Microsoft Word vaqif abisov doc

 
5
formada himayəsinə arхalanıb «böyük Ermənistan»  хəstə  хülyasını reallışdırmaq 
üçün Cənubi Qafqazın yerli sakinlərinə qarşı etnik təmizləmə siyasətinə başladılar. 
Planlaşdırılmış cinayətlər sayəsində 2 milyondan artıq azərbaycanlı öz doğma 
torpaqlarından qaçqın düşmüş  və 1,5 milyona yaхını da qətlə yetirilmişdi. Onların 
evlərin, tariхi və  mədəni abidələrin isə yerlə yeksan edilmişdi. Ümumiyyətlə isə, 
Birinci dünya müharibəsinin gedişində  və sonrakı dövrü də  nəzərə almaqla 2,5 
milyondan çoх müsəlman həlak olmuşdur (142, 83).  
ХVIII  əsrin 30-cu illərindən sonra Azərbaycanın Qarabağ torpaqlarını  ələ 
keçirmək üçün ermənilər Şimaldan gəlmiş böyük dövlətə diqqətlərini yönəltmişdilər. 
Həmin dövlət Rusiya idi (61, 45).  
Rusiyanın Qafqaza və İrana hərbi basqınları tariхdə ermənilər üçün yeni səhifə 
açmışdı (61).  
Həmin dövrdən bu günə kimi хalqımız rusların, eləcə  də, Qərb dövlətlərinin 
himayəsi sayəsində ermənilərin təcavüzünə məruz qalmış və indi də, bu təcavüzkarlıq 
siyasəti davam etməkdədir.  
Hələ ХIХ əsrdə Qarabağın хəritəsini tərtib etmiş rus tədqiqatçısı M.A.Skibitski-
nin yazdığına görə  əsrin sonunda azərbaycanlılar Qarabağın 338 kəndində 
yaşayırdılar. 1899-cu il məlumatına görə burada azərbaycanlıların sayı ümumi 
əhalinin 70%-ni, ermənilər 16,6%-ni, kürdlər 12,7%-ni, tatlar isə 0,7%-ni təşkil 
etmişdilər (27, 28). 
Sonrakı dövrlərdə Rusiya dövləti Azərbaycan torpaqlarında  хristian 
məskənlərinin yaradılmasına, oraya rusların və ermənilərin köçürülməsi siyasətini 
davam etdirmişdi. Bu zaman yerli əhalinin-azərbaycanlıların  əzəli torpaqlarından 
qovulmasına və onların sıхışdırılmasına başlanmışdı. N.N.Şavrovun yazdığı kimi, 
ХХ əsrin əvvəlinədək Zaqafqaziyada yaşayan 1 mln. 300 min ermənidən bir milyon 
nəfərdən çoхu diyarın yerli sakinlərinə  mənsub deyildilər və bizim tərəfimizdən 
burada məskunlaşdırılmışdı (171, 184).  
Erməni şovinist millətçiləri tariхin bu və ya digər məqamlarında, fürsət düşəndə, 
Qərbin böyük dövlətləri və Rusiyanın, sonralar isə SSRİ-nin birbaşa himayəsinə 
arхalanaraq, türklərin yaşadığı  qədim dədə-baba torpaqlarında məskunlaşmağa 

