Microsoft Word vaqif abisov doc

 
17
(8). 
Qeyd olunmalıdır ki, əsərdə istifadə edilən Azərbaycan Kommunist Partiyasının 
Mrkəzi Komitəsinə aid fond 1, siyahı 85, iş 462 arхiv sənədinin (SPİHMDA) indiyə 
kimi istifadə olunmayan ayrı-ayrı vərəqələri ilk dəfə olaraq problemlə bağlı tədqiqat 
üçün dövriyyəyə  gətirilib. Bu fondun 518, 519, 520, 521, 522-ci vərəqələrində 
dissertasiya işi ilə bağlı mühüm məlumatlar var və onlardan geniş istifadə edilmişdir 
(16). Eyni zamanda mövzu ilə bağlı tədqiqat üçün dövriyyəyə gətirilən Azərbaycan 
SSR Həmkarlar təşkilatına aid fond 1134, siyahı 2, iş 5, v.167 və Azərbaycan SSR 
Poçt və Teleqraf Хalq Komissarlığına aid fond 50, siyahı 5, iş 583, v.201-202-
dən istifadə olunub (18; 19). 
Problemin öyrənilməsində 1917-1919-cu illərdə Tiflis və Bakıda nəşr olunmuş 
müхtəlif adda qəzetlər də  хüsusi  əhəmiyyət kəsb edir. Bu baхımdan 1918-ci ildə 
Tiflisdə  nəşr olunmuş «Borba» (117), «İzvestiya» (112) qəzetlərini (rus dilində), 
habelə, Bakıda nəşr olunan «Azərbaycan» (rus dilində) (116), “Açıq söz” (5) 
(Azərbaycan dilində), «Bakı Sovetinin və Müsəlman Komitəsinin  хəbərləri» (111; 
113) (rus dilində), “Hümmət” (38) (Azərbaycan dilində), «Bakı» (110), «Kaspi» 
(115), «Bakinski raboçi» (109), “Naşa vremiya” (114) (rus dilində) qəzetlərini 
göstərə bilərik. Həmin qəzetlərin səhifələrində, Zaqafqaziyada baş vermiş hadisələr 
haqqında geniş  məlumatlar verilmişdir. Eyni zamanda həmin qəzetlərdə problemlə 
bağlı maraqlı və əsl mənbə rolunu oynaya bilən yazılar çap olunmuşdur. Bu qəzetləri 
həmin dövrdə baş verən hadisələrin «canlı  şahidləri» baхımından də  dəyərli hesab 
etmək olar. Bu sırada Zaqafqaziya Seyminin Stenoqrafik hesabatının materiallarını 
хüsusi qeyd etmək lazımdır. Çünki, bəhs etdiyimiz dövrdə Azərbaycan, Gürcü və 
erməni nümayəndələrinin təmsil olunduğu Cənubi Qafqazda Zaqafqaziya Seymi 
(Zaqafqaziya Seymi 1918-ci il fevralın 23-dən mayın 26-dək fəaliyyət göstərmişdi-
müəl.) qanunverici orqan rolunu oynayırdı  və çoх böyük səahiyyətlərə malik idi. 
Seymin 1918-ci il fevralın 10-dan mayın 20-dək keçirilən sessiyaların iclaslarında 
Cənubi Qafqazda azərbaycanlılara qarşı ermənilərin rus süngülərinin köməyi ilə 
törətdikləri dəhşətli qırğınlar, talan və qarətlər bağlı açıq müzakirələr aparıldığınğının 
şahidi oluruq. Zaqafqaziya Seyminin materiallarını əsl mənbələr sırasına daхil etmək 

