284
rılması üçün yeganə və əsas mənbə olmamalıdır. Kreditin qaytarılması üçün
ə
sas borcalanın sağlam maliyyə vəziyyəti və fəaliyyəti dövründə əldə etdiyi pul
vəsaiti olmalıdır.
Kreditlər təminatla və ya təminatsız (blank) şərtlərlə verilə bilər. Təmi-
natsız kreditlərin verilməsi üzrə bank tərəfindən ayrıca meyarlar müəyyən
edilməlidir. Təminatsız kreditlər yalnız krediti qaytarma qabiliyyəti və nüfuzu
yüksək səviyyədə olan borcalana onun gəlirliyinin adekvat olması müəyyən
edildikdə verilməlidir. Təminatsız kreditlər verdikdə bank borcalanın daha
uzunmüddətli maliyyə hesabatlarını (fiziki şəxslər üçün əməkhaqqı və/və ya
rəsmi qaydada təsdiq edilmiş fiziki şəxsin digər mənbələrdən aldığı gəlirlər
barədə arayış) və kredit tarixini əldə etməlidir. Maliyyə hesabatları (arayışlar)
sifarişin təqdim edilməsi tarixindən fiziki şəxslər üçün ən azı əvvəlki altı aylıq
dövrü, hüquqi şəxslər üçün isə ikiillik dövrü əhatə etməlidir.
Bankdaxili qaydalarda girov şəklində götürüləcək təminatın bazar dəyə-
rinin kredit məbləğinə olan nisbətinin məqbul əmsalları müəyyənləşdiril-
məlidir.
Təminat girov şəklində götürülərkən bankdaxili qaydalarda girovun qiy-
mətləndirilməsinin mövcud qanunvericiliyə uyğun olaraq bankın mütəxəssisi
və ya kənar qiymətləndirici tərəfindən aparılmasına dair prosedurlar müəyyən
edilməlidir. Girovun qiymətləndirilməsi ücün bankın əməkdaşlarının və ya
kənar qiymətləndiricilərin cəlb edilməsi üzrə meyarlar müəyyən edlməlidir.
Qiymətləndirməni həyata keçirən bankın əməkdaşları müvafiq bilik səviyyə-
sinə və təcrübəyə malik olmalıdırlar. Bankda qiymətləndirmənin aparılması
üçün cəlb edilən kənar qiymətləndiricilərin pesəkarlığına, təcrübə və ixtisasına
qarşı tələblər, habelə onların seçilməsi mexanizmləri müəyyən edilməlidir.
Məbləği bankın məcmu kapitalının 5%-dən yuxarı olan bir borcalana və ya bir-
biri ilə əlaqədar borcalanlar qrupuna verilən kreditlər üzrə girov ən azı iki kənar
qiymətləndirici tərəfindən ayrıca qiymətləndirilməlidir. Bu zaman qiymətlər
fərqli olduqda bank tərəfindən girovun aşağı olan qiyməti əsas götürülməlidir.
Girovla təmin olunmuş kreditlərdən dəyən zərərin minimallaşdırılması
üçün təminatın bazar dəyəri konservativ yanaşma, qiymətləndiricinin seçilməsi
isə sərt meyarlar əsasında müəyyən edilməlidir.
Kredit üzrə təminat qəbul edildikdə bank girov kimi götürülmüş əmlak
üzrə bütün texniki və hüquqi sənədlərin təqdim olunmasını tələb etməlidir.
Bank təminatla bağlı təqdim edilmiş sənədlərlə təminatın faktiki mövcudluğu
və keyfiyyəti arasında uyğunsuzluğu aşkar etmək, borcalan tərəfindən təmi-
natın adekvat vəziyyətdə saxlanmasını təmin etmək məqsədilə bankdaxili qay-
dalarda müvafiq tədbirləri (yerlərdə dövri yoxlamaların aparılması və s.),
habelə təminatın sığortalanmasına dair tələbin irəli sürülməsi hallarını əks
etdirilməlidir.
