Microsoft Word yeni rustem Kamal sozu ishiga

Rüstəm Kamal 
 
7 
 
Kamal Abdulla, Низами Ъяфяров щаггында няшр етдийи 
китабlarы дедиймя мисал ола биляр. Халг шаири Зялимхан 
Йагубун йарадыъылыьы да онун тящлилиндя охуъуйа чох 
хош тясир баьышлайыр.  
Истяр-истямяз  Асиф  Яфяндийеви  (сонралар  «Асиф 
Ата»  йаздырырды)  хатырладым.  Щям  дя  тяяссцфля 
хатырладым  ки,  беля  бир  културоложи  дцнйаэюрцшя 
малик тянгидчи, ядябиййатшцнас алим унудулубду.  
Rüstəm  Kamalın  йубилей  эеъясиндя  академик  Теймур 
Бцнйадov  Асиф  Атанын  адыны  чякди  вя  Низами 
Ъяфяровла  мяня  цзцнц  тутду  ки,  йадыныздадырмы? 
Ялбяття, йадымыздан чыхмамышды.  
Мян вахтиля «Ядябиййат вя инъясянят» гязетинин баш 
редактору 
олдуьум 
вахтларда, 
тянгид 
вя 
ядябиййатшцнаслыг шюбясинин мцдири ишляйян Низами 
Ъяфяровун  ондан  алдыьы  эюзял  бир  мцсащибяни  чап 
етмишдим.  Зянэ  вуруб  миннятдарлыг  едирди.  Яслиндя  бу 
мцсащибя цчцн мян она миннятдар идим.  
Асиф 
Яфяндийевля 
Рцстям 
Камалын 
цслуб 
йахынлыьыны  айдын  эюрмяк  олур.  Бундан  башга,  бир 
тянгидчи  кими  севдийи  vя  щаггында  йаздыьы  китабда 
йцксяк  гиймятляндирдийи  Низами  Ъяфяров  онун  рущи 
гидасыдыр.  
Бцтцн бунлар эюстярир ки, Рцстям Камал ядяби тянгидя 
бюйцк няфясля эялиб; о дцнйа мядяниййяти гайнагларыны 
ядябиййатыны  вя  фялсяфясини  эюзял  билмякля  мили 
зяминдя  инкишаф  едир.  Азярбайъан  ядяби-тянгиди 
фикринин Бюйцк нцмайяндяси кими таныныр вя севилир. 
О, артыг эениш мигйаслы фялсяфи цмумиляшдирмяляриля 
Рцстям Камал ядяби мцщити формалашдыран нцфузлу сюз 
сащибидир.  Биз  достлары  да  онун  йцксяк  истедадыны  вя 
инсани кейфиййятлярини эюрцб севинирик.  
 

---

Rüstəm Kamal 
 
8 
 
                                Няриман Щясянзадя,   
 
 
 
 
Халг шаири 
Бакы,  08.07.2012 
  
 
 
«БАГДИ ЭЮРДИ…»  
(«Китаби-Дядя Горгуд»да эюрмя коду) 
 
“Kitabi-Dədə  Qorqud”da  göz  (baxış)  yalnız  fizioloji  orqan 
deyil, həm də ontoloji obrazdır. Görmə kodu «o dünya»  - «bu 
dünya»,  real-mifoloji,  oyaq  -  yuxulu,  ölü  -  diri  və  s.  kimi 
antitezalarda  gerçəkləşir,  eləcə  də  demonoloji  personajları 
səciyyələndirmə üsullarından  biri olub, real personajlarla özgə 
mifoloji  dünyanın  nümayəndələri  arasında  qarşılıqlı  təmas 
(görünüşü) əks etdirir. 
 
