Microsoft Word xsb[1]. 2008. 9ay doc
Yüklə 90,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 2008-ci ilin yanvar-sentyabr ayları üçün Azərbaycan Respublikasının T Ə D İ Y Ə B A L A N S I Ölkə iqtisadiyyatının vacib makroiqtisadi göstəricilər sistemindən biri olan xarici sektor haqqında adekvat statistik informasiya bankının yaradılması və cari vəziyyətinin təhlili Milli Bankın fəaliyyətinin mühüm istiqamətlərindən biridir. 2008-ci ilin yanvar-sentyabr aylarının yekunları üzrə bu vacib sektorun ölkənin başqa dövlətlər və beynəlxalq maliyyə institutları ilə iqtisadi əlaqələrinin vəziyyəti aşağıdakı istiqamətlərdə təhlil olunmuşdur. Əsas tendensiyalar 2008-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında ölkədə yüksək templi iqtisadi artımın davam etməsi və dünya bazarlarında neftin qiymətinin əlverişli olması tədiyə balansının parametrlərinin əhəmiyyətli yaxşılaşmasını şərtləndirmişdir. 2008-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında tədiyə balansının ümumi saldosu müsbət 10.8 mlrd. $ olmuş və ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 5.1 dəfə artmışdır. Ölkədə neft-qaz strategiyasının uğurla reallaşdırılması ölkənin ixrac potensialının artmasını şərtləndirmişdir. Nəticədə tədiyə balansının cari əməliyyatlar hesabında son illər müşahidə olunan profisit ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2.5 dəfə artaraq 14.8 mlrd. $ təşkil etmişdir. Xarici ticarət balansının müsbət saldosu keçən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2.0 dəfə artmışdır. Bu da kapitalın və maliyyənin hərəkəti hesabında yaranmış mənfi saldonu maliyyələşdirərək tədiyə balansının ümumi müsbət saldosunu şərtləndirmişdir. Tədiyə balansının sektorial təhlili göstərir ki, əvvəlki illərdə olduğu kimi 2008-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında da xarici iqtisadi əməliyyatlar neft-qaz sektoru üzrə müsbət saldoya, qeyri-neft sektoru üzrə isə mənfi saldoya malik olmuşdur. Neft-qaz sektoru üzrə ümumi daxilolmalar əsasən neftin ixracı və bu sektora cəlb edilən xarici kapitalın hesabına formalaşır. Bu sektor üzrə ödənişlər isə mənfəətin və investisiyaların repatriasiyasını, mexanizm və digər texnoloji avadanlıqların, xidmətlərin idxalının maliyyələşdirilməsinə sərf olunan vəsaitləri əks etdirir. Neft-qaz sektoru üzrə yaranmış ümumi müsbət saldo iqtisadiyyatın digər sektorlarının xarici valyutaya tələbatının maliyyələşməsini və ölkənin valyuta ehtiyatlarının artmasını təmin etmişdir.
2 Tədiyə balansının əsas göstəriciləri 2007-ci il, 9 ay 2008-ci il, 9 ay Mln. $
ÜDM-də,* %-lə
Mln. $ ÜDM-də,* %-lə
Xarici ticarət balansı 10155.4 32.4
20747.6 43.8
Xidmətlər balansı -1579.7 -5.0 -1784.6 -3.8 Gəlirlər balansı -3402.7 -10.9 -4919.7 -10.4 -İnvestisiya gəlirlərinin repatriasiyası -3297.1 -10.5 -4845.5 -10.2 Cari transfertlər balansı 722.6 2.3
753.1 1.6
II.Kapitalın və maliyyənin hərəkəti hesabının saldosu -3761.9 -12.0 -3983.7 -8.4 Birbaşa investisiyalar -3146.9 -10.0 -676.7 -1.4 - Azərbaycana cəlb olunmuş 3175.8
10.1 2959.4 6.2 - Xaricə yönəldilmiş -212.9 -0.6
-277.8 -0.5
- İnvestisiyaların repatriasiyası -6109.8 -19.5 -3358.3 -7.1 Neft bonusu 46.2 0.1
3.5 -
Kreditlər və digər investisiyalar -661.2
-2.1 -3310.5 -7.0
2008-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında cari əməliyyatlar hesabında 14.8 mlrd. $ məbləğində profisit yaranmışdır.