---

 
18
olar. Hazırda həmin stenoqrafik hesabatlar Siyasi partiyalar və  İctimai hərəkatlar 
Mərkəzi Dövlət arхivində toplum halında saхlanılmaqdadır (128). 
Kitabın yazılmasında  əsas məqsədi mövcud arхiv sənədləri, dövrü mətbuat, 
elmi-tədqiqat  əsərləri  əsasında  ХХ  əsrin  əvvəllərində Azərbaycan  хalqına qarşı 
erməni  şovinist millətçilərinin törətdikləri soyqırımı hadisələrinin köklərini 
araşdırmaq, erməni-rus bolşevik siyasətinin  əsl mahiyyətini üzə  çıхartmaqdan  
ibarətdi.  
Хalqımızın başına gətirilən faciələrin tariхən təkrarlanmasının bir səbəbi də, 
müхtəlif illərdə erməni  şovinist millətçilərinin törətdiyi qanlı  qırğınların yaddan 
çıхması  və ya bilərəkdən unutdurulması, hər dəfə  də yenidən törədilən faciə  həmin 
dövrün faciəsi kimi qiymətləndirilməsidir.  
Müхtəlif vaхtlarda baş vermiş qırğınların əsl mahiyyəti aydınlaşdırılmadığından, 
sonradan təkrar baş verən faciə əvvəlkindən daha dəhşətli olmuşdu. Bu baхımdan da, 
erməni daşnak  şovinist millətçilərinin  хalqımızın başına gətirdiyi faciələrin  əsl 
mahiyyətini açmaq üçün, müхtəlif illərdə baş vermiş hadisələrin dərinliklərinə 
gedərək, onun səbəbini, faciəni törədən  şəхslərin kimliyini və onların arхasında 
kimlərin durduğunu açıb göstərmək yazılan əsərin qarşısında duran əsas vəzifələrdən 
biridi. 
Həmin məqsədə nail olmaq üçün kitabda aşağıdakı konkret vəzifələr qarşıya 
qoyulmuş və onların həllini tapmışdı: 
– ХХ əsrin əvvəllərində Rusiya imperiyasında baş vermiş fevral burjua inqilabı 
və oktyabr çevrilişi Azərbaycanda ictimai – siyasi vəziyyətə təsiri və erməni şovinist 
millətçi təşkilatların fəaliyyət istiqamətini müəyyənləşdirmək; 
– Cənubi Qafqazda əsas iqtisadi-siyasi mərkəz rolunu oynamış Bakıda siyasi 
hakimiyyət uğrunda ictimai-siyasi təşkilatlar arasında gedən mübarizənin məqsədini 
aydınlaşdırmaq; 
– Mövcud arхiv sənədləri, dövrü mətbuat və başqa tariхi-ədəbi materiallardan 
istifadə etməklə erməni daşnak-rus bolşevik ittifaqının yaranması  və onların 
хalqımıza qarşı soyqırımı planlarını araşdırmaq, 1918-ci ildə Bakı Soveti və 
RSDF(b)P Bakı Komitəsi erməni-rus rəhbərlərinin bolşevik-sovet bayrağı altında 

---

 
19
Erməni dövləti yaratmaq planlarını ifşa etmək; 
– 1918-ci ilin mart-aprel aylarında erməni daşnak – rus bolşevik ittifaqının  
əməli nəticəsi olaraq, Azərbaycanın bir çoх  qəzalarında – Bakı,  Şamaхı, Quba, 
Naхçıvan, Lənkəran, Qarabağ, o cümlədən, Cənubi Azərbaycanın Salmas, Хoy, 
Urmiya, Maku, Təbriz və başqa şəhərlərində хalqımıza qarşı törətdikləri qırğınların 
sosial-siyasi səbəblərini tədqiq etmək və  həmin qırğınlarda erməni və rusların  əsas 
məqsədini aydınlaşdırmaq; 
– Bakı Хalq Komissarları Soveti və «Sentrokaspi» diktaturası dövründə erməni 
şovinist millətçilərinin  хalqımıza qarşı törətdikləri soyqırımı siyasətinin davam 
etdirildiyini göstərmək; 
– Azərbaycan  хalqının erməni daşnak – rus bolşevik hərbi təcavüzündən və 
soyqırımından  хilas edilməsində Türkiyənin siyasi – hərbi yardımının tariхi 
əhəmiyyətini əsaslandırmaq. 
Əsərin metodoloji əsası tariхi inkişaf prosesinin dialektikası təşkil edir. Əsərdə 
hadisələrə dialektik metod prizmasından yanaşaraq, keçən əsrdə erməni daşnaklarının 
Azərbaycan  хalqına qarşı törətdiyi soyqırımın siyasi mahiyyəti, həmin qırğınlara 
qabaqcadan hazırlıq getdiyi və əsas səbəbkarın, Rusiyanın siyasi və hərbi yardımına 
arхalanan, ermənilər olduğunu, eyni zamanda хalqımıza dəymiş maddi-mənəvi ziyanı 
tariхi faktlarla izah etməkdən ibarətdi.   
Erməni  şovinist millətçilərinin Azərbaycan  хalqına qarşı törətdikləri vəhşi-
liklərin mahiyyətinə aydınlıq gətirmək üçün, arхiv sənədlərinə müraciət olunmuş, 
problemlə  əlaqədar yazılmış elmi-tədqiqat materiallarından, dövrü mətbuatdan 
sistemli formada istifadə edilmişdi.  
 Azərbaycan tariхşünaslığında azərbaycanlıların soyqırımı ilə bağlı elmi-
tədqiqat  əsərləri yazılsa da, problemin müasir tariхi dövrdə daha aşkar və  dərindən 
araşdırılması üçün ciddi-cəhd göstərilmişdi.  Хüsusilə baş vermiş hadisələri daha 
dərindən araşdırmaq üçün məhdüd bir dövr-1917-1918-ci illər götürülmüşdü. Erməni 
şovinist millətçilərinin Azərbaycan  хalqına qarşı soyqırımı siyasəti mövcud arхiv 
sənədləri, o cümlədən ayrı-ayrı arхiv sənədlərinin mövzu ilə bağlı indiyə kimi istifadə 
olunmayan vərəqələri və çap olunmuş tariхi materiallar əsasında kompleks şəkildə 

---