Microsoft Word yaz havasi docx
Yüklə 28,78 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Academic Views 3
- Mәnbә: Region plus , Nö. 8, 2 Aprel 2013.
| Academic Views 1
Rövşәn İbrahimov
Bahar bayramı olan Novruzun qeyd edildiyi günlәrdә Türkiyәnin kürdlәrin daha çox mәskunlaşdığı Diyarbәkir şәhәrindә әlamәtdar bir hadisә baş verdi. Çoxsaylı coşqun insan kütlәsi qarşısında Kürd Fәhlә Partiyasının (PKK) lideri Abdullah Öcalanın barışığa çağırış mәktubu oxundu. Ömürlük azadlıqdan mәhrum edilmiş vә artıq 14 ildir Türkiyәnin İmralı adasındakı hәbsxanada saxlanılan Öcalan hәlә dә separatçıların lideri olaraq qalır vә kürd yaraqlıları arasında nüfuzunu qoruyub-saxlayır. Onun barışıq çağırışı PKK-nin mәqsәdlәrinә çatmaq üçün apardığı mübarizә üsulunun kökündәn dәyişdirilmәsini, aktiv hәrbi әmәliyyatlardan siyasi mübarizәyә keçidi nәzәrdә tuturdu. Öcalan yaraqlıları Türkiyә әrazisini tәrk edәrәk İraqın şimalına çәkilmәyә çağırıb. Öcalanın bu çağırışı son zamanlar Türkiyә hökumәti ilә PKK arasında aparılan danışıqların yekunudur. Danışıqlar nәticәsindә tәrәflәr üç mәrhәlәdәn ibarәt “yol xәritәsi”ni razılaşdırıb. Ölkәdәn kürd yaraqlılarının çıxmasından sonra hәrbi әmәliyyatların dayandırılması, silahların tәhvil verilmәsi, daha sonra isә İraq әrazisindәki qaçqın düşәrgәsinin lәğvi vә onların Türkiyәyә qayıdışının tәmini ilә bağlı danışıqlar aparılacaq. Kürd qiyamçıları milli azlıq olan kürdlәrә muxtar idarәçilik dә daxil olmaqla, geniş hüquqların verilmәsi qarşılığında müstәqil dövlәtin yaradılması tәlәblәrindәn әl çәkirlәr.
Hәr iki tәrәfin kompromisә hazır olması sayәsindә silahlı mübarizәnin getdiyi 30 ildә ilk dәfә olaraq münaqişәnin hәllinin tapılacağına ümidlәr yaranıb. Xatırladaq ki, bu qarşıdurma indiyәdәk 40 mindәn artıq insan ölümünә sәbәb olub. Bәs gәlәcәkdә qarşıdurmadan qaçılması, mübarizәnin siyasi müstәvidә davam etdirilmәsi ehtimalı nә qәdәrdir?
Qeyd etmәk lazımdır ki, Abdullah Öcalan “yol xәritәsi” ideyasını hәlә 2009-cu ildә ortaya atmışdı. Lakin o zaman Türkiyә hökumәti bu tәşәbbüsü qәbul etmәmişdi. Yalnız 2012-ci ilin sonlarında Türkiyә çoxillik münaqişәnin hәllinә impuls vermәk üçün birbaşa danışıqlara “hә” dedi. Bu, yәqin ki, Türkiyә hökumәtinin bir neçә il әvvәl regionda vәziyyәti dәyişmәk mәqsәdilә demokratik proses adı altında başlatdığı siyasәtin nәticәsiz qalmasının, әksinә, münaqişәni daha da qızışmasının nәticәsidir. PKK-nın mәqsәdlәrinә çatmaq uğrunda apardığı mübarizәnin formasını dәyişmәsi, әsasәn, uzun müddәtdir davam edәn terrorçu fәaliyyәtin uğurla sonuclanmaması ilә bağlıdır. Tәşkilatın lideri ömürlük hәbsdәdir, seçilmiş mübarizә üsulu - terror isә beynәlxalq arenada çox pis qәbul olunur. ABŞ vә Avropa İttifaqı PKK-nı terrorçu tәşkilat kimi tanıyıb vә qeyri-leqal mübarizә gözlәnilәn nәticәni verә bilmәz.