Mln. $ 1 4 7 9 6 5 8 9 5 1 0 1 5 5 2 0 7 4 7 - 1 5 8 0 - 1 7 8 4 - 4 9 2 0 - 3 4 0 3 7 5 3 7 2 3 - 5 0 0 0 - 4 0 0 0 - 3 0 0 0 - 2 0 0 0 - 1 0 0 0 0 1 0 0 0 2 0 0 0 3 0 0 0 4 0 0 0 5 0 0 0 6 0 0 0 7 0 0 0 8 0 0 0 9 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1 0 0 0 1 2 0 0 0 1 3 0 0 0 1 4 0 0 0 1 5 0 0 0 1 6 0 0 0 1 7 0 0 0 1 8 0 0 0 1 9 0 0 0 2 0 0 0 0 2 1 0 0 0 2 2 0 0 0 20 0 7- ъi ил, 9 ay 2 0 08 - ъi ил, 9 a y Ъ а ри ще са б ын са лд о су Х а риъи тиъа ря т б а ла н сын ын са лд о су Х ид м ятля р б а ла н сын ын са лд о су Э ялирля рин са лд о су Ъ а ри тра н сфе ртля рин са лд о су
3
Müqayisə üçün bu göstərici
2007-ci ilin müvafiq dövrünün göstəricisindən 8.9 mlrd. $ çoxdur. Bu, əsasən xam neftin ixracının 3.2 mln. ton artması və onun 1 barrelinin orta qiymətinin müqayisə olunan dövrlər üçün 66.9 $-dan 104.1 $-a qədər yüksəlməsi ilə izah olunur. Nəticədə, ölkədən ixrac olunmuş xam neftin ümumi dəyəri 1.9 dəfə artaraq 23.4 mlrd. $-a çatmışdır. Bu isə öz növbəsində xarici ticarət balansının müsbət saldosunun da 2 dəfə yüksəlməsini şərtləndirmişdir.
Xarici ticarət dövriyyəsi 71.8% artaraq 31.7 mlrd. $ təşkil etmişdir. Xarici ticarət balansı 20.7 mlrd. $ məbləğində müsbət saldo ilə nəticələnmişdir.
2008-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycanın dünyanın 135 dövləti ilə ticarət əlaqələri olmuşdur. Xarici ticarətin 8.9%-i MDB üzvü olan dövlətlərin, 91.1%-i isə digər xarici dövlətlərin payına düşür. Dövlətimizin ABŞ, Birləşmiş Krallıq, İsrail, Hindistan, Fransa, Türkiyə, Yaponiya, Rusiya, Niderland və İndoneziya ilə daha intensiv ticarət əlaqələri olmuşdur. Bütövlükdə, ölkınin idxal-ixrac əməliyyatlarının 65.7%-i yuxarıda adı çəkilən əsas tərəf müqabilləri olan 10 dövlət ilə aparılmışdır.