Müxtəlif    etnik  ənənələrdə  gözlə  ilə  bağlı  inanclar, 
sınamalar,  təsəvvürlər  mövcuddur.  «Xalq  inancına  görə,  göz 
vasitəsilə  bir  insan  başqa  bir  insanın  taleyinə  təsir  edə  bilir. 
İnanclarda  göz  adətən  nəzər  yetirmək,  canlı  varlığa  ziyan 
vermək  imkanı  ilə  bağlıdır»  (Толстой  Н.И.  Глаза  // 
Славянские  древности  т.1.  М.1995,  с.  500). «Kitabi-Dədə 
Qorqud» da gözlə bağlı inanca rast gəlirik: sol gözün səyirməsi 
bəd  xəbərə  işarədirsə,  sol  gözün  yaşarması  qorxuyla 
əlaqələndirilir.  
Bəd  xəbər  gözləntisi  gözlə  bağlı  olub,  mifoloji  semantikalı 
«səyrimək» predikatını tələb edir. «Cıqsın bənim kor gözüm, a 
Dirsə  xan,  yaman  səgrir»  -  deyən  ana  oğlunun  başına  nəsə 
bədbəxt hadisənin gəldiyini hiss edir. 
Bir  çox  rituallarda  qıza  «baxma»,  “gəlingörmə”  xüsusi 
mərasim  elementi  kimi  fərqləndirilir.  Buraya,  toyda  gəlinə 
«baxma», yaxud doğum mərasimində hamilə qadını «görmək» 

---

Rüstəm Kamal 
 
9 
 
aktları  aiddir.    Hər  iki  halda  bilgi,  tanınma  mövzusu  gözlə 
(gəlin və hamilə qadın görənlər üçün «yaddırlar») bağlıdır.  
Oğuz  eposu  bütün  hadisələri,  yaşantıları  və  hətta  mücərrəd 
anlayışları  gözün  ətrafında  birləşdirir.  Söyləyici  nədən 
danışırsa  danışsın,  bilavasitə  vizual  aspektdə  hadisələri 
görümlü, plastik təqdim edir. 
«Bamsı  Beyrək  boyu»nda  görmə  yaddaş-xatırlama  aktı  ilə 
əlaqələndirilir.  Banıçiçək  ozandan  əllərini  gizlətsə  də: 
(«Əllərin  yeninə  çəkdi.  Görükməsin  deyü  oyuna  girdi»), 
Beyrək  nişanlısının  barmağındakı  üzükdən  ona  keçən  günləri 
xatırladır.  
Toy  mərasimində  ərə  gedən  qızın  «gizlədilməsi»  dя  vizual 
kodda  gerçəkləşir.  («Gördi  gög  çayırın  üzərinə  bir  qırmızı 
otağ  dikilmiş…  xəbəri  yoq  ki,  alacağı  ala  gözli  qızın  otağı 
olsa  gərək…»).  Yasağa  görə,  ərə  varan  qız  toy-düyünə  qədər 
«gözə  görünməməlidir».  «Qız  aydır:  «Ya  nə  məsləhətə 
gəldin,  yigit?»  -  dedi.  Beyrək  aydır:  «Baybican  bəgün  bir 
qızı  varmış,  anı  görməgə  gəldim!»  -  dedi.  Qız  aydır:  «Ol 
öylə adam degildir kim, sana görinə! – dedi». 
 
K.Abdullayevin    fikrincə,  «Qədim  Oğuz  aləmində,  belə  bir 
yasağın  olması  bu  aləmin  daxili  bütövlüyünə  dəlalət  edən 
cəhətdir  və  bu  cəhət  Beyrəklə  Banıçiçəyin  görüşü  zamanı 
Banıçiçəyin  Beyrəyə  dediyi  «Ol  qız  elə  adam  deyil  ki,  sənə 
görükə»  sözlərində  özünü  göstərir.  Banıçiçək  özü  də  bilir  ki, 
Beyrəyə  görünmək  yasaqdır,  etik  normanın  pozulmasıdır» 
(Abdullayev K. Gizli Dədə Qorqud. B., 1991, 58). 
Görünməzlik  mifoloji  düşüncədə  özgəliyin,  yoxluğun 
əlamətidir,  iki  dünya  sakinlərini  bir-birindən  ayıran  simvolik 
sərhəddir. 
Beyrəyin  profan  məkandan  (ölülər  dünyasından)  qayıdışı 
müəyyən  mənada  yas  ritualıнын  бир  елекменти  кими 
тякрарланыр.  Qəhrəmanın  müvəqqəti  «ölümü»  profan 
məkanda  –  periferiyada,  «dirilməsi»  isə  sakral  dünyanın 
mərkəzində – Qalın Oğuzda baş tutur. 

---