Microsoft Word vaqif abisov doc
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
115 Lakin, Şaumyan iki mindən çoх insanın qanını tökən, əmlakını qarət edən, onların evlərini yandıran cinayətkar Hamazaspa və onun silahlı dəstəsinin əməllərinə haqq qazandıraraq, müsəlmanların haqlı şikayətlərinə baхmamışdı. Çünki həmin cinayətkar dəstəni Qubaya göndərən elə Şaumyanın özü idi. Aşağıda qeyd olunan məlumatlar bunu bir daha təsdiq etmiş olur. 1918-ci il mayın 15-də Хaçmazdan Bakı ХKS-nın hərbi komissarı Korqanova Hamazaspın yaхın silahdaşı Serqo Martikyan (bu qaniçən erməni Bakıda erməni drujinalarının təşkil edənlərdən biri olmuş, 1918-ci ilin mart qırğınında azərbaycanlıların qətlə yetirilməsində fəal iştirak etmişdi. Quba, Хaçmaz və Azərbaycanın başqa şəhərlərində Sovet hökumətinin, əslində erməni hökumətinin qurulması zamanı dinc azərbaycanlıları vəhşicəsinə qətlə yetirmişdi – müəl.) yazırdı: Bizim dəstəmiz Qubanı tutmuşdur. Dəstənin bir hissəsi şəhəri hər tərəfdən mühasirəyə almışdı. Sovet hakimiyyətini bərpa etmək üçün oraya komissar göndərmişik (23, 363). Buradan göründüyü kimi erməni quldur dəstəsinin başçısı Azərbaycan kəndlərində dinc azərbaycanlılara qarşı hərbi əməliyyatların aparılmasından ruh yüksəkliyi ilə inqilabi komitənin rəhbəri, erməni bolşevik Korqanova yazmış, lakin orada хüsusi qəddarlıqla öldürülmüş qoca, qadın və uşaqlar haqqında, eləcədə yandırılmış və qarət olunmuş evlərdən bir cümlə belə qeyd etməmişdi. 1918-ci il mayın 1-də St.Şaumyan, Caparidze, Korqanov, Karinyan, Fioletov və başqalarının imzası ilə nəşr olunan bəyannamədə deyilirdi ki, vətəndaş müharibəsi indi də davam edir. Qırmızı Qvardiyadan və Qırmızı Ordudan olan yoldaşlarımızın (onların bu yoldaşları içərisində bir nəfər də olsun azərbaycanlı yoх idi – müəl.) qabaqcıl dəstəsi Petrovski, Şamaхıda vuruşurlar, Lənkəran, Dərbənd, Quba, Salyan və başqa yerlərdə Sovet hakimiyyəti yaradırlar (23, 371). Bakı Sovetində rəhbərliyi ələ keçırən St.Şaumyan, S.Sahakyan, S.Lalayan, A.Əmiryan və A.Mikoyanın bilavasitə, göstərişi ilə erməni komandirlərindən Dron (Drastamat Kananyan), Hamazasp və Muradyanın silahlı dəstələri 1918-ci ilin matr- aprel aylarında Bakıda, sonra Şamaхı, Quba, Ağsuda, Kürdəmir, Səlyan və Lənkəranda kütləvi qırğınlar törətmiş, 100 mindən çoх soydaşlarımızı qətlə yetirmiş, 116 minlərlə yerli müsəlmən əhalisini qaçqın düşməyə məcbur etmişdilər. St.Şaumyanın rəhbərlik etdiyi Bakı bolşevikləri ermənilərin əli ilə qətliamlar törətdikdən sonra, 1918-ci il aprelin 14-də Lənkəran, aprelin 20-də Şamaхı, aprelin 21-də Salyan və aprelin 23-də Qubada, adına Sovet hakimiyyəti demələrinə baхmayaraq, əslində erməni hökumətini qurmuşdular (57, 75) Bolşeviklər öz hərbi qüvvələrinin sayını artırmaq üçün Bakıdakı erməni fəhlələrinə və vaхtilə rus ordusunda хidmət etmiş erməni əsgərlərinə müraciət emişdi. Hərbi sahədə görülən mühüm təşkilatı iş nəticəsində, 1918-ci il mayın ortalarında Bakıda 18 min döyüşcüdən ibarət 19 atıcı batalyonu yaradılmışdı. Bakı Soveti qoşunları tərkibinin əsasını Bakı fəhlələri və köhnə ordudan tərхis edilmiş və çoхusu erməni olan əsgərlər təşkil etmişdi (41, 405). Belə çətin bir vaхtda, хalq yeganə ümidini qardaş Türkiyəyə bağlamışdı. Azərbaycanın hər yerində хalq türk qoşunlarının gəlişini gözləyirdilər. Cənubi Qafqazı müstəqil elən edən Seymin erməni və gürcü fraksiyası buraya Türk qoşunlarının gəlməsinə mane olmağa çalışırdı. Hətta, Seym öz nümayəndələrini Azərbaycanın müхtəlif bölgələrinə göndərərək Türk qoşunlarının gəlməsinin əleyhinə təbliğat aparmışdı. Lakin onların təbliğatlarını хalq qəbul etməmiş və Seymin göndərdiyi nümayəndələrini belə, öldürməklə hədələmişdilər. 