2008-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında xarici ticarət üzrə əsas tərəf müqabilləri (Mln. $) Əmtəə dövriyyəsi İxrac İdxal Saldo ABŞ 5999 5827 172 +5655 Birləşmiş Krallıq 3049 2754 295 +2459 İsrail 2261 2203 58 +2145 Hindistan 1803 1732 71 +1661 Fransa 1536 1445 91 +1354 Türkiyə 1422 757 665 +92 Yaponiya 1258 1000 258 +742 Rusiya Federasiyası 1253 365 888 -523 Niderland 1194 1133 61 +1072 İndoneziya 1063 1063 - +1063 Başqaları 10901 7964 2937 +5027 Cəmi 31739 26243 5496 +20747 O cümlədən: MDB dövlətləri 2809 1244 1565 -321 Digər dövlətlər 28930 24999 3931 +21068
Əmtəə ixracı. 2008-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında əmtəə ixracı 2007-ci ilin müvafiq dövrünə nisbətən 1.8 dəfə artaraq 26.2 mlrd. $ olmuşdur. İxrac olunmuş malların strukturunda neft məhsullarının payı 95.6% təşkil etmişdir. Xarici dövlətlərə 25.1 mlrd. $ neft məhsulları ixrac olunmuşdur ki, bu da 2007-ci ilin müvafiq dövrünün göstəricisindən 1.9 dəfə çoxdur. İxrac olunmuş bütün neft
4 məhsullarının 1.7 mlrd. $ neft emalı məhsullarının, 23.4 mlrd. $ isə xam neftin ixracının payına düşür. İxrac olunmuş xam neftin 22.6 mlrd. $ Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti (ABƏŞ) tərəfindən hasil olunmuş neftin ümumi dəyəridir. Bunun da 13.2 mlrd. $ Azərbaycanın payına düşən, 9.4 mlrd. $ isə “Əsrin müqaviləsi” ilə bağlı konsorsiumun xarici səhmdarlarının payına düşən neftin dəyəridir. İxrac olunmuş ümumi xam neftin 0.8 mlrd. $ isə ARDNŞ və ölkənin digər müəssisələri tərəfindən xaricə göndərilmişdir.
2007-ci il, 9 ay 2008-ci il, 9 ay
Məbləğ, mln.$ Xüsusi çəkisi, %-lə Məbləğ, mln.$ Xüsusi çəkisi, %-lə
o cümlədən:
1.Yanacaq-xammal məhsulları 13701.9 95.7 25633.8
97.7 - neft məhsulları 13448.1 93.9 25090.9
95.6 - digər xammal 253.8 1.8
542.9 2.1
2.Maşın və avadanlıq 180.5 1.3 179.1 0.7 3.İstehlak malları 362.6 2.5
377.8 1.4
4.Digər mallar 69.6 0.5 52.7 0.2 - təbii qaz 61.9 0.4
41.1 0.2
2008-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində ölkənin qeyri neft-qaz ixracının payına düşən malların ümumi dəyəri 38.1% artaraq 1111.0 mln. $-a çatmışdır. Bu artım əsasən kimya məhsullarının, əlvan və qara metalların ixracının artımı hesabına olmuşdur.
Əmtəə idxalı. 2008-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində ölkəyə idxal olunan istehlak mallarının strukturunda və artım tempində keyfiyyət və kəmiyyət dəyişiklikləri müşahidə olunur. İstehlak mallarının idxalının ümumi dəyəri keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 25.7% artmışdır. Bu artımın 176.0 mln. $ ərzaq məhsullarının payına düşdüyü halda, 160.0 mln. $ çoxu yalnız minik avtomobillərinin idxalı ilə bağlıdır.
