M.P.Vaqif
və müasirlik
2
KONFRANSIN TƏŞKİLAT KOMİTƏSİ
Akad. A.M.Məhərrəmov
sədr, rektor
AMEA-nın müxbir üzvü,
prof. A.H.Kazımzadə
sədr müavini, Elm və innovasiyalar üzrə prorektor
Dos. E.H.Məmmədov
sədr müavini, Filologiya fakültəsinin dekanı
Prof. İ.N.Əliyeva
üzv, Tədrisin təşkili və təlim texnologiyaları üzrə prorektor
Prof. S.T.Hacıyev
üzv, Sosial məsələlər, tələbələrlə iş və ictimaiyyətlə əlaqələr üzrə
prorektor
Akad. N.A.Paşayeva
üzv, kafedra müdiri
Prof. A.O.Məmmədova
üzv, Magistratura və doktorantura şöbəsinin müdiri
Prof. N.Q.Xəlilov
məsul katib, Filologiya fakültəsi elmi işlər üzrə dekan müavini
KONFRANSIN PROQRAM KOMİTƏSİ
Prof. C.Q.Nağıyev
üzv, kafedra müdiri
Prof. H.A.Əsgərov
üzv, kafedra müdiri
Prof. A.C.Hacıyev
üzv, kafedra müdiri
Prof. Ə.Ə.Rəcəbli
üzv, kafedra müdiri
Prof. S.Ə.Abdullayeva
üzv, kafedra müdiri
Prof. L.H.Quliyeva
üzv, kafedra müdiri
Prof. M.M.Cəfərov
üzv, kafedra müdiri
Prof. R.B.Əskər
üzv, kafedra müdiri
Prof. S.H.Orucova
üzv, kafedra müdiri
Prof.T.H.Hüseynov
üzv, kafedra müdirinin müavini
Dos. Ə.M.Paşayeva
üzv, kafedra müdiri
Dos. S.V.Abbasova
üzv, kafedra müdiri
Dos. A.Q.Abbasov
üzv, kafedra müdiri
Dos. B.İ.Hacıyev
üzv, kafedra müdiri
Dos. E.N.Fərəcullayeva
üzv, kafedra müdiri
TƏŞKİLATİ İŞLƏR ÜZRƏ KOORDİNATORLAR
Fil.ü.f.d.Ü.H.Hüseynova
“Türkoloji araşdırmalar” ETL-in böyük elmi işçisi,
baş koordinator
P.E.Eyvazov
“Türkoloji araşdırmalar” ETL-in kiçik elmi işçisi
R.Ə.Bayramov
“Türkoloji araşdırmalar” ETL-in kiçik elmi işçisi
A.T.Fərəcov
“Türkoloji araşdırmalar” ETL-in böyük laborantı
A.Ə.Sadıqlı
Doktorant
© ”Elm və təhsil” nəşriyyatı, 2017
© BDU 2017
M.P.Vaqif və müasirlik
3
ELÇİN MƏMMƏDOV
Filologiya fakültəsinin dekanı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Bakı Dövlət Universiteti
MOLLA PƏNAH VAQİF
Molla Pənah Vaqif Şərq şeirinin bütün vəznlərini yaxşı bilən, doğma dilində, xalqının ruhunu və
zövqünü oxşaya biləcək səpkidə yazıb-yaratmağı üstün tutan görkəmli söz ustalarından biridir.
Ədəbiyyatşünas alim Firidun bəy Köçərli Vaqifin xalq ədəbiyyatı ruhunda yazdığı əsərlərinin “...həqiqi
həyatdan nəşət etdiyini” söyləyir, Vaqifi həyatı doğru təsvir edən bir realist kimi müasirlərinə nümunə
göstərirdi: “Yüz sənə bundan irəli ata-babalarımızın dolanacağını, ədəb və əxlaqını, libas və təamlarını,
arzu və təmənnalarını, fikir və xəyalatını və bilcümlə o əsrin övza (vəziyyət) və dəstgahını Vaqif... gözəl əşar
(şeir) və kəlami-abidar (xoşagələn) ilə yazıb gələcək nəsil üçün unudulmayan bir əlamət və yadigar
qoymuşdur”. Vaqifin sadə, anlaşıqlı dilindən Səməd Vurğun da “Öz xalqının böyük oğlu” adlı məqaləsində
bəhs edərək yazır ki, “Vaqifdəki gözəl, dərin lirizm, sadəlik və xəlqilik, həm də şairlərimiz üçün ən böyük
poetik məktəbdir”.
