Vaxt gələr, axtarıb
gəzərlər məni
13
Padar obalarının çoxunda toyu Aşıq Möhsün edərmiş. Nağılları
xüsusi ustalıqla danışarmış.
Hacıqabulda yaşamış yaşlı Xilə sakinlərindən vaxtilə
aşığın 5-6 şeirini
(bir neçəsini yarımçıq) əldə edə bilmişik.
KÖNLÜM
Elin aşiqiyəm göz açan gündən,
Ey mənim sevdalı, havalı könlüm.
Nə iş görmüşəmsə savab üçündür,
Eyləməz günahı vəbalı könlüm.
Şirvan - mahalımdır, Xilasə elim,
Buradır vüqarım, yar deyən dilim,
Obanın alqışı bəsimdir mənim,
İstəməz bil cahı-cəlalı könlüm.
Qananların yaxın dostu, yarıyam,
Aşıq Möhsün, bilin söz xirdarıyam,
Saz üstə köklənmiş, saz havalıyam,
Elin qulluğunda havalı könlüm.
***
Xeyrulla Əli oğlu XIX əsrin 40-cı illərində Xilə qışlağın-
da anadan olmuşdur. Həmyerlisi molla Mürşüddən dərs almış-
dır. El sənətinin sirlərini isə şamaxılı Aşıq İbaddan
öyrənmiş-
dir. Vaxtilə qocaman xiləlilərin yaddaşından onun şeirlərindən
nümunələr toplayıb “Şirvan aşıqları” (Bakı, 2007) kitabında
çap etdirmişəm.
OLMADI
Alışdım odlara özüm içimdə,
Bu halımı bircə qanan olmadı.
Tək anam sızladı yaşmaq altında,
Açıqca dərdimə yanan olmadı.
XEYBƏR İGİDƏLİYEV
14
Ah-naləli keçər təklərin günü,
Günü-gündən artar dağı, düyünü,
Göyləri yandırar əlacsız ünü,
Niyə köməksizə dərman olmadı?
Xeyrulla, yan, ağla, cır köynəyini,
Kim biləcək bu dərdini, qəmini?
Kim tapacaq bu işlərin çəmini?
Axtardım-aradım, duyan olmadı.
Təbii ki, bu kiçik yazımızda Xilə aşıqları,
el şairləri və si-
nədəftərlərinin hamısı barədə geniş məlumat və şeirlərindən
geniş nümunələr vermək o qədər də imkan daxilində deyildir.
Vaxtilə (2005-ci ildə) “Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına
dair tədqiqlər” toplusunun XVIII sayında Xilə aşıqları barədə
çap etdirdiyim məlumatın siyahısını (bir hissəsini) olduğu kimi
burada verməklə hələlik fikrinizi bitirmək istərdim:
Aşıq Rüstəm Süleyman oğlu (XVIII-XIX əsr),
Aşıq Musa Tapdıq oğlu (XIX əsr),
Aşıq Kamil Şamil oğlu (XVIII-XIX əsr),
Aşıq Xeyrulla Əli oğlu (XIX əsr),
Aşıq Vahab Kazım oğlu (XIX əsr),
Aşıq Soltan Süleyman oğlu (XIX əsr),
Aşıq Qulu İsmayıl oğlu (XIX əsr),
Aşıq Baba Şirin oğlu (XIX əsr-1916-cı il),
Aşıq Fətulla Beydulla oğlu (XIX əsr-1921-ci il).
Bundan əlavə, bu qədim elin on nəfərdən artıq sinədəftər
el şairinin
(Mələk İrata qızı, Səkinə Bayram qızı, Surə Şirin
qızı, Anaxanım Səlim qızı, Sona Məşədi Soltan qızı və b.)
olduğunu müəyyənləşdirə bildiyimiz kimi, onların yaradıcılı-
ğından nümunələr də əldə etmişik.
Bir ziyalı olaraq əminəm ki, oğlu Zəfərin Xilə aşıq, şair,
el şairlərinin poeziya mərasimini XX əsrdə böyük ustalıqla
davam etdirmiş istedadlı şair, publisist, müəllim, ziyalı,
sadə
Vaxt gələr, axtarıb gəzərlər məni
15
insan Xeybər müəllimin adına hədiyyə etdiyi bu mübarək toplu
Xiləlilərə yetişəndən sonra ziyalılardan, imkanı olanlardan kim-
lərsə böyük, şərəfli keçmişi və tarixi olan elin istedadlı oğulları
– aşıq, şair, xanəndə və sinədəftərlərinə, folkloruna sahib çıxa-
caq, böyük sənətkarların əsərlərini itib-batmağa qoymayacaq.
