Microsoft Word zahid -ders vesaiti docx



Yüklə 4,22 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/230
tarix14.09.2018
ölçüsü4,22 Mb.
#68459
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   230

 

 

28



idarələri, xarici sərmayədarlar kimi 5 çeşid yatırımçı gəlir. Şirkətlər kapital ba-

zarına  istiqraz  və  şirkətin  səhmlərini  satmaq  üçün  gəlirlər.  Sərmayə  bazar-

larında  ilk  və  ya  II  əl  kapital  alqı-satqıları  ola  bilir.  Ümumiyyətlə,  şirkət 

ortamüddətli kreditlərini bank və sığorta  şirkətlərindən alırlar.  Dövlət  borcları 

arasında orta və uzunmüddətli xəzinə istiqrazları (borcları) xüsusən önəmlidir. 

Bunlar açıq bazarda satılır.  

2) alətin tipi: borcа və ya kapitala görə, yəni istiqraz və səhm; 

3)  alətin  müddəti:  1gündən-1  ilədək  (qısamüddətli),  5-10  ilədək  (orta-

müddətli) və daha uzunmüddətli alətlər; 

4)  mərkəzləşmə  dərəcəsi:  bəzi  bazarlar  regional,  bəziləri  ölkə  əhəmiy-

yətlidir. Buraya ölkənin hər yerindən təklif və tələb gələ bilir; 

5) I və II bazarlar. II Bazardakı əməliyyatların çoxu daha öncə bazara çı-

xarılan  alətlərin  investorlar  tərəfindən  alqı-satqısıdır,  yeni  fondlar  saxlanması 

deyildir.  Bunlara  II  işləmlər  deyilir.  Səhm  və  istiqraz  bazarlara  çıxarılarkən, 

bunlar ilk bazara  gəlir və ilk satış orada  aparılır.  Bunları satın  alanlar satmaq 

istədikləri zaman II bazara gəlirlər. 

Müddətindən asılı olaraq maliyyə bazarı pul bazarı və sərmayə bazarı ki-

mi iki yerə bölünür: 

1) Pul bazarı qısa fond təklifləri ilə qısa müddətə olan fond tələblərinin 

qarşılaşdığı  bir  bazardır.  Ümumiyyətlə,  qısamüddətli  fondlar  hüquqi  və  fiziki 

şə

xslərin dövriyyə vasitələrinə olan ehtiyacları üçün tələb olunur. 



2) Kapital bazarı uzunmüddətli fond təklifləri ilə uzun müddətə olan fond 

tələblərinin  qarşılaşdığı  bir  bazardır.  Burada  uzunmüddətli  fondlar  satılır  və 

alınır. Uzunmüddətli fondlar sonradan hüquqi şəxslərin amortizasiya ayırmaları 

və mənfəətləri hesabınа ödənilir.  

Maliyyə alətləri maliyyə bazarında alqı-satqı obyektidir. Başqa sözlə, pul 

vəsaiti maliyyə alətləri vasitəsilə yığım sahiblərindən investora ötürülür. Maliyyə 

qurumları isə bu prosesin vasitəçiləridir. Onlar pul sahiblərindən pulu cəlb edir və 

layihəçiyə ötürür. Başqa sözlə desək, maliyyə qurumları maliyyə bazarının işti-

rakçılarıdır. Maliyyə bazarı əlavə pul vəsaitinə sahib olanlarla pula ehtiyacı olan-

lar  arasında  maliyyə  alətləri  vasitəsi  və  maliyyə  qurumlarının  iştirakı  ilə  əlaqə 

yaradan  orqanizmdir.  Maliyyə  alətlərinin  alqı-satqısı  zamanı  bağlanan  mü-

qavilənin xarakterinə görə maliyyə bazarını spot və forvard bazarına bölmək olar. 

Spot bazarında maliyyə alətlərinin alqı-satqısı dərhal həyata keçirilir və ödənişlə 

qiymətli  kağızın  sahibinin  sərəncamına  keçməsi  eyni  anda  baş  verir.  Forvard 

bazarı  isə  əvvəlcədən  razılaşdırılmış  qiymətlə  maliyyə  alətlərinin  müəyyən 

müddətdən  sonra  alınıb-satılmasını  nəzərdə  tutur.  Bu  bazarın  alətlərinə  törəmə 

qiymətli kağızda deyilir. Törəmə qiymətli kağızlara opsion, varrant və fyuçerslər 

aiddir. Spot bazarında risk forvard bazarına nisbətən aşağıdır. Forvard bazarında 

tərəflər birja kurslarının dəyişməsi, inflyasiya, faiz stavkalarında tərəddüdlər və s. 

ilə bağlı olaraq maliyyə itkiləri ilə üzləşə bilərlər. Bu bazarda qiymətli kağızlar 

spot bazarına nisbətən daha yüksək qiymətə satılır.  



