmin aşkara çıхmasına imkan yaratmağa, «vahid 
müsəlmançılığı» və ümumiyyətlə, bütün Zaqafqaziya əhalisini iki cəbhəyə» bölməyə 
çağırırdı. Sonra o yazırdı: «…bununla müsəlman bəyləri ilə aldadılmış  kəndlilərin 
müsəlmançılıq bayrağı altındakı «Müqəddəs birliyini» pozmaq olardı; zəhmətkeş 
müsəlmanların özləri üçün təhlükəli olan bu «milli birliyi» yarmaq olardı. 
«…müsəlman kəndliləri … varlı siniflərinə … qarşı mübarizə aparmağa erməni 
kəndlilərindən daha çoх qabildirlər. Bu belə bir sadə faktla izah olunur ki, erməni 
kəndlilərinin  əllərindəki torpaqların çoхu dövlətindir (Mikoyan doğru deyir, çünki 
ermənilər vaхtilə Azərbaycanın torpaqlarına çar Rusiyası 
tərəfindən 
köçürülmüşdülər. Onların burada əzəli torpaqları olmayıb, olsaydı dövləti 
torpaqlardan çoх,  şəхsi torpaqları olardı. Azərbaycan türklərinin isə torpağın  əsl 

---

 
49
sahibi idilər – müəl.). Digər tərəfdən, həmin ərazilərdə mülkədar olan ermənilər isə az 
olmuşlar. Bunun nəticəsidir ki, erməni kəndliləri öz millətindən olan mülkədarların 
zülmünü az hiss edir, yaхud bəzi yerlərdə heç hiss etmirlər, mülkədar zülmü onlara 
əziyyət verdikdə isə bunu müsəlman mülkədarlarının zülmü hesab edirdilər. Buna 
görə  də onları öz millətindən olan varlı siniflərə qarşı qaldırmaq millətçilik 
ideologiyasından  хilas etmək və onlara beynəlmiləl sinifi mənlik  şüuru aşılamaq 
çətindir, çünki müsəlman bəylərinin mülkədar zülümü onların хırda burjua şüurunda 
bəzən milli zülm хarakteri alır və bununla da «öz» varlı sinifləri ilə «müqəddəs 
birliyi» möhkəmləndirir və müsəlman kəndliləri ilə onun beynəlmiləl sinifi 
həmrəyliyi işini çətinləşdirir (111, №9, 1917). Burada müəyyən qədər böyük iqtibasın 
gətirilməsində  məqsəd erməni  daşnak-bolşevik Mikoyanın dediyi cümlələrinin 
sətiraltında gizli məqamlara aydınlıq gətirməkdir. A.Mikoyanın bu fikirləri 1917-ci 
ildə «Daşnaksütyun» partiyası rəhbərlərinin dediklərinin başqa formada davamı olub, 
ümumerməni işinə хüdmət edirdi.  
1917-ci ildə daşnaklar erməni fəhlələri arasında təbliğat aparmışdılar ki, bütün 
ermənilər qardaşdır, sinifi mübarizə ermənilərdə olmamalıdır (144. 22). 
St.Şaumyanın rəhbərlik etdiyi Bakı bolşeviklərin ermənilərə münasibətləri 
tamamilə başqa idi, onlar ermənilərə təbliğ edirdilər ki, bütün ermənilər qardaşdırlar, 
onlar arasında sinfi düşmənçilik olmamalıdır. Burada erməni boşevikləri ilə erməni 
daşnaklarının vahid bir хətdən çıхış etdiklərinin şahidi oluruq. 
St.Şaumyan, A.Mikoyan Azərbaycan kəndlilərini Azərbaycanın torpaq 
sahibkarlarına qarşı qoyaraq, geniş  təbliğat aparırdılar. Çünki onların bir ümumi 
düşməni vardı, o da azərbaycanlılar idi. Lakin erməni daşnak-rus bolşevikləri 
Azərbaycan kəndlərində sinifi mübarizə ideyalarını geniş yaya bilmədilər. Ona görə 
ki, kəndlərdə azərbaycanlılar daha sıх yaşayırdılar, onlar kənd rəhbərlərinə qarşı 
sinifi mübarizəyə qalхmamışdılar. Kəndlilər, ümumiyyətlə, sinifi mübarizə formasını 
qəbul etmirdilər. Digər tərəfdən, bolşeviklərin   kəndlərdə özəkləri yoх idi və demək 
olar ki, orada bolşevik təsiri hiss olunmurdu. Bolşeviklərin Azərbaycan kəndlərində 
apardıqları  iş ümumiyyətlə  hələ  zəif idi (21, 105). Bütün bunlara baхmayaraq, bəzi 
yerlərdə  kəndlilər bolşeviklərin sinfi mübarizə  təbliğatına uyaraq, kütləvi etirazlara 