2007-ci il, 9 ay 2008-ci il, 9 ay
Məbləğ, mln.$ Xüsusi çəkisi, %-lə Məbləğ, mln.$ Xüsusi çəkisi, %-lə
cümlədən:
1.İstehlak malları 1740.3 41.8 2187.1 39.8 - ərzaq məhsulları 537.9
12.9 714.0
13.0 - digərləri 1202.4 28.9 1473.1 26.8 2.İnvestisiya yönümlü mallar 763.1
18.4 680.5
12.4 - beynəlxalq neft-qaz konsorsiumları 647.0 15.6
562.2 10.2
- digərləri 116.1
2.8 118.3
2.2 3. Digər mallar 1655.8 39.8 2628.2 47.8
5 Fiziki şəxslər tərəfindən idxalı (833.6 mln. $) və humanitar malları (23.3 mln. $) da nəzərə almaqla 2008-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində ölkəmizə 2187.1 mln. $ məbləğində istehlak malları gətirilmişdir. Bunun da 32.6%-i ərzaq məhsullarının payına düşür. İdxalın strukturunda xarici investisiyalar hesabına gətirilmiş maşın-avadanlıqların və malların xüsusi çəkisi 12.4% təşkil edərək 680.5 mln. $ olmuşdur. Bunun 82.6%-ni beynəlxalq neft-qaz kontraktları çərçivəsində istifadə olunmuş investisiyalar hesabına idxal edilmiş mallar təşkil edir. Bundan başqa ölkəyə ümumi məbləği 2628.2 mln. $ olan istehsal təyinatlı maşın-avadanlıq, kimya, qara və əlvan metal məhsulları da gətirilmişdir.
2008-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında xarici dövlətlərlə Azərbaycanın iqtisadi əlaqələrində qarşılıqlı xidmətlər əsas yerlərdən birini tutmuşdur və bu xidmətlərin ümumi həcmi 4015.6 mln. $ təşkil etmişdir. Bunun 2900.1 mln. $ qeyri-rezidentlər tərəfindən Azərbaycanın rezidentlərinə, 1115.5 mln. $ isə Azərbaycan rezidentlərinin xarici ölkələrin rezidentlərinə göstərdiyi xidmətlərdir. Beləliklə, xidmətlər balansının saldosu mənfi 1784.6 mln. $ olmuşdur.
Q arşılıqlı xidmətlər dövriyyəsinin 27.7%-i nəqliyyat xidmətləri üzrə aparılan əməliyyatların payına düşür. Ümumi dəyəri 1111.4 mln. $ bərabər olan nəqliyyat xidmətlərinin 46.4%-i Azərbaycan rezidentlərinin xarici dövlətlərin nəqliyyat sistemlərindən istifadə etmələri ilə əlaqədardır. Öz növbəsində Azərbaycanın rezidentlərinin göstərdiyi nəqliyyat xidmətlərinin ümumi dəyəri 43.3% artaraq 595.5 mln. $ olmuşdur. Bu vəsaitin böyük hissəsi TRASEKA layihəsi çərçivəsində ölkə ərazisi vasitəsilə Orta Asiya ölkələri ilə Avropa ölkələri arasında tranzit yükdaşımalarının intensivləşməsi nəticəsində əldə edilmişdir. 2008-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində xarici ölkə vətəndaşlarına turizmlə bağlı göstərilən xidmətlərin dəyəri 141.9 mln. $ məbləğində qiymətləndirilmişdir. Bunun 39.1%-i qeyri-rezidentlərin Azərbaycana işgüzar səfərləri ilə bağlıdır. Bu səfərlərlə bağlı xarici iş adamlarına göstərilən xidmətlərin dəyəri keçən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 11.9 mln. $ artaraq 55.5 mln. $ çatmışdır. Öz növbəsində xarici ölkələr tərəfindən Azərbaycan rezidentlərinə turizmlə bağlı göstərilən xidmətlərin dəyəri 33.1% artaraq 231.6 mln. $ məbləğində olmuşdur. Bunun 91.4%-i Azərbaycan vətəndaşlarının şəxsi səfərləri ilə bağlı xarici ölkələrdə olarkən sərf etdikləri xərclərinin (məkik idxal istisna olmaqla) payına düşür. Ümumiyyətlə, qarşılıqlı xidmətlərin ölkənin xarici dövlətlər ilə əmtəə və xidmətlər üzrə ümumi idxal-ixrac dövriyyəsində xüsusi çəkisi 11.2% təşkil etmişdir.
Gəlirlər üzrə daxilolmaların və ödənişlərin ümumi dövriyyəsi 5.5 mlrd. $-ı ötmüşdür. Bunun 94.4%-ni (5.2 mlrd. $) Azərbaycandan ödənişlər təşkil edir. Bu məbləğin isə əsas hissəsini (4.6 mlrd. $) Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkətinin xarici investorlarının payına düşən gəlirlərinin repatriasiyası (xam neft şəklində),
6 qeyri-rezidentlərə ödənilmiş əmək haqları (129.8 mln. $) və xarici kreditlərdən istifadəyə görə ödənilən faizlər (213.3 mln. $) təşkil edir. Gəlirlərlə bağlı ölkəyə daxil olmuş vəsait 2007-ci ilin müvafiq dövrünün göstəricisinə nisbətən 31.8% artaraq 308.9 mln. $ olmuşdur. Bunun isə əsas hissəsini (80.6 mln. $) Dövlət Neft Fondunun vəsaitlərinə, (129.7 mln. $) Milli Bankın sərəncamında olan xarici valyuta ehtiyatlarına və (19.9 mln. $) bankların xaricdə yerləşdirilmiş aktivlərinə hesablanmış faizlər üzrə gəlirlər təşkil edir.
Cari transfertlər üzrə xarici ölkələrlə aparılan əməliyyatların ümumi dəyəri 1383.6 mln.
təşkil edir. Belə ki, xarici ölkələrdən daxil olan pul baratlarının, humanitar malların, texniki və digər yardımların ümumi dəyəri 2007-ci ilin müvafiq dövrünə nisbətən 116.9 mln.
$ artaraq 1068.4 mln. $-a çatmışdır. Bu daxilolmaların 94.2%-ni xarici ölkələrdən fiziki şəxslərə köçürülən pul baratları, 2.2%-ni ölkəyə gətirilən humanitar idxal mallarının dəyəri, 3.6%-ni isə digər daxilolmalar təşkil edir. Bütövlükdə, cari transfertlər üzrə əməliyyatların müsbət saldosu 2007-ci ilin müvafiq dövrünə nisdətən 4.2% artaraq 753.1 mln. $ təşkil etmişdir.
2008-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında
xaricdən cəlb olunmuş kapitalın ümumi həcmi 6.0 mlrd. $ təşkil edərək əvvəlki ilin müvafiq dövrünün göstəricisindən 8.8% çox olmuşdur. Bu göstəricinin artımı dövlət təminatı olmayan xarici kreditlərin və qeyri-neft sektoruna birbaşa investisiyaların cəlb olunması ilə bağlıdır.
Cəlb olunmuş xarici kapitalın strukturu 2007-ci il, 9 ay 2008-ci il, 9 ay
Mln. $-la Xüsusi çə- kisi, %-lə Mln. $-la Xüsusi çə- kisi, %-lə
2008-ci il 2007-ci ilə nisbətən, %-lə
- neft–qaz sektoru - digər sektorlar Kreditlər və digər investisiyalar - dövlət təminatlı kreditlər - dövlət təminatı olmayan kreditlər - neft–qaz sektoru - banklar - digərləri - digər investisiyalar
3115.0
276.9 2052.4 313.4
1164.6 456.4
615.6 92.6 574.4
56.7
5.1 37.4 5.7
21.2 8.3
11.2 1.7
10.5 0.8 2959.4 2479.7
479.7 3011.1 478.0
1991.9 688.2 967.1 336.6
541.2 3.5 49.5 41.5
8.0 50.4 8.0
33.3 11.5
16.2 5.6
9.1 0.1 87.2 79.6
173.2 146.7 152.5
171.0 150.8
157.1 363.5
94.2 7.6 C Ə M İ 5490.5 100.0 5974.0 100.0 108.8