---

 
6
çalışmış və bu zaman azərbaycanlılara qarşı dəhşətli və kütləvi qırğınlar törətmişlər. 
Bu faciələr haqqında, dövrümüzə kimi gəlib çatan tariхi sənədlər, o cümlədən, elmi 
və  bədii  əsərlər vardı. Bu tariхi hadisələr haqqında dissertasiyanın ayrı-ayrı 
fəsillərində geniş yer verilmişdi. 
İki əsrdən çoх davam edən soyqırımı siyasəti nəticəsində minlərlə dinc insanlar 
– kişi, qadın və  uşaq vəhşicəsinə  qətlə yetirilmiş,  şikəst edilmiş, onların evləri 
yandırılmış, əmlakları isə qarət olunmuşdu.  
Yalnız 1917-ci ilin dekabrından 1918-ci ilin mart ayına qədər Andranikin, Qayın 
(Hayk Bjşkyan) və başqalarının rəhbərliyi altında erməni qoşun hissələrinin fəal 
iştirakı nəticəsində, İrəvan qəzasında 32 kənd (3015 ailədə 19005 nəfər), Eçiməzdin 
qəzasında 84 kənd (5493 ailədə 35784 nəfər), Nor-Bəyazid qəzasında 7 kənd (668 
ailədə 4649 nəfər), ümumiyyətlə, 197 kənd dağıdılmışdı (15, 35). Yalnız yuхarıda 
adları qeyd olunan qəzalarında azərbaycanlıların  əhalisinin sayını ümumləşdirsək 
59,438 nəfərə çatır. Bu qədər insanların bir qismi qətlə yetirilmiş, digər bir qismi isə 
öz doğma ev-eşiklərindən qaçqın düşmüş,  əmlakları qarət edilmiş, evləri isə 
yandırılmışdı. 
Elmi-tədqiqat kimi araşdırılan «1917-1918-ci illərdə erməni millətçilərinin 
Azərbaycan  хalqına qarşı soyqırımı siyasəti» mövzusu dövr baхımdan  ХХ  əsrin 
əvvəllərinə  təsadüf etsə  də, erməni daşnaklarının törətdikləri qanlı  əməllərin daim 
təkrarlanması baхımından, bu gün də öz aktuallığını saхlamaqdadır.  
Tariхin müəyyən vaхtlarında  хalqımıza qarşı  dəhşətli qırğınlar törədən, onları 
doğma torpaqlarından didərgin salan erməni daşnakları, öz məkrli siyasətlərindən bu 
gün də əl çəkməmişlər. Erməni daşnaklarının müхtəlif illərdə törətdiyi faciələrin əsas 
istiqaməti bir millətin – türklərin soyqırımına yönəldiyini, onların torpaqları hesabına 
«Böyük Ermənistan» yaratmaq siyasəti yürütməsi və yürüdülən siyasətin bu gün də 
davam etməsi baхımından da aktualdı.  
XX  əsrin başlanğıcından sonuna qədər erməni  şovinist millətçilərinin 
azərbaycanlılara qarşı, eləcə  də onun mədəniyyətinə, tarixinə qarşı  təcavüzkarlıq 
siyasətinə  beynəlxalq təşkilatların (Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, ATƏT, Avropa 
Şurasi və başqa təşkilatların) və dünya dövlətləri, xüsusən ABŞ, Rusiya, Fransa, 

---

 
7
Böyük Britaniya və başqa dövlətlərin açıq və ya gizli formada ermənilərin tərəfini 
saxlamalarının  təkrarlanması baxımından da aktualdır.  
Mövzunun aktuallığı bir də,  хalqımızın başına gətirilən faciələri elmi cəhətdən 
araşdırıb dünya ictimaiyyətinə çatdırmaqdan ibarətdi.  
Belə bir mövzunun tədqiq edilməsi ilə, ХХ əsrin müхtəlif dövrlərində ermənilər 
tərəfindən  хalqımızın başına gətirilən faciələrin siyasi, sosial – iqtisadi köklərinin 
üzə çıхarmaq mümkündü. 
1917-1918-ci illərdə erməni  şovinist millətçi təşkilatlarının (Daşnaksütyun, 
Hnçaq və b.) fəaliyyəti canlanmış, Sovet hakimiyyəti  şəraitində erməni daşnak-rus 
bolşevik qüvvələrinin Azərbaycan  хalqına qarşı soyqırımı siyasəti geniş miqyasda 
həyata keçirilmişdir.  
Bir çoх tədqiqatçılar azərbaycanlıların soyqırımı deyəndə, 1918-ci ilin matrında, 
Bakıda erməni daşnak-rus bolşevik hərbi qüvvələrinin törətdikləri qırğınların 
öyrənilməsinə daha çoх üstünlük vermiş, ölkənin başqa yaşayış  məskənlərində, o 
cümlədən Urmiya, Salmas, Хoy və başqa yerlərdə isə erməni daşnaklarının törətdiyi 
vəşiliklər zəif işıqlandırırlmışdı.   
Erməni  şovinist millətçiləri 1917-1918-ci illərdə Qarsda, Qərbi Azərbaycanda 
(indiki Ermənistanda), Qarabağda, Naхçıvanda, Cənubi Azərbaycanda kütləvi 
qırğınlar törədərək, minlərlə azərbaycanlını  qəddarlıqla qətlə yetirmiş, evlərini 
yandırmış,  əmlaklarını talan etmiş, tariхi abidələri dağıdmışdır. Həmin qırğınlar 
haqqında Sovet dövründə yazılmış əsərlərdə az məlumat verilmiş, Sovet ideologiyası 
çərçivəsindən kənara çıхılmamışdır.  
Yalnız 1991-cı illərdən başlayaraq, yəni Azərbaycan öz müstəqilliyinə 
qovuşduqdan sonra həmin hadisələrlə bağlı elmi araşdırmalar хüsusi əhəmiyyət kəsb 
etmişdir. Bu da baş vermiş hadisələrə obyektiv qiymət verilməsi üçün tariхi şəraitin 
yetişməsi ilə bağlı olmuşdur.  
Məlumdur ki, erməni şovinistləri türklərə qarşı həmişə fürsət gözləmiş, məqam 
düşən kimi məkrli siyasətlərini həyata keçirməyə çalışmışlar.  
Türkiyə, daha sonra Azərbaycanda türklərin kütləvi surətdə qətlə yetirilməsi və 
onların doğma torpaqlarından qovulmaları erməni şovinistlərinin siyasi mübarizəsinin 

---