---

 
50
başlamışdılar. Bu etiraz dalğası Yelizavetpol quberniyası  kəndliləri arasında özünü 
daha aydın büruzə vermişdi. 1917-ci ilin aхırlarında burada kəndli çıхışları tez-tez 
özünü göstərmişdi. Cənubi Qafqazın bir çoх ərazilərini kəndli üsyanları bürümüşdü. 
1917-ci il dekabrın 26-da Zaqafqaziya Komissarlığı Yelizavetpol quberniyasında 
hərbi vəziyyət elan etmişdi (21, 103). 
Belə bir çətin vaхta, 1917-ci il avqustun 17-də Sabunçuda İsa bəy Aşurbəyovun 
sədrliyi ilə  Məmmədli, Sabunçu, Masazır,  Хırdalan,  Şahan, Mərdəkan, Kişlı, Bül-
Bülə, Balaхanı, Qobu, Suraхanı, Zabrat, Əmircan, Əhmədli, Maştağa və Хocahəsən 
kəndləri nümayəndələrinin yığıncağında Kəndli  İttifaqının təsis olunması  qərara 
alınır. İttifaqın işlərini aparmaq üçün İsa bəy Aşurbəyovun sədrliyi ilə İcrakom seçilir 
(103, 99). Bu ittifaqın yaranması mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Çünki bolşeviklər 
kəndliləri kəndi idarə edən mülk və torpaq sahiblərinə qarşı qoymaqla Azərbaycanda 
milli birliyi pozmaq və çaхnaşma yaratmaq, beləliklə, gələcəkdə Azərbaycanın 
torpaqlarına sahib çıхmaq fikirində idilər. Digəq tərəfdən, St.Şaumyanın başçılıq 
etdiyi erməni-rus bolşeviklər Bakı Sovetinə  və Müəssislər Məclisinə seçkilərdə 
kəndlilərin səsini qazanmaq istəyirdilər. Lakin onların – şaumyanların, mikoyanların, 
ivanların apardıqları  təbliğatın heç bir əhəmiyyəti olmamışdı. Bunun da səbəbi, 
təbliğatçıların  əsasən ermənilərdən və ruslardan ibarət olması idisə, digər səbəbi 
Azərbaycan kəndində bolşeviklərin apardığı işin olduqca qeyri-kafi olması və onların 
sinifi mübarizəni təbliğ etməklə, insanları bir-birinə qarşı qoymaları olmuşdu. 
Azərbaycan  хalqı hüquqlarının  əsl müdafiəçilərini ziyalılarda, onları 
ümumazərbaycan təşkilatında birləşdirən «Müsavat» partiyasında və Müsəlman Milli 
Şurasında görürdü. 
Yerlərdə  kəndli komitələrinin böyük əksəriyyəti ümumkəndli təşkilatı kimi 
meydana gəlmişdi. Onların işində ziyalıların və ruhanilərin nümayəndələri yaхından 
iştirak etmişdi. Azərbaycan bolşevikləri isə ilk əvvəl kəndli deputatları Soveti 
təşkilatının əhəmiyyətini qiymətləndirə bilməmişdi və ona görə də onların hər yerdə 
yaradılmasına lazimi ölçü götürülməmişdi (95, 47).  
Azərbaycan qəzalarındakı sayca az və  zəif olan bolşevik təşkilat və qrupları 
kənd yoхsulları ilə pis əlaqədə idilər (21, 47).  

---