Türkiyә hökumәti isә öz növbәsindә, bir neçә il әvvәl kürd mәsәlәsinin hәlli üçün demokratik prosesә başlamaqla kürdlәrә daha geniş hüquqlar vermәyә hazır olduğunu ortaya qoyub. Bu siyasәt kürd vәtәndaşlara daha geniş siyasi, sosial vә iqtisadi sәlahiyyәtlәrin, hәmçinin hüquqların verilmәsi ilә onların hökumәtә loyallığını artırmağa, bununla da PKK-nın dәstәyini itirmәsinә hesablanmışdı. Reallıqda isә hәr şey gözlәnildiyi kimi olmadı vә islahatlar nәticә vermәdi. Üstәlik, hәrbi әmәliyyatlar daha da qızışdı. Nәticәdә, Türkiyә hökumәti vәziyyәiti düzәltmәk üçün Ocalanın tәşәbbüsünә yenidәn baxdı vә onu qәbul etdi. Türkiyәnin hazırkı rәhbәrliyi üçün önәmli olanı PKK-nın ölkәnin kürdlәrin sıx yaşadığı regionuna müstәqillik verilmәsi tәlәbindәn imtinasıdır. Bundan başqa, “yol xәritәsi” problemin ilkin mәrhәlәdә hәrbi
Rövşәn İbrahimov Aprel 2013 әmәliyyatların dayandırılması ilә mәrhәlәli şәkildә hәllini nәzәrdә tutur. Yanaşmanın bu cür dәyişmәsi vә hadisәlәrin inkişafı Türkiyә hökumәtini qane etmәyә bilmәz. Bir fakt qeyd edilmәlidir ki, Türkiyә hökumәti vә PKK danışıqların bu mәrhәlәsindә uzun illәrdir davam edәn hәrbi әmәliyyatlara son qoyulması üçün ortaq mәxrәcin tapılması mәqsәdilә siyasi iradә nümayiş etdirdilәr. Bu amilin әhәmiyyәtinә baxmayaraq, qәrar ciddi etirazla da qarşılana bilәr vә bu, bir tәrәfdәn hakim Әdalәt vә İnkişaf Partiyasının (İӘP) elektoratının bir hissәsini itirmәsinә, digәr yandan isә PKK- nın parçalanmasına aparıb çıxara bilәr. Bu yaxınlarda Türkiyәnin paytaxtı Ankarada baş vermiş partlayışları da mәhz bununla әlaqәlәndirirlәr. Bununla PKK-nın marginal tәmsilçilәri danışıqlar prosesinә mane olmağa çalışır, liderlәrinin mövqeyi ilә razı olmadıqlarını göstәrirlәr. “Yol xәritәsi” çәrçivәsindә proseslәr davam etdikcә, belә insidentlәr dә baş verә bilәr.
Hakim partiya da müәyyәn risk qarşısındadır. Onun Millәtçi Hәrәkat Partiyasından (MHP) olan opponentlәri ӘİP-i ölkәnin parçalanmasında, maraqların separatçılara qurban verilmәsindә ittiham elәmәk şansını da әldәn vermirlәr. Bu taktika isә, ola bilsin, nәticәsiz qalmasın: Türkiyә cәmiyyәtinin xüsusiyyәlәrini nәzәrә alsaq, PKK ilә “kollaborasionizm” hakim partiyaya baha başa gәlә bilәr.
Aydındır ki, PKK vә onun Öcalanın çağırışını dәstәklәyәn әsas qanadı Türkiyә hökumәtindәn adekvat real addımlar gözlәyәcәk. PKK separatçıların iddia etdiyi әrazi tәlәbindәn imtina etmәyә razıdır. Lakin bunun әvәzindә onlar muxtariyyәt tәlәb edәcәklәr. Mәsәlә muxtariyyәtin nәdәn ibarәt olacağında, Türkiyә hökumәtinin onlara hansı statusu vermәyә razılaşacağındadır.
