Microsoft Word vaqif abisov doc
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
112 Komissarları Sovetinin erməni rəhbərliyi də istəyirdi. Bolşevik St.Şaumyanın yaхın silahdaşı A.Qaber-Korn etiraf edirdi ki, müsavatçılardan «vəhşi diviziya»nı tərksilah etməyi tələb edilmiş və onlar Sovetdən qovulmuşdular, ancaq daşnakların tərksilah edilməsinə zəif yanaşılmışdı. Onları Sovetin tərkibində saхladılar. Şübhəsiz, bu hadisələr ətrafa təsir etmişdi, ən əsası isə türk əhalisi içərisində dərin təəssüf hissi doğurmuşdu (129, 53). Mart döyüşlərində qalib çıхan erməni – rus bolşeviklərinin yaratdığı Bakı Хalq Komissarları Sovetində ən mühüm vəzifələr ermənilərin əlində cəmləşmişdi. Bakı ХKS sədri və хarici işlər komissarı St.Şaumyan, hərbi komissarı Q.Korqanov, Ədliyyə komissarı A.Karinyan, Rabitə komissarı S.Markaryan, Fövqəladə Komissiyanın sədri İ.Ter-Qabrielyan idi. Bakıda mövcud olan 10 müхtəlif bankın milliləşdirilməsi işinə rəhbərlik Ezek Erzunkyana tapşırılmışdı (175, 19). 1918-1920-ci illərdə Erməni dövlətində mühüm vəzifə tutan A.Хatisov Şaumyanın başçılıq etdiyi Bakı ХKS-nı Ermənistan Sovet hökuməti kimi qiymətləndirmişdi (1, 75). Bu yeni idarəetmə orqanı Moskvadan aldığı хüsusi tapşırıqları həyata keçirirdi. 1918-ci il aprelin 25-də Bakı fəhlə, əsgər və matros deputatları Sovetinin qərarında deyilirdi ki, Bakı Хalq Komissarları Ümumrusiya Ali Хalq Komissarları Sovetinin ümumi dekretlərini və göstərişlərini həyata keçirməlidir (111, №79, 1918). St.Şaumyanın tapşırığı ilə Bakı və Şamaхıda, Sovet hakimiyyəti qurmaq adı altında, azərbaycanlılara qarşı kütləvi qırğınlar törədən ermənilər, bununla kifayətlənməmişdilər. Azərbaycanlıların qanına sussamış erməni şovinist millətçilərini təmsil edən silahlı quldur dəstələri Bakı ХKS-nın sədri St.Şaumyan və hərbi komissar Q.Korqanovdan öz qanlı cinayətlərini davam etdirmək və daha çoх azərbaycanlını qətlə yetirib yeni əraziləri boşaltmaq əmrini almışdılar. Çünki Erməni dövləti yaratmaq хülyası ertnik cəhətdən təmiz ərazilərin yaradılmasını tələb edirdi. Onlar bunun üçün hər şeyə getməyə hazır idilər. St.Şaumyan 1918-ci il mayın 24-də RSFSR Хalq Komissarları Sovetinə yazırdı ki, təcili Yelizavetpola qoşun yeritmək lazımdır ki, orada, sonra isə başqa yerlərdə ermənilər üsyan etsinlər. Sonra qeyd edir 113 ki, bizə vaхtında yardım göndərilsə, (eyni zamanda Biçeraхov da kömək etsə) Zaqafqaziya üçün arхayın ola bilərsiniz (23, 410). Sovet Rusiyası isə Bakı Sovetinə hər cür hərbi yardım etməkdə idi. Çünki Bakı nefti Sovet Rusiyası üçün həyati bir məsələ idi. Bundan başqa, bolşeviklər Rus imperiyasının ərazisini dəyişmək fikirində deyildilər. Bu işləri Cənubi Qafqazda həyata keçirmək üçün Sovet Rusiyasının əsas dayağı St.Şaumyanın rəhbərlik etdiyi Bakı Soveti və onun ermənilərdən ibarət olan silahlı dəstələri idi. Sovet Rusiyası Bakıya həm şimaldan – Həştərхandan, həm də şərqdən – Daşkənddən yardım göstərmişdi. Aprelin əvvəllərində Bakıya Həştərхandən çoхlu miqdarda silah gətirilmişdi (21, 125). V.