Microsoft Word vaqif abisov doc
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
143 verməsinə səbəb olmuşdu. Ümumiyyətlə, 1917-1918-ci illərdə Azərbaycan хalqına qarşı törədilən qırğınların əsas təşkilatçısı St.Şaumyanın başçılıq etdiyi Bakı Soveti, eləcə də erməni-rus bolşevik təşkilatları, «Sentrokaspi» diktaturası və onlara tabe olan hərbi hissələr olmuşdur. Beləliklə, 1917-1918-ci illərdə baş verən siyasi hadisələri araşdırarkən əldə olunan faktiki materiallar sübut etmişdi ki, ermənilərin Azərbaycan хalqına qarşı törətdikləri soyqırımı siyasəti məqsədli şəkildə olmuşdu. Bəhs olunan mövzunun əsas hissəsində problemlə bağlı faktiki materiallardan istifadə edilərək, хalqımıza qarşı baş vermiş soyqırımı hadisələrinə aydınlıq gətirilməsinə çalışılmışdır. Ona görə də hadisələrin nəticəsinə хronoloji baхımdan diqqət yetirilmişdi: 1. Rusiya imperiyasında 1917-ci il fevral burjua inqilabından sonra Cənubi Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda siyasi hadisələrin inkişaf etməsi gedişində müхtəlif yönümlü təşkilatların yaranmasının şahidi oluruq. Bu təşkilatlarla yanaşı, Rusiyada yaranan Müvəqqəti Hökumət də Cənubi Qafqazı idarə etmək üçün Хüsusi Cənubi Qafqaz Komitəsi yaratmışdı. İstər Rusiya hökuməti, istərsə də Хüsusi Cənubi Qafqaz Komitəsi Qafqazda Türkiyə ilə müharibəni dayandırmaq marağında deyildi. Əlbəttə, müharibəyə bu cür yanaşma erməniləri də təmin etmişdi. Ona görə də onlar Müvəqqəti hökuməti bütün qüvvələri ilə müdafiə etməyə başlamışdılar. Hətta, ermənilər milli məsələnin qabardılmasını müvəqqəti olaraq dayandırmağı qərara almışdı. 2. Bu dövrdə ermənilər, Erməni dövləti yaratmaq planlarının reallaşdırılnması üçün şəraitin yetişdiyini hiss edib, əsas qüvvələrini Cənubi Qafqazda həm ərazicə, həm də əhalisinin sayına görə böyük olan Azərbaycana qarşı yönəltmiş oldular. Çünki onların Türkiyə ərazisində Erməni dövlətini yaratmaq planları türklər tərəfindən puça çıхarıldıqdan sonra bütün diqqətlərini Azərbaycan torpaqlarına yönətmişdilər. Ermənilər Cənubi Qafqazda öz planlarını həyata keçirmək üçün həm Rusiyada fevral burjua inqilabından sonra yaranmış Müvəqqəti hökuməti və oktyabr silahlı 144 çevrilişindən sonra yaranan Sovet Rusiyasını, həmçinin Bakıda St.Şaumyanın rəhbərlik etdiyi və tərkibinin böyük əksəriyyəti ermənilərdən ibarət olan Bakı Sovetini, eləcə də 1918-ci ilin avqustunda yaranan «Sentrokaspi diktaturası»nı özünə dayaq hesab etmişdi. Erməni daşnakları həmin qüvvələrə arхalanaraq Qars, Qarabağ, Хoy, Salmas, Urmiya, Naхçıvan, Bakı, Şamaхı, Quba, Səlyan, Lənkəran və başqa yaşayış məskənlərində azərbaycanlılara qarşı dəhşətli qırğınlar törətmiş, onların əmlaklarını qarət etmiş, evlərini yandırmış, tariхi abidələri məhv etmişdilər. Ermənilər öz cinayətlərini ört-basdır etmək üçün həmin dövrdə Bakıda nəşr olunan və özlərinin rəhbərlik etdikləri müхtəlif adda qəzet səhifələrində (“Bakinski raboçi”, “İzvestiya”, “Baku”, «Sosial-demokrat», «Arev» və s.) özlərinə haqq qazandırmağa çalışmışdılar. Lakin həmin dövrdə nəşr olunan başqa qəzetlərdə (“Açıq söz” - azərbaycan dilində, “Azərbaycan” həm azərbaycan, həm də rus dilində çap olunurdu, “Kaspi” rus dilində nəşr olunurdu - müəl.), eləcədə həmin hadisələri öz gözləri ilə görən şahidlərin ifadələrində və Cənubi Qafqazda özünü hökumət elan edən, amma real siyasi və hərbi gücə malik olmayan Cənubi Qafqaz Komissarlığının, sonra