238
R K-in vəzifə və səlahiyyətləri Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq edilmiş
müvafiq əsasnamədə müəyyən edilir. R K-in vəzifə və səlahiyyətləri aşağıda-
kılardan ibarətdir:
1. risklərin idarə edilməsi prosesinin hər bir mərhələsinə dair minimal
tələbləri müəyyən etmək;
2. risklərin idarə edilməsi bölməsinə tapşırıqlar vermək və ondan mütə-
madi hesabatları tələb etmək;
3. müxtəlif risklər üzrə limitləri müəyyənləşdirmək və təsdiq edilməsi
üçün Müşahidə Şurasına təqdim etmək;
4. mütəmadi olaraq bankdakı risklərin vəziyyəti, risklərin idarə edilməsi
sisteminin adekvatlığı və risklərin idarə edilməsi prosesinin effektivliyi haqda
Müşahidə Şurasına hesabat vermək;
5. risklərin idarə edilməsi siyasəti, bankdaxili risklərin idarə edilməsi
funksiyası üzrə vəzifə və səlahiyyətləri, müxtəlif əməliyyat və fəaliyyət
istiqamətləri üzrə qayda və prosedurları, risklərin idarə edilməsi işində istifadə
edilən müxtəlif metodologiyaları müəyyənləşdirmək və yenidən baxmaq,
təklifləri Müşahidə Şurasına təqdim etmək.
Risklərin idarə edilməsi bölməsi. Risklərin idarə edilməsi bölməsinin
məqsədi gündəlik olaraq R K-in fəaliyyətinə əməliyyat dəstəyinin təmin
edilməsidir. Risklərin idarə edilməsi bölməsinə R K tərəfindən mütəmadi tapşı-
rıqlar verilir. Risklərin idarə edilməsi bölməsinin rəhbəri ən azı 3 il bank işi
təcrübəsinə malik olmalıdır. Risklərin idarə edilməsi bölməsinin rəhbəri bankın
darə Heyəti tərəfindən təyin edilir və Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq edilir.
Risklərin idarə edilməsi bölməsinin istənilən məlumat bazasına çıxışı təmin
edilməlidir.
Risklərin idarə edilməsi bölməsinin vəzifə və səlahiyyətlərinə aşa-
ğ
ıdakılar aid edilir:
1. bankın hər bir əməliyyat növü və fəaliyyət istiqaməti ilə bağlı bütün
prosedur və qaydalarında risklərin müəyyənləşdirilməsi və minimallaşdırılması;
2. bankın fəaliyyətinin Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq edilmiş risk
limitləri çərçivəsində və daxili qaydalara uyğun həyata keçirilməsinə nəzarət
edilməsi;
3. hər bir əməliyyat bölməsinin üzləşdiyi bütün spesifik risklərin müəy-
yən edilməsi, qayda və prosedurlarının yoxlanılması və onlarda risklərin müəy-
yənləşdirilməsi;
4. ayrı-ayrı risk kateqoriyalarının müəyyənləşdirilməsi, ölçülməsi, idarə
edilməsi, nəzarətin həyata keçirilməsi və bu risklər barədə R K-ə və bankın
darə Heyətinə mütəmadi olaraq hesabatların təqdim edilməsi;
5. Bankın kapitalının kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərinə, kapitalın
adekvatlığına dair tələblərə riayət edilməsinə nəzarət.
239
VI FƏ S L. BANKLARIN ÖHDƏ L KLƏ R VƏ KAP TALI
6.1. Bankların öhdə liklə ri
Bankların öhdəlikləri - banklar tərəfindən vəsaitlərin cəlb olunması və
onun resurslarının formalaşması üzrə əməliyyatlardır. Bu əməliyyatların kö-
məyi ilə banklar mənfəət əldə etmək məqsədilə kredit verilməsi, qiymətli ka-
ğ
ızlara sərmayə qoyuluşu və s. üçün vəsaitlər toplayırlar. Bazar iqtisadiyyatına
keçid şəraitində bank passivlərinin formalaşması və onlann strukturunun
optimallaşdırılması, öhdəliklərin mənbələrinin keyfıyyətcə səmərəli idarə olun-
ması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Bank öhdəlikləri likvidlik səviyyəsini əks etdirən ardıcıllıqla və onların
xarakteri üzrə qruplaşdıraraq mühasibat balansında əks olunur. Mühasibat ba-
lansına öhdəliklər və kapital üzrə maddələr aşağıdakı kimi əks olunur:
Öhdəliklər
1. Mərkəzi Bank qarşısında öhdəliklər;
2. maliyyə sektoru qarşısında öhdəliklər;
3. müştərilər qarşısında öhdəliklər;
4. borc götürülmüş digər vəsaitlər;
5. digər öhdəliklər.
Kapital
1. nizamnamə kapitalı;
2. ehtiyatlar;
3. bölüşdürülməmiş mənfəət.