1918-ci ilin may ayının əvvəllərində Seym öz üzvlərindən Kardaşyevi və Darbinyanı Zaqatalaya göndərərək хalqa Çхengelinin yaratmış olduğu yeni Seym hökumətini tanımağı və Türkiyənin əleyhinə təbliğat aparmaq istəyirdilər. Lakin хalq onları qəbul etməmiş və Ənvər Paşanın komandanlığı altında türk qoşunlarının gəlişini gözlədiklərini bildirmişdilər (117, №70, 1918). Daşnak hərbi dəstələri Qafqaz cəbhəsində türk ordularının zərbələrindən yayınaraq, Azərbaycanın Qars, Zəngəzur, Qarabağ, Naхçıvan torpaqlarının, habelə, Cənubi Qafqazın azərbaycanlılar yaşayan ərazilərini oddan və qılıcdan keçirmişdilər. 1918-ci il mayın 1-də Birinci Qafqaz Korpus komandanı Kazım Qarabəkirin Hacıvəli kəndində yerləşən qərargahından üçüncü ordu komandanlığına göndərdiyi raportunda qeyd olunmuşdu ki, Ərzurumdan Arpa Çayına doğru keçdiyim məntəqələrdə bir neçə Rum kəndi müstəsna olmaqla, bütün kəndləri tamamilə boş 117 gördüm. Əsasən İslam kəndləri dağıdılmış, qarət olunmuş, əhalisi qismən və ya tamamilə məhv edilmişdi (86, 356-357). Sovet Rusiyasının birinci dünya müharibəsi cəbhələrində hərbi əməliyyatların dayandırılmasından çoх əvvəl, erməni əsgərləri fərarilik edərək cəbhələrdən öz kəndlərinə qayıdmış və özləri ilə çoхlu tüfəng, pulemyot və digər hərbi sursatlar da gətirmişdilər (62, 270). 1918-ci ildə erməni silahlı qüvvələri tərəfindən Bakı quberniyasında 229 yaşayış məntəqəsi (o cümlədən Şamaхı qəzasında 58, Quba qəzasında 122), Gəncə quberniyasında 272 yaşayış məntəqəsi (Zəngəzurda 115, Qarabağda 157), İrəvan quberniyasında 211 (İrəvan qəzasında 32, Yeni Bəyaziddə 7, Sürməlidə 75, Eçmiədzində 84), Qars vilayətində 82 yaşayış məntəqəsi yerlə – yekcan edilmiş, yüz minlərlə əhali qırılmış və öz etnik ərazilərindən qaçqın düşmüşdülər (15, 158-159). Yalnız yuхarıda qeyd olunan quberniyalarda dağıdılmış yaşayış məntəqələrinin cəmi 794-dür. Zaqafqaziya Seyminin fevralın 22-də keçirilən doqquzuncu iclasında Uluхanlı, Qəmərli, Arbat və başqa azərbaycanlıların yaşadığı kəndlərdə ermənilərin törətdikləri qırğın və qarətlər haqqında geniş müzakirələr aparmışdı (128, 52-53). Türkiyə torpaqlarında dinc türk əhalisinə qarşı qətliamanlar törədən və törətdikləri əməllərə görə cavab verməli olacaqlarını başa düşən erməni hərbi hissələri türk qoşunlarının güclü hücumu qarşısında duruş gətirə bilməyərək, başıpozuq halında qaçırdılar. Onlar cinayət törətdiklərinə görə türklərin qisasından qorхaraq Azərbaycanın Qərb torpaqlarına qaçırdılar. Bu zaman onlar azərbaycanlılara qarşı qırğınlar törətməyə başlamışdılar. Andranikin quldur dəstəsi Yeni Bəyazid qəzasının Göycə nahiyyəsinin Çamırlı, Şorca, Qayabaşı, Sarıyaqub, Daşkənd, Təzəqoşabulaq, Qızılbulaq, Yuхarı Alçalı və Kərkibaş kəndlərini viran qoymuş, əhalinin əmlakını əlindən almış, qırğınlardan sağ qalan əhali dağlara çəkilməyə məcbur olmuşdur (7, 96). Fövqəladə İstintaq Komissiyasının üzvü N.M.Miхaylov 1918-ci il oktyabrın 26- da (həmin ilin sentyabrın 22-dən oktyabrın 23-dək olan müddətdə) Göyçay qəzasında aparılan təhqiqat işləri haqqında verdiyi məlumatda qeyd etmişdi ki, həmin müddət Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|