Onların yaddaşlarda, arxivlərdə qalmış əsərlərini toplayacaq
“Xilə aşıqları və el şairləri” adı altında
çap etdirəcək, bugünün
gəncliyinə və gələcəyə hədiyyə edəcəklər. Xiləliləri candan
artıq sevən şirvanlı ziyalı, alim kimi mən buna inanıram. Bu
inam məndə bir də ona görədir ki, şirvanlıların hamısının sözü-
söhbəti şeirdir... Bu Allah vergisinə qibtə və təəccüb edən
böyük fransız yazıçısı vaxyilə demişdir.: Şirvanda iyirmi beş
min tacir var və hər tacir şairdir.
Bizim əlavəmiz:
“O tacir-şairlərin sırasında xiləlilər də olmuşdir” deyə
bilərik”.
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
1. Azərbaycan toponimləri (ensiklopedik lüğət), Baki-1999.
2. Abbasov Akif, Rəhimov Fəxrəddin, Əlibayram mətbuatı, Bakı-2000
3. Abbasova M.Ə., N.S.Bəndəliyev. Böyük Qafqazın
cənub-şərq his-
səsinin toponimiyası. Bakı-1993.
4. Azərbaycan toponimləri, Bakı-1995
5. Eyvazova R. Əfqanıstanda türk mənşəli toponimlər. Bakı-1995.
6. Qəniyev S. Şirvanlı Aşıq Mirzə Bilal. Bakı-2003.
7. Qəniyev S. Şirvan övliyaları, Bakı-2010.
8. Qəniyev S. Qobustan. Bakı-2005.
9. Əli Bayramlı mətbuatı, 70 yaşın mübarək. “İşıq” qəzetinin xüsusi
buraxılışı, mart 2001, № 5-6.
10. Xəlilov M. Şirvanın ürəyi – Şamaxı. Mədəni irs, 2013, IX, №09.
11. Ələkbərova Z. Mən kimin nəsliyəm. Mədəni irs, 2013, IX, № 09.
12. MirYusif MirNəsir oğlu. Hacıqabuldan çıxan yollar. Bakı-1999.
13. Əjdər Ol. “Şirvana binə gəlləm”, Bakı-1999.
XEYBƏR İGİDƏLİYEV
16
ŞAİR XEYBƏR YARADICILIĞININ
BƏZİ POETİK
MƏQAMLARI
Hər bir qələm əhlinin, söz aşiqinin, ən azı iki dünyası var:
biri – bizim hamımızın yaşadığı və şairin də hamımızla birgə
yaşadığı dünya, o birisi – onun hamıdan qaçaraq yaşadığı
dünya. Bu, şeir-sənət dünyası, şeiriyyət aləmidir. Şairin belə bir
dünyası olmasa, o, şeir yaza bilməz. Şair həmin dünyada həm
yaşayır, həm obrazlarını yaşadır, həm də öz poeziyasında bütün
hallarda həmin dünyadan bəhs edir. Biz hər hansı şairin yara-
dıcılığından danışarkən onun həyatı nə dərəcədə əks etdirmək
bacarığına
diqqət edəndə, çox vaxt bu məqamı nəzərə almırıq.
Mətnlə gerçəkliyi müqayisə edib gerçəkliyin mətndə hansı
obrazlarda və nə şəkildə əks olunmasına fikir veririk. Ancaq
unuduruq ki, şair bunları birbaşa həyatdan götürüb mətnə gətir-
mir: o, əvvəlcə bunları öz dünyasına daşıyır, orada canlandırır,
orada onları həyat imtahanına çəkib qiymətini verir, ondan
sonra şeirə çevirir. Bu, adını şair qoyan, söz dünyasının yolunu
tutan hər bir yaradıcı şəxsin ədəbi taleyinin ümumi sxemidir.
Uzun illər doğma royununda qəzetdə işləmiş, qəlbinin
atəşini-odunu şeirlə ovundurmuş Xeybər İgidəliyev
də belə bir
poetik dünyanın sahibi idi. Bu gün cismən bizim dünyamızda
olmasa da, ruhu, mənəvi aurası, psixoloji-ruhani obrazı şeirlə-
rində yaşayır və hər zaman dünyamızla ünsiyyətə girir. Şair
Xeybər İgidəliyev haqqında bir insan kimi çox söhbət açmaq
olar. Zəngin ömür yolu və mənəvi cəhətdən dolu şəxsiyyəti
buna geniş imkanlar yaradır. Ancaq onun şəxsi kimliyi daha
çox yaşadığı, ünsiyyətdə olduğu insanlara, doğmalarına aiddir.
Bizim üçün, onu həyatda heç tanımayan oxucular üçün Xeybər
İgidəliyev ədədidir. Və burada ən
diqqətəlayiq məqam ondan
ibarətdir ki, bütün hallarda ədəbi kimliyi, poetik şəxsiyyəti
baxımından maraqlı Xeybər İgidəliyevin şəxsi kimliyi onun
ədəbi kimliyinin nüvəsindədir. Təbii ki, Xeybərin şeiriyyət