Rüstəm Kamal
24
Şəhriyarın xatırladığı hər bir ad ölüm məkanına «girişdir»
вя пsixastenik itki tipi üzrə qurulur. «Ahılların yetmiş kəfən
çürüdüb»: «Ağa öldü, tifağımız dağıldı», «Köhnələrin sür-
sümüyü dartılıb». (Müq. et. «Kitabi-Dədə Qorqud»da ananın
ölümcül yaralanmış Buğaca dediyi: «Ol ikicə sünücuğum
uzun olmuş»).
Şəhriyarın poetik düşüncəsinin özünəməxsusluğu ondadır
ki, psixoloji parallelizm səviyyəsində müxtəlif assosiativ
xətləri bir məcraya yığır.
Əsərin ontologiyasında işıqla qaranlıq bir-birini əvəz edir,
yəni qaranlıq yalnız işıq-kölgə effektlidir Jil Delez yazır: «İşıq
- kölgə kölgənin işıqlanması və ya qaralması effektidir».
Şəhriyarın uşaqlıq мяканы zülmətlə, qaramatla, kölgələrlə
doludуr. Onun yadında kənd daha çox günün batması ilə,
gecəsi ilə («Heydərbaba, kəndin günü batanda») işıqların
sönməsi ilə («Gün batanda sönər bütün çırağı») qalıb.
Qurd, qurd gözü bu zülmət dünyasının əsas simvolik
obrazıdır.
Gölgə düşdü, gün batdı, qaş qaraldı,
Qurdun gözü qaranlıqda bərəldi…
Yaxud:
Yaz gecəsi çayda sular şırıldar,
Daş-qayada seldə aşıb xarıldar,
Qaranlıqda qurdun gözü parıldar…
Uşaqlığının bir hadisəsi də qurd gözünün işığı ilə bağlıdır.
Mirzə Tağıynan gecə getdik çaya,
Mən baxıram seldə boğulmuş aya.
Rüstəm Kamal
25
Birdən işıq düşdü o tay bağçaya.
Eyvah, - dedik, - qurddu». Qayıtdıq qaçdıq,
Heç bilmədik, nə vaxt küllükdən aşdıq.
«Heydərbaba»da şəxs adı hər bir «tale mətnidir». Mirqafar,
Mirsaleh, Mirəziz, Mirməmməd, Mirheydər, Mirəbdül, Moлla
İbrahim… bu dünyadan köç eyləmiş adamların adlarıdır. Bu
adlar sadalamaгла dinləyicini, oxucunu mistik, tanatoloji aləmə
daxil edir. İtki məzmunlu ritorik sualı da bu üzdəndir:
«Seyidlərdən kim qırılıb, kim qalıb?» Кюч овгаты insan
ömrüнцн, ютярилийи «karvan» метафора kodunda təqdim
olunur.
Heydərbaba, qarlı dağlar aşanda,
Gecə karvan yolun azıb çaşanda…
və ya:
Mən gördüyüm karvan çatıb köçübdü,
Ayrılığın şərbətini içibdi,
Ömrümüzün köçü burdan keçibdi
Keçib gedib gedər-gəlməz yollara,
Tozu qonub bu daşlara, kollara
Yaxud
Zaman keçir, üfüqlərdə toz qalır,
Karvan kimi uşaqlarda toz salır…
«Heydərbabaya salam»ın məkanı antroposentrik, «Gətir,
oğlum, gətir» isə naturаsentrik (təbiət) yüklüdür.
O.Sarıvəllidə insan ömrü vegetativ (bitki) kodda məna
qazanır. Şitilin, ağacın böyüməsi ilə uşağın boy atması eyni
mənanı bildirir. «Tutağacı» şeirində yozumu беля verilir:
Rüstəm Kamal
26
Hər gün boy atıram… Tarix dünyada
Ömrümdən bir anda kəsib atmayır.
Lakin budaqlara boyum çatsa da,
Uşaqlıq çağına əlim çatmayır!
Yadıma Altay türklərinin uşaq ilahəsi Humaya müraciəti
düşür.
Hamıdan pislikləri qov getsin,
Hamıya yaxşılıqlar payla.
Arpalar sünbüllənsin,
Süpürgə gülü kök atsın.
«Arpa» və «süpürgə gülü» simvolik obrazları тязя
doğulmuş uşaqlara шамил едилир.
Şəhriyar üçün uşaqlıqla görüş ayrılıq məqamıdır. Uşaqlığın
yeganə şahidi Heydərbaba ilə görüşmək arzusu айрылмаг вя
unudulmaг üçündür.
II
«Uşaq» Osman Sarıvəllinin юмцр mifologiyasının əsas
obrazыdır. Ушаг, ушаглыг иşıqlı, pozitiv başlaнğıcı simvolizə
edir. Uşaqlıqda «ağlı-qaralı günlər keçirsə də», xəyalın
qanadlarında uşaqlığa qayıdış onda sevinc hissi oyadır, ona
könül rahatlığı gətirir.
«Gətir, oğlum, gətir» şeiri balaca Babəkə ithaf olunub. Əgər
«Heydərbabaya salam» da Şəhriyarın uşaqlığı ilə görüşə özü
gedirsə, O.Sarıvəlli isə öz yerinə оьлу Babəki «göndərir». Axı,
oğul atanın özüdür («Kitabi Dədə Qorqud»da deyilir: «Oğul
atanın yetiridir, iki gözünün biridir”). “Elə sənin kimi uşaq
idik biz” - avtobioqrafiq kodda gerçəkləşən uşaqlığına özünə
Rüstəm Kamal
27
qayıda bilsin deyə - Ata oğulla eyniləşir. Hətta uşaqlıq
predmetlərinin tarixini oğlu Afərin yaşından hesablayıb
xatırlayır. Ömür təqvim kimi uşaqlıq tarixindən ibarətdir.
Afərin yaşından otuz il əvvəl
Dişləri tökülmüş iki taxta vəl…
O.Sarıvəlli üçün xatırlamaq hansısa hadisəni, əhvalatı
danışmaq deyil, həm də görməkdir. Xatırlamaq görməkdir,
uşaqlıq (keçmişin xatirələrini detal dəqiqliyi ilə bir anlığa tutub
saxlamaqdır. «Uşaqlıq» baxışın cızdığı yaddaş məkanıdır.
Görürəm, səfalı bir yaz axşamı,
Çinarın dibinə yığışır hamı…
Şəhriyarın Heydərbabaya (dünyaya, özünə) verдиyi
риторик suallar «о дцнйанын», гейб аляминин havasıны
эятиририк.
Xoşginabı yaman günə kim salıb?
Seyidlərdən kim qırılıb, kim qalıb?
A Mirqafar, dam daşını kim alıb?
Bulaq yenə gəlib gölü doldurur?
Ya quruyub, baxçaları soldurur?
O.Sarıvəlli
шеиринин isə hər epizodunda təsdiq
интонасийасы var вя nida ilə tamamlanır. Шаирин
təhtəlşüuru санки inkar tanımır. Hər uşaqlıq hekayətində, hər
xatirəсиндя bir ibrət fəlsəfəsi бир hikmət damarı var.
Quzum, könlüm kimi uçmaq istəsən,
Əzəl yaxşı bağlı bu torpağa sən!
Dostları ilə paylaş: |