Öhdəliyin əsas xüsusiyyəti bankın borcunun olmasıdır. Öhdəlik - borcdur
və ya müəyyən bir işi müəyyən şəkildə yerinə yetirmək və ya müəyyən şəkildə
hərəkət etmək barədə verilmiş təminatdır. Öhdəliyin yerinə yetirilməsi aşa-
ğ
ıdakı üsullarla həyata keçirilə bilər:
1. pul vəsaitlərinin ödənilməsi vasitəsi ilə;
2. digər aktivlərin verilməsi ilə;
3. xidmətlər göstərməklə;
4. bir öhdəliyin digəri ilə əvəz olunması vasitəsilə;
5. öhdəliyin kapitala keçirilməsi vasitəsilə.
Öhdəliklər həmçinin kreditorun hər hansı vəsait və ya əmlak üzərində öz
hüquqlarının itirilməsi və ondan imtina etməsi kimi digər vasitələrlə də ödənilə
bilər. Öhdəliklər keçmiş dövrlərin əməliyyatları (hadisələri) nəticəsində yaranır.
Bankların öhdəliklərinin tərkibi aşağıdakı kimidir: Azərbaycan Mərkəzi
Bankının tələbləri; kredit təşkilatların tələbləri; tələb olunanadək depozitlər;
müddətli depozitlər; digər borc götürülmüş vəsaitlər; hesablanmış ödəniləcək
faizlər; subordinasiya olunmuş borclar və digər öhdəliklər .
Öhdəliklər aşağıdakı hallarda qısamüddətli öhdəliklər kimi təsnifləşdirilr:
240
1) öhdəliyin bankın əməliyyat prosesinin normal şəraitində ödənilməsi
nəzərdə tutulduqda;
2) öhdəlik hesabat tarixindən etibarən on iki ay ərzində ödənilməli ol-
duqda.
Bütün digər öhdəliklər uzunmüddətli öhdəliklər kimi təsnifləşdirilir.
Bank, faizlərin ödənilməsi də daxil olmaqla uzunmüddətli öhdəliklərini,
hətta onlar hesabat tarixindən etibarən on iki ay ərzində ödənilməli olduqda
belə, aşağıdakı şərtlərdə, uzunmüddətli öhdəliklər kimi təsnifləşdirir:
1) öhdəliyin ilkin müddəti on iki aydan artıq dövr təşkil etmişdirsə;
2) öhdəliyin uzunmüddətli əsasda yenidən maliyyələşdirilməsi nəzərdə
tutulduqda;
3) bu niyyətlər yenidən maliyyələşdirmə müqaviləsi ilə və ya maliyyə
hesabatlarının təsdiq olunmasına qədər ödəniş cədvəlinin dəyişilməsi haqqında
müqavilə ilə təsdiq olunduqda.
Maliyyə hesabatlarında öhdəliklər aşağıdakı qaydada təsnifləşdirilir:
1. tələb olunanadək və 1 ayadək;
2. 1 aydan 3 ayadək;
3. 3 aydan 6 ayadək;
4. 6 aydan 1 ilədək;
5. 1 ildən yuxarı.
Bankın öhdəliklərində depozitlərlə (Depozit – müvafiq müqavilə şərtləri
ilə faizlər və ya komisyon haqlar ödənilməklə və ya ödənilmədən müştərilərin
(əmanətçilərin) tələbi ilə qaytarılmasını və ya başqa hesaba köçürülməsini
nəzərdə tutan bankın balansında aparılan cari əmanət (depozit) və ya digər
hesaba qoyulmuş və ya köçürülmüş pul vəsaitidir) bağlı əməliyyatlar mühüm
rol oynayır. qtisadi məzmununa və istifadə müddətlərinə depozitlərin tərkibi
iki hissədən ibarətdir: tələb olunanadək depozitlər və müddətli depozitlər.
Tələbolunanadək depozıt onun sahibi tərəfındən bank hesablarına köçürülən və
onun sahibinin ehtiyac yarandıqda tələb etdiyi depozit formasıdır. Bu vəsaitlər
cari depozit hesablarında saxlanılır. Müddətli depozitlər hesablara köçürülərkən
müəyyən edilmiş müddət ərzində bank hesablarında saxlanılan vəsaitlərdir.
Müddətli depozitlər üzrə hesablara sertifikatlar, veksellər, əhalinin məq-
sədli və müddətli əmanət hesabları, həmçinin əvvəlcədən müddəti müəyyən
edilməyən, lakin asanlıqla təyin edilə bilən hesablar aiddir. Belə hesablara
büdcə vəsaitlərinin saxlandığı və kapital qoyuluşlarımn maliyyələşdirildiyi və s.
hesablar aid edilə bilər. Başqa banklardan alınmış depozitlər də müddətli adla-
nır, çünki belə vəsaitlər həmişə, bir qayda olaraq əvvəlcədən müəyyən edilmiş
müddətə alınır.
Müddətli depozitlərin bir çox parametrləri, o cümlədən subyektləri, məb-
ləğləri, müddətləri, qəbulu və qaytarılması qaydaları, istifadə üsulları kommer-
siya banklarının vəziyyətindən asılı olaraq çox fərqli və müxtəlif ola bilər. Bu,
Dostları ilə paylaş: |