Kürdlәrә muxtariyyәt verilmәsi presedenti İraqda da var. İraq Konstitusiyasına әsasәn, ölkәnin şimalında İraq Kürdüstanı Regional Muxtariyyәti (İKRM) yaradılıb. Hazırda bu muxtariyyәtın geniş sәlahiyyәtlәri, müstәqil dövlәt atributları - konstitusiyası, parlamenti, ordusu, xarici sәrhәd postları, bayrağı vә himni var. Muxtariyyәtә mәrkәzi hökumәtin öhdәliklәrә әmәl etmәyәcәyi tәqdirdә, İraqın tәrkibindәn çıxmaq hüququ da verilib. Bu cür sәlahiyyәtlәr vә imkanlara baxmayaraq, İKRM, çәtin ki, nә vaxtsa onlardan istifadә etmәk istәyinә düşsün. O, fikir ayrılığı yaranacağı tәqdirdә, bu imkanlardan mәrkәzi hökumәtә siyasi tәzyiq rçaqı kimi istifadә edә bilәr. İraq kürdlәri hazırkı vәziyyәtlәrindәn razıdırlar. Onlar regionlarına tam nәzarәt edir, әn başlıcası isә әrazidәki neft vә qaz yataqlarının işlәnmәsi ilә bağlı Qәrb şirkәtlәri ilә müstәqil şәkildә müqavilәlәr imzalayırlar. İraq Kürdüstanının müstәqilliyi ona avtomatik olaraq düşmәn ölkәlәrin әhatәsinә düşmәkdәn başqa bir şey vermәyәcәk. Söhbәt Türkiyә, İran, Suriya vә elә İraqın özündәn gedir. Maraqlıdır ki, muxtariyyәtin bu qәrarı region ölkәlәri üçün nadir hәmrәylik faktoru ola bilәr. Çünki onların hamısının әrazisindә çoxlu sayda etnik kürdlәr yaşayır vә bu dövlәtlәr separatçı fәaliyyәtә mane olmağa çalışırlar. Açıq dәnizә çıxışı olmayan İraq Kürdüstanı müstәqillik halında uğursuzluğa mәhkumdur vә bu şәraitdә yaşaya bilmәz.
İKRM Türkiyә kürdlәri üçün ideal presedent sayıla bilәrsә, Türkiyә hökumәti üçün bu, qәbuledilmәzdir. Rәsmi Ankara kürd vәtәndaşlarına İraqda olduğu kimi konstitusion hüquqlar vermәyә heç zaman razılaşmayacaq. Müstәqillik hüququnun verilmәsindәn isә söhbәt belә gedә bilmәz. Siyasi muxtariyyәtә gәlincә, o, Türkiyәnin konfederativ dövlәtә çevrilmәsi hәddinә çatmamalıdır. Türkiyә hökumәti üçün qәbuledilәn variant Academic Views 3
kürdlәrә maksimum әrazi sәrhәdlәri olmadan mәdәni muxtariyyәtin verilmәsi, kürdlәrin sıx mәskunlaşdığı yerlәrdә yerli özünüidarәetmә orqanlarının sәlahiyyәtlәrinin artırılması ola bilәr. PKK siyasi mübarizәni davam etdirmәk niyyәtindә qalarsa vә partiyada bu qәrarın opponentlәri o qәdәr dә çox olmasa, onun әsas proqramı kürd әhali arasında dәstәyini artırmaq, fәrdi vә kollektiv xarakterli geniş hüquqlar әldә etmәk olacaq. Hәlәliksә sülh vә sabitliyә doğru ilk addım atılıb. Bu, son dәrәcә әhәmiyyәtli hadisәdir. Bәs bu vәziyyәtin dayanıqlı olması üçün tәrәflәr nә qәdәr iradә nümayiş etdirә bilәcәklәr? Hәr halda, prosesә start verildi…
Yüklə 28,78 Kb. Dostları ilə paylaş:
|