Molla Pənah Mehdi ağa oğlu Vaqif 1717-ci ildə Qazax mahalının Qıraq Salahlı kəndində dünyaya göz
açmışdır. O, mədrəsədə dövrünün görkəmli ziyalısı Şəfi Əfəndinin yanında təhsil almış, ərəb və fars dillərini
öyrənməklə yanaşı, həm də astronomiya, riyaziyyat, musiqi və poetika üzrə biliklərə də yiyələnmişdi.
XVIII əsrin 50-ci illərinin sonlarında Qazax mahalında və qonşu Gürcüstan sərhədlərində feodal
özbaşınalığı və hərc-mərcliyi nəticəsində bir çox ailələr öz doğma yurdlarını tərk etməli olmuşdur. Bu
səbəbdən həmin dövrdə - 1759-cu ildə Vaqifin ailəsi də Qarabağa köçmüş, Cavanşir mahalının Tərtərbasar
kəndində yerləşmişdir. Maddi və mənəvi sıxıntılar keçirən Vaqif burada məktəbdarlıqla məşğul olmuş,
məşhur “Bayram oldu” şeirini də məhz həmin illərdə yazmışdır. Bir müddət sonra şair Qarabağ xanlığının
mərkəzi Şuşa şəhərinə köçmüş, şəhərin Saatlı məhəlləsində məktəb açmışdır.
Vaqifin alimlik və şairlik şöhrəti yüksək dairələrə də çatmış və o saraya dəvət olunmuşdur. Qarabağ
hökmdarı İbrahim xan onu əvvəlcə eşik ağası, sonra isə baş vəzir təyin etmişdir. O, təxminən 27 il Qarabağ
sarayının ən mötəbər və uzaqgörən xadimi olmuş, öz müdirkliyi və intellekti ilə xalq arasında geniş şöhrət
qazanmışdır.
Vaqifin saraya gəlməsi barədə bir neçə rəvayət mövcuddur. Bunlardan biri ondan ibarətdir ki, Vaqif
ayın tutulması və zəlzələ olacağı barədə əvvəlcədən dəqiq xəbər verir və bu xəbəri xana çatdırırlar. Şairin
dərin ağıl və zəkasından heyrətə gələn xan onunla tanış olmaq istəyir və fəaliyyətini sarayda davam
etdirməyi təklif edir. İkinci rəvayət isə hələ Gəncədə ikən M.P.Vaqif Cavad xana bir şikayətçinin dilindən
ərizə yazır. Ərizənin yazılış tərzi, üslubu xanı o qədər valeh edir ki, o, Vaqifi saraya dəvət edir. Lakin
sonradan İbrahimxəlil xanın təkidi və xahişi ilə onun Qarabağa qayıtmasına icazə verir.
Məlum olduğu kimi, 1795-ci ildə Ağa Məhəmməd şah Qacar Şuşaya hücum etmiş, lakin Şuşa qalasını
ala bilməmişdir. 1797-ci ildə ikinci dəfə Şuşaya hücum edən Şah Qacar Vaqifi həbs etdirərək zindana
saldırmışdır. Sui-qəsd nəticəsində Ağa Məhəmməd şah Qacar öldürüldükdən sonra Vaqif azadlığa çıxmışdır.
Lakin şairin bu sevinci də uzun sürməmişdir. Şahın ölümündən sonra ordu şəhəri tərk edərək qaçmış, bundan
istifadə edən İbrahim xanın qardaşı oğlu Məhəmməd bəy Cavanşir hakimiyyəti ələ keçirmişdir. Bir qədər
sonra, 1797-ci ildə o, Vaqifi oğlu Əliağa ilə birlikdə edam etdirmişdir.
Vaqifin əsərlərində Azərbaycan xalqının adət və ənənələri, yerli xüsusiyyətləri özünün parlaq əksini
tapmışdır. Böyük şairin yaradıcılığında ruh yüksəkliyi və həyata bağlılıq əsas motivlərdən biridir. O, xalqdan
qüvvət almış, xalq ədəbiyyatının nikbin əhvali-ruhiyyəsindən qidalanmışdır. Şairin həyatda nikbin baxışını
ifadə edən əsərləri içərisində onun Vidadi ilə deyişməsi daha səciyyəvidir. Həyata bağlı olan şair hətta