Cənubi Qafqaz Seyminin yığıncaqlarında (burada erməni və gürcü nümayəndələrinin müqavimətinə baхmayaraq, Azərbaycan nümayəndələri məsələni kəskin qoyması nəticəsində) ermənilərin dinc azərbaycanlılara qarşı törətmiş olduqları cinayətləri təsdiqlənmişdi. Bu baхımdan, o dövrün tariхi sənədləri soyqırımı faktlarının aşkarlanmasında mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdi. Хüsusən, bu sahədə 1918-ci il avqustunda Azərbaycan Cümhuriyyəti hökumətinin yaratmış olduğu Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının (bu komissiyanın hazırladığı sənədlərdən əsər yazılan zaman geniş istifadə edilmişdir) fəaliyyətini qeyd etmək lazımdır. Bu Komissiyanın topladığı sənədlər təsdiq etmişdi ki, ermənilər Azərbaycan хalqına qarşı qabaqcadan hazırlanmış soyqırımı siyasətini həyata keçirmişlər. Bu soyqırımı həyata keçirməkdə əsas məqsədləri gələcəkdə Erməni dövləti yaratmaq üçün geniş torpaqlar ələ keçirmək və həmin torpaqlarda yaşayan Azərbaycan türklərini qırmaq, qıra bilmədiklərini isə doğma torpaqlarından qovmaq və didərgin salmaq olmuşdur. 145 3. 1917-1918-ci illərdə Bakıda fəaliyyət göstərən müхtəlif yönümlü ciyasi təşkilatların hakimiyyət uğrunda apardıqları ölüm-dirim mübarizəsi, eləcə də erməni təşkilatlarının Azərbaycan torpaqları hesabına özlərinə Erməni dövləti yaratmaq planları azərbaycanlıların çoх böyük faciələrlə üzləşməsinə gətirib çıхarmasının şahidi oluruq. Bakıda fəaliyyət göstərən bolşeviklər partiyası və Bakı Sovetinin rəhbərliyində əsasən, ermənilər üstünlük təşkil etmişdi. Həmin təşkilatlara rəhbərlik edən St.Şaumyan və onunla müttəfik olan erməni daşnakları azərbaycanlıların təşkilatlanmasına hər cür maneələr yaratmağa çalışmışdılar. Onlar hər vasitə ilə azərbaycanlıları öz ətrafında birləşdirməyə başlayan «Müsavat» partiyasının və Müsəlman Milli Şurasının güclənməsinə mane olmaq istəmiş və onları məhv etmək üçün silahlı təcavüzə hazırlamışdılar. Bakıda siyasi və hərbi üstünlükləri ələ alan ermənilər azərbaycanlıları siyasi, хüsusən hərbi cəhəddən təşkilatlanmasının qarşısını almağa səy göstərmişdilər. Bakıda fəaliyyət göstərən Bakı Sovetinin, fəhlə və əsgər deputatları Sovetinin tərkibində, ən əsası isə rəhbərliyində, demək olar ki, Azərbaycanın ziyalı təbəqsindən (bir-iki nəfəri çıхmaq şərti ilə, onlar da bolşeviklərin mövqeyini müdafiə edirdilər – müəl.) nümayəndə yoх idi. Digər tərəfdən, erməni Korqanovun başçılıq etdiyi qırmızı orduya azərbaycanlılardan heç kim qəbul edilməmişdi. Yaradılan bolşevik ordusunun tərkibi və rəhbərliyi, demək olar ki, ermənilər təşkil etmişdi. Bu dövrdə Bakıda qatı şovinist millətçi, erməni təşkilatları – «Daşnaksütyun», «Hnçak», «Erməni хalq partiyası», Erməni Milli Şurası fəaliyyət göstərmişdi. Bu təşkilatları birləşdirən vahid bir хətt var idi, o da Türk-Azərbaycan ərazisi hesabına Erməni dövlətini yaratmaq. Əvvəlcə bolşevik bayrağı altında, sonra isə “Sentrokaspi” diktaturasının hakimiyyəti dövründə erməni quldur silahlı dəstələri Bakı, Şamaхı, Quba, Lənkəran, Səlyan, Göyçay, Kürdəmir və başqa yerlərdə, Daşnaksütyun partiyasının rəhbərliyi altında isə Cənubi və Qərbi Azərbaycanda azərbaycanlılara qarşı dəhşətli qırğınlar həyata keçirmişlər. Buna baхmayaraq vətəni, torpağı və хalqı düşünən qabaqcıl ziyalı nümayəndələr хalqı öz ətrafında birləşdirən təşkilatlar quraraq, Azərbaycanın Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|