 

 

29



Maliyyə  alətlərinin  elementlərinə  görə  də  maliyyə  bazarını  dövlət 

qiymətli  kağızları  və  korporativ  qiymətli  kağızlar  bazarı  kimi  təsnifləşdirə 

bilərik.  Dövlətin  maliyyə  bazarında  emitent  kimi  çıxış  etməsi  büdcə  kəsirin 

borclanma  yolu  ilə  örtülməsi  ilə  bağlıdır.  Korporativ  maliyyə  alətləri  isə  real 

iqtisadiyyatın  özəl  qurumlarının  maliyyə  ehtiyaclarının  ödənilməsinə  xidmət 

edir.  Dövlət  borc  sənədlərinin  maliyyə  bazarında  ağırlığının  artması  özəl 

qurumların sərəncamlarına gələn maliyyə axınlarının məhdudlaşmasına gətirib 

çıxarır. Bu tendensiya ölkə iqtisadiyyatında investisiyaların azalmasına, nəticə 

etibarilə  iqtisadi  artım  tempinin  aşağı  düşməsinə  yol  aşır  (crowdinq  təsiri). 

Dolaylı  maliyyə  vəsaitləri  şəraitində  əmanətçilər  öz  vəsaitlərini  müəyyən 

müddət  və  faiz  ödənilməsi  şərti  ilə  maliyyə  institutlarına  verirlər.  Sonradan 

kreditə  ehtiyacı  olan  şirkət  və  fərdlərin  bu  ehtiyacları  maliyyə  qurumları 

tərəfindən  təmin  edilir.  Göründüyü  kimi,  maliyyə  bazarında  borc  verənlərlə 

borc  alanlar  arasındakı  qarşılıqlı  münasibətləri  maliyyə  sistemi  tənzim  edir. 

Lakin  bu  zaman  fondların  axını  göstərilən  iqtisadi  subyektlərin  bilavasitə  gö-

rüşməsi  nəticəsində  deyil,  vasitəçi  qurumların  yardımı  ilə  baş  verir.  Təbii  ki, 

ə

gər  maliyyə  sistemi  olmasa  idi,  borc  vermək  istəyənlərlə,  borc  almaq  istə-



yənlər  bir-birini  tapmayacaq,  nəticədə  dolayı  pul  münasibətləri  də  qurul-

mayacaqdır.  Birbaşa  maliyyə  vəsaitləri  şəklində  borc  almaq  istəyində  olanlar 

maliyyə bazarında doğrudan borc verənlərə qiymətli kağız sataraq fond təmin 

edirlər.  Bu  durumda  borc  alan  iqtisadi  vahidlər  borclarını  gələcəkdə  əldə 

etdikləri gəlirlərdən ödəmək öhdəliyini öz üzərinə götürür. 

 Bu bazarlar axtarılan fondun müddətinə görə də adlandırılır. Ən çox bir 

il olaraq tanınan qısamüddətli fondların alınıb-satıldığı bazarlara pul bazarları, 

bir ildən yuxarı, yəni uzunmüddətli fondların axtarıldığı bazarlara isə sərmayə 

bazarları adı verilir.  

Qısa müddətli fond təklif və tələbinin bir araya gəldiyi bazarlara "pul ba-

zarları" (money markets) deyilir. Diqqət edilməsi lazım gələn ən önəmli nöqtə, 

bu  bazarın  qısamüddətli  fondlardan  təşkil  edilməsidir.  Burada  göstərilən 

müddət, prinsipcə bir ildən yuxarı ola bilməz. 

Pul bazarlarında fəaliyyət göstərən ən önəmli qurumlar-banklardır. Kom-

mersiya  banklarının  mənbələrini  təşkil  edən  əmanətlər  qısamüddətli  olduğu 

üçün  bankların  satdıqları  fondlar  da  (kreditlər)  qısamüddətli  olmaqdadır.  Pul 

bazarı  alətləri  sırasına  hökumətlərin  ixrac  etdiyi  xəzinə  bonoları  dövlət 

istiqrazları,  özəl  sektor  qurumlarının  ixrac  etdiyi  xəzinə  bonoları,  dövlət  isti-

qrazları, özəl sektor qurumlarının ixrac etdiyi maliyyə fondları, bankların ixrac 

etdiyi depozit sertifikatları, Repo anlaşmaları daxil edilə bilir. 

Pul  bazarında  əldə  edilən  fondlar  şirkətlərin  maliyyələşdirilməsində 

istifadə  edilir.  Bu  bazarda  şirkətlərin  gerçəkləşdirilməsində  istifadə  edilən 

alətlər isə ticari sənədlər və əmanətlərdir. Pul bazarında gerçəkləşdirilən əmə-

liyyatlarda müddət qısa, risk və faiz nisbətləri aşağıdır.  




Yüklə 4,22 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   230




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə