232
işçi heyətin planlaşdırılmasında daha mükəmməl metodologiya və təcrübəyə
ehtiyac.
Bankın kadr siyasətinin hazırlanması və həyata keçirilməsinə fəaliyyətin
aşağıdakı növləri daxildir:
* kadrlarla işin konsepsiyasının hazırlanması;
* kadrların inkişafının planlaşdırılması;
* bankın və aparatın ali rəhbər kadrlarının seçilməsi və yerləşdirilməsi;
* ali rəhbər edən vəzifələrə kadrların ehtiyatının hazırlığı konsepsiyanın
formalaşması və planlaşdırılması;
* rəhbərlər və onların müavinləri vəzifəsinə kadr ehtiyatının hazır-
lanması;
* ortaixtisaslı və mütəxəssis kadrların hazırlanması və yenidən ixtisas-
laşması;
* kadrların hazırlanması və yenidən ixtisaslaşması sahəsində ali mək-
təblərlə, ixtisasın artırılması mərkəzləriylə və digər strukturlarla əlaqə;
*hazırlıq və kadrların yenidən hazırlanması sisteminin maliyyələşdi-
rilməsi.
5.6. Bank fəaliyyətində risklərin növləri
Risklərin idarə edilməsi funksiyasını həyata keçirən təşkilati struktur
ümumi bank səviyyəsində (Bazar riski: faiz dərəcəsi riski, valyuta riski, kapital
riski, əmtəə riski) gözlənilməz hadisələrin bankın kapitalına mənfi təsir göstərə
bilməsi və bankın biznes məqsədlərini həyata keçirmək imkanlarının
məhdudlaşdırmasının qarşını almaqla bərabər, həmçinin bankın daxilindən qay-
naqlanan, yəni ayrı-ayrı fərdi əməliyyat səviyyəsində (Kredit riski: əməliyyat
riski, nüfuz riski, strateji risk, likvidlik riski) ortaya çıxan riskləri minimizə
etmək məcburiyyətindədir.
Kredit riski, aktivin dəyərini itirməsinə və yaxud dəyərsiz hala düşməsinə
səbəb olan, borcalanın maliyyə vəziyyətinin pisləşməsi kimi hadisəsindən (ba-
lansdankənar hadisələr daxil olmaqla) yaranan zərər ehtimalıdır. Kredit risk-
lərinin idarə edilməsində məqsəd, belə kredit hadisələrini aradan qaldırmaq,
kredit riski təhlükəsini məqbul olan parametrlər daxilində saxlamaq, bank ak-
tivlərinin sağlamlığını qorumaq və onlardan əldə olunacaq gəlirlərin itkiləri
örtəcəyini təmin etməkdən ibarətdir. Banklar, bütün kredit portfelinin riskini,
eləcə də ayrı-ayrı kreditlərdə və ya əməliyyatlarda mövcud olan riskləri idarə
etməlidir.
Risklərin darə Edilməsi Departamenti kredit risklərinin idarə edil-
məsində aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirməlidir:
1. Əks tərəfin kredit sazişinin şərtlərinə riayət etməsinə nəzarət etmək;
2. Mütəmadi olaraq müştərinin fəaliyyətindəki dəyişiklikləri qiymətlən-
dirmək üçün onunla görüşlər təşkil etmək;
233
3. Davamlı olaraq kreditin yalnız kredit sazişində göstərilən məqsədlər
üçün istifadə olunmasını yoxlamaq;
4. Mövcud olan bütün məlumatlar (kütləvi informasiya vasitələrinin
nəşrləri daxil olmaqla) vasitəsilə müştərinin, eləcə də onun zəmanətçilərinin
maliyyə vəziyyətinə nəzarət etmək;
5. Lazım gəldikdə vaxtı ötmüş kreditlərlə əlaqədar müvafiq prose-
durlardan istifadə etmək.
Kredit risklərini müəyyən etmək üçün aşağıdakı ölçülər hesablana bilər:
Qabaqcadan ödənilmə riski: bu risk müştərinin və ya əks tərəfin krediti
ödəyə bilməməsi nəticəsində yaranan zərər riskidir. Bu zaman zərərin ölçüsü
qüvvədə olan bazar dərəcələrindən asılı olur. Qabaqcadan ödənilmə riski, kredit
ekvivalentliyi prinsipinə görə ölçülməlidir və riskin vəziyyətinin cari bərpa
dəyərinin bazardakı dəyişikliklərin nəticəsi kimi müəssisənin gələcək potensial
risk təhlükəsinin bəzi çoxsaylı təxminlərinin cəmini əks etdirməlidir.
Cari təhlükə: bu, əks tərəfin bu gün krediti ödəyə bilmədiyi və vəziyyətin
cari bazar şəraitində yenidən qiymətləndirilməsinə ekvivalent olduqda yaranan
zərər növüdür.
Potensial risk təhlükəsi: əks tərəf gələcəkdə müəyyən olunmuş müddət
ə
rzində krediti ödəyə bilmədikdə nəyin itiriləcəyini əks etdirən əməliyyatın,
gələcək cari bərpa dəyərinin qiymətləndirilməsidir. Mükəmməl təcrübəyə əsa-
sən, bu dəyər simulyasiya vasitəsilə əldə olunmalıdır və bazarın dəyişkənliyi,
portfelin təsiri, əvəzləşdirmə müqavilələri, girov və digər kredit vasitələrini
(zəmanətlər, akkreditivlər və s.) nəzərə almaqla, riskə məruz dəyərə görə bazar
riski simulyasiyasına analoji olmalıdır. Nisbətən mürəkkəbləşdirilmiş alternativ
təcrübəyə görə, potensial risk təhlükəsini hesablamaq üçün qiymətlən-
dirmələrdən etibarlı istifadə oluna bilər.
Gözlənilən zərər, mövcud məlumata əsasən bankın üzləşəcəyi ehtimal
edilən zərərlərin səviyyəsini əks etdirir. Bu, gələcək potensial təhlükənin əks
tərəfin krediti ödəyə bilməməsi ehtimalı və nəzərə alınmış yığılma dərəcələri ilə
riyazi ehtimaldır. Gəlirlərə tətbiq edilən kredit riski dəyəri kimi istifadə edilən
gözlənilən kredit itkisi ölçüləri, bankı uzunmüddətli istifadə olunan kredit
zərərlərindən qorumaq üçün bir vasitədir.
Gözlənilməyən zərər, faktiki zərərin gözlənilən zərərdən yuxarı və ya
aşağı olacağı ehtimalını əks etdirir. Gözlənilməyən zərərin səviyyəsi, müəyyən
edilmiş etibarlılıq səviyyəsi çərçivəsində ən pis kredit zərərini ölçməklə qiymət-
ləndirilir. Müəyyən edilmiş etibarlılıq səviyyəsi çərçivəsində gözlənilməyən
zərərləri hasil etmək üçün kifayət risk kapitalının bölüşdürülməsi ilə gözlə-
nilməyən zərər ölçüləri, bankı gözlənilən kredit zərərindən xeyli yüksək olan
qısamüddətli zərərlərdən qoruyan vasitədir.
Hesablaşma riski: əks tərəfdən gözlənilən ödənilməmiş məbləğlərdir ki,
burada dəyər artıq bank tərəfindən əks tərəfə göndərilmişdir. Məsələn, hesab-
laşma riski xarici valyuta əməliyyatları ilə və ya qiymətli kağızların sərbəst
təchiz edilməsı zamanı (ödəniş qəbul edilməzdən əvvəlki təchizat) yarana bilər.