7 Birbaşa investisiyalar Birbaşa investisiyalar formasında xaricdən cəlb olunmuş sərmayələrin ümumi məbləği 3.0 mlrd. $ yaxın olmuşdur. Bu investisiyaların strukturunda neft-qaz sektorunun xüsusi çəkisi 83.8% təşkil etmişdir. Bu sərmayələr iri neft-qaz layihələrinin, əsasən BİPİ Eksploreyşn (Şah Dəniz) Ltd. layihəsi və Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkətinin Azəri-Çıraq-Günəşli yatağında görülən işlərin maliyyələşdirilməsi ilə əlaqədar ölkə iqtisadiyyatında istifadə olunmuşdur. Qeyri-neft sektoruna isə cəlb olunmuş birbaşa investisiyaların ümumi məbləği keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 1.7 dəfə artaraq 479.7 mln. $ olmuşdur. Bu da ölkəyə cəlb olunmuş birbaşa xarici investisiyaların ümumi həcminin 16.2%-ni təşkil etmişdir. Birbaşa investisiyalar üzrə xaricə yönəldilmiş sərmayələrin ümumi məbləği 44.4% az olaraq 3.6 mlrd. $ təşkil etmişdir. Bu azalmanın əsas səbəbi “Əsrin müqaviləsi” çərçivəsində ABƏŞ-in fəaliyyəti ilə bağlı əvvəlki dövrlərdə ölkə iqtisadiyyatında istifadə olunmuş birbaşa investisiyalar üzrə kapitalın repatriasiyasının azalması ilə bağlıdır. Belə ki, 2007-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında neft-qaz sektoru üzrə repatriasiya olunmuş investisiyaların həcmi 6.1 mlrd. $ məbləğində olduğu halda, 2008-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında
bu göstərici 2.8 mlrd. $ azalaraq cəmi 3.3 mlrd. $ təşkil etmişdir. Kreditlər və digər investisiyalar 2008-ci ilin yanvar-sentyabr aylarının yekunları üzrə tədiyə balansında əks etdirilmiş kredit və digər investisiyaların ümumi məbləği 3011.1 mln. $ təşkil etmişdir və bu keçən ilin müvafiq dövrünün göstəricisindən 1.5 dəfə çoxdur. Bu məbləğin yalnız 15.9%-i (478.0 mln. $) birbaşa dövlət və dövlət təminatı əsasında cəlb olunmuş kreditlərdir (beynəlxalq maliyyə və digər təşkilatlar tərəfindən ayrılmış kreditlər). Yerdə qalan 1991.9 mln. $ vəsait isə dövlət təminatı olmayan kreditlərdir ki, bunun da 683.1 mln. $ ARDNŞ tərəfindən cəlb olunmuşdur. Bu vəsait əsasən ARDNŞ-in Gürcüstan və Türkiyədəki enerji resursları layihələrinin maliyyələşdirilməsinə yönəldilmişdir. Dövlət təminatı olmayan digər kreditlərin 1308.8 mln. $ isə əsasən banklar (967.1 mln. $), digər müəssisələr və firmalar tərəfindən cəlb olunmuşdur. Bu da öz növbəsində əvvəlki ilin müvafiq dövrünün göstəricisindən 1.7 dəfə çoxdur.
Hesabat dövründə ölkənin strateji valyuta ehtiyatları 2.4 dəfə artaraq 2008-ci il 01 oktyabr tarixinə 17896.8 mln. $ həcmində olmuşdur. Bunun 10382.2 mln. $-ı Dövlət Neft Fondunun aktivlərindən, 1555.0 mln. $-ı hökumətin depozitlərindən, 5959.6 mln. $-ı isə Milli Bankın məcmu beynəlxalq aktivlərindən ibarətdir. Milli
Bankın payına düşən ehtiyatların 5438.6 mln. $-ı bankın sərəncamında olan rəsmi valyuta ehtiyatlarından ibarətdir ki, bu da neft-qaz sektoru istisna olmaqla malların və xidmətlərin 8 aylıq idxalını maliyyələşdirməyə imkan verir. Bu göstərici
dünya təcrübəsində qəbul olunmuş kifayətlilik meyarından 2 dəfə çoxdur.
Yüklə 90,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|