285
Kreditlər qiymətli kağızlarla təmin olunduqda, bank bu kağızların real
dəyəri və satış imkanlarını nəzərə alaraq onların qiymətləndirilməsi qaydalarını
müəyyən etməlidir.
Bankdaxili qaydalarda təminatın əvəzləşdirilməsinin, habelə yeni təmi-
natın dəyərinin kreditin məbləğinə olan nisbətinin dəyişdirilməsi üzrə mümkün
hallar, meyar və prosedurlar müəyyən edilməlidir. Bundan əlavə, bank öz
siyasətinə və Mərkəzi Bankın müvafiq tələblərinə uyğun yeni təminatın dəyə-
rinin kreditin məbləğinə olan nisbətinin minimum səviyyəsini təyin etməlidir.
Borcalan tərəfindən girov şəklində təqdim olunmuş əmlakın əvəz edil-
məsinə zərurət yarandıqda bank yeni təminatın dəyərinin kreditin ödənilməmiş
məbləğinə olan nisbətinin əvvəlki səviyyədən aşağı olmasına yol verməməlidir.
Kredit qiymətli kağızlarla, zaminliklə, qarantiyalarla və ya bank depo-
zitləri ilə təmin olunduqda bank bu təminatlar üzrə müddətlərini nəzərdən
keçirməlidir. Belə təminatın müddəti kreditin qaytarılma müddətindən az ol-
duqda və ya borcalan tərəfindən bu təminatın əvəz edilməsinə zərurət yaran-
dıqda bank yeni təqdim olunmuş təminat üzrə keyfiyyət və likvidlik göstə-
ricilərinin, habelə təminatın dəyərinin kreditin ödənilməmiş məbləğinə nis-
bətinin ilkin təminat göstəricilərindən az olmamasını təmin etməlidir.
Yeni təminatın qiymətləndirilməsi və onun barəsində qərarın qəbul
edilməsi üzrə banka yetərli vaxt verilməsi üçün yeni təminat ilkin təminatın
vaxtı başa çatmamışdan əvvəl təqdim olunmalıdır.
Kreditin müddəti başa çatanadək real bazar dəyərinin təyin edilməsi və
təminatın likvidliyinin monitorinqi üçün təminat mütəmadi olaraq bank
tərəfindən yenidən qiymətləndirilməlidir. Bu məqsədlə bank təminatının mütə-
madi olaraq yenidənqiymətləndirilməsi zəruri olan kreditlərin məbləğini,
habelə yenidənqiymətləndirmənin dövriliyini bankdaxili qaydalarda müəyyən
etməlidir. Bankdaxili qaydalarda təminatın qiymətində müşahidə olunan mənfi
meyillərə reaksiya vermə prosedurları müəyyən edilməlidir. Bankda təminatın
qiymətləndirilməsi qrafiki, hesabatlıq sistemi və qiymətləndirmənin həyata
keçirilməsinə məsul şəxslər müəyyən edilməlidir.
stehlak və mikrokreditlər üzrə girova nəzarətin həyata keçirilməsi üçün
belə girovların xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla bankda ixtisaslaşmış bankdaxili
sistem qurulmalıdır. Həmin sistem girovun verilmiş kreditin şərtlərinə və
müddətinə adekvat olmasına nəzarəti təmin etməlidir.
Qarantiya və ya zaminliklə təmin olunmuş kreditlərin verilməsi üçün
bank qarant (zamin) haqqında ətraflı maliyyə məlumatlarının təqdim olunma-
sını tələb edir. Bu zaman tələb olunan məlumatın tərkibi kreditlərin verilməsinə
dair bankdaxili qaydalarda öz əksini tapmalıdır.
Borcalanlar haqqında maliyyə məlumatı. Bankdaxili qaydalarda borc-
alanların krediti qaytarmaq qabiliyyətini müəyyənləşdirmək məqsədi ilə həm
kreditlər verilməzdən əvvəl, həm də kreditlər verildikdən sonra maliyyə hesa-
batlarının təqdim edilməsi tələbi müəyyən olunmalıdır. Borcalan hüquqi şəxs