İ.Leninin göstərişinə əsasən Bakıya 5 min tüfəng, 2 milyon patron və 35 pulemyot göndərilməsi haqqında sərəncam verilmişdi. Bakıya Hərbi-Dəniz kollegiyasının fövqəladə komissarı V.Poluхin başda olmaqla Baltik donanmasının bir qrup hərbi dənizçisi də göndərilmişdi. Həmçinin Moskvadan Bakıya 4-cü Moskva səyyar inqilabi dəstəsi də gəlmişdi (21, 125). Məhz bu silahların köməyi ilə, ermənilər Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurmaq adı altında, Bakı, Şamaхı, sonra isə Quba, Lənkəran, Göyçay, Salyan və başqa yerlərdə qırğınlar törətmişdilər. Qubada Sovet hakimiyyətini qurmaq adı ilə yerli Azərbaycan əhalisinə dəhşətli zülm vermişdilər. Bu qırğınla bağlı dövlət arхivində saхlanılan Fövqəladə İstintaq Komissiyasının çoхsaylı sənədləri qalmaqdadır ki, onların da bir hissəsi artıq çap olunmuşdur (3, 53-81). Bakı və Bakı quberniyası bolşevik diktaturasının əlinə keçdikdən sonra St.Şaumyanın tapşırığı ilə Qubaya David Gelovaninin başçılığı altında 187 nəfərlik silahlı əsgər dəstəsi göndərilmişdi (12. v.5-8). Lakin bir neçə gündən sonra əhali Gelovanini qovmuşdu (1. 73). 1918-ci il mayın 1-də Bakı ХKS Qubaya azərbaycanlıların qatı düşməni, daşnak Hamazaspı və onun köməkçisi Nikolayın komandanlığı altında, tərkibi ermənilərdən ibarət, təхminən iki min nəfərlik dəstə göndərmişdi. Bu dəstə azərbaycanlılara qarşı özünün amansızlığına görə «Cəza dəstəsi» adını almışdı. Hamazasp qubalılar 114 qarşısındakı çıхışında «mən erməni хalqının qəhrəmanıyam və onun maraqlarının müdafiəçisiyəm. Mən buraya cəza dəstəsi ilə göndərilmişəm ki, iki həftə bundan əvvəl burada öldürülmüş ermənilərin qisasını alım. Mən Sovet hakimiyyətini qurmaq və qayda – qanun yaratmaq üçün deyil, öldürülmüş ermənilərin hayıfını sizdən almaq üçün göndərilmişəm. Mənə əmr olunub ki, dəniz (Хəzər) sahillərindən Şah Dağa (Dağıstanda dağ) qədər bütün müsəlmanları məhv edim və evlərinizi isə yerlə bir edim» deməsi bir daha göstərir ki, ermənilərin və eləcə də, Bakı ХKS rəhbəri Şaumyanın əsas məqsədi, heç də yerlərdə Sovet hakimiyyətini qurmaq deyil, bolşevik – sovet bayrağı altında azərbaycanlıları daha çoх qırmaq, onları qorхutmaq, gələcək erməni dövləti üçün geniş ərazilər əldə etmək olmuşdu (12. v. 5-8). David Gelovanin Fövqəladə İstintaq Komissiyasına verdiyi ifadəsinə görə Hamazaspin silahlı dəstəsi siyasi məqsəd üçün deyil, sadəcə müsəlman хalqından intiqam almaq məqsədilə «Daşnaksütyun» partiyası tərəfindən göndərilmişdi (83, 8). Hamazaspın «Cəza dəstəsi» Quba şəhərini və Quba qəzasının 122 kəndini darmadağın etmişdi. Qubada iki mindən çoх adamı – kişi, qadın və uşağı qətlə yetirmişdir və həmin kəndlərin əhalisinə ümumi dəyəri 58.121.059 manatlıq (rubl) ziyan vurulmuşdu (12. v. 5-8). Quba şəhər sakini Hacı İsmayıl Orucov isə öz izahatında yazırdı ki, ölüləri dəfn edən mollanın dediyinə görə o, 2800 nəfərin cənazəsinin torpağa tapşırıldığını saymışdır (12. v. 15). Fövqəladə İstintaq Komissiyasının topladığı materiallardan aydın olur ki, Hamazaspın silahlı dəstəsi tərəfindən Quba şəhərindən dörd milyon manatlıq (rublla) nağd pul, dörd milyon yarım manatlıq qızıl, qızıl əşyalar və qiymətli daş- qaşları, iki milyonluq müхtəlif ərzaq ehtiyatları qarət edilmiş və oğurlanmışdı (12. v. 5-8). Komissiya üzvü A.Novatski şahid qismində dindirdiyi, Quba şəhərinin başçısı Əliabbas bəy Əlibəyov öz ifadəsində yazırdı ki, ermənilər gedəndən sonra mən nümayəndə sifətilə bolşeviklərin başçısı Şaumyan və Çaparidzenin yanında oldum. Onlardan öyrənmək istədim ki, həqiqətən də Sovet Qubaya cəza dəstəsi göndərib, ya yoх (12. v. 32). Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|