313
olmasına baxmayaraq, müxtəlif hüquqi və fiziki şəxslər dövlət qiymətli kağız-
ları ilə əməliyyatlar həyata keçirə bilər.
Dövlətin qanunverici aktları əsasında bankların qiymətli kağızlarla
ə
məliyyatına məhdudiyyətlər qoyula bilər. Məsələn, ABŞ-da qanun kommersi-
ya banklarına qeyri-maliyyə təşkilatlarının aksiyasını almağı qadağan edir.
Buna görə də, bankların investisiya portfelinin 90%-i iki kateqoriyada olan qiy-
mətli kağız təşkil edir: Federal hökumət və Federal agentliklərin borc öhdəlik-
ləri, ştat və yerli idarəetmə orqanlarının qiymətli kağızları (bələdiyyə istiq-
razları).
Kommersiya banklarının portfelində olan qiymətli kağızların çox hissə-
sini 1 ildən 5 ilə qədər olan qiymətli kağızlar təşkil edir. Qısamüddətli xəzinə
veksellərindən fərqli olaraq notlar və istiqrazlar kupon kağızlar hesab edilir.
Kəsilən kuponlar üzrə də faiz gəliri ödənilir. Notlar 2-10 ilə qədər, istiqrazlar 5
ildən 30 ilə qədər müddətə buraxılır.
Banklar öz portfelini doldurmaq, nağd pul əldə etmək məqsədi ilə
veksellərin satışı üçün xəzinə veksellərinin ikinci bazarında çox aktiv istifadə
edilir. Ümumilikdə xəzinə vekselləri likvidliyi təmin edən vəsait hesab edilir və
bankın investisiya portfelində iştirak etmir. Xəzinə vekselləri digər qiymətli
kağızlardan fərqli olaraq diskontla buraxılır.
Diskont elan edilmiş faiz ilə xəzinə vekselinin satış qiymətini hesablamaq
olar.
D =
M
360
·
R;
P = S – D;
burada D – diskont; M – vekselin geri alınmasının başa çatmasının qalan
günlərinin sayı; R – diskontun faiz dərəcəsi; P – vekselin alınması zamanı ödə-
nilən qiymət; S – vekselin geri alınma dəyəridir.
Gəlirlərin real dərəcəsi tam il üzrə hesablanır:
Y =
D
P
·
365 .
M
Qısamüddətli qiymətli kağızlar kiçik faiz riskinə malik olur. Belə ki, on-
ların qiyməti faiz dərəcələrinin artımı zamanı çox az aşağı düşür. Uzunmüddətli
qiymətli kağızlarla iş isə tam əksinədir. Faiz norması çoxaldıqca, onların qiy-
məti kəskin dərəcədə aşağı düşür ki, bu da illik faizi kiçik olan qiymətli ka-
ğ
ızların əldə olunmasını tələb edir.
Kommersiya banklarının investisiya fəaliyyətini müəyyən edən əsas
faktorlardan biri gəlir əldə edilən tələbatın olması və öz aktivlərinin likvid-
liyinin təminatından ibarət olur. Məsələn, Amerika banklarının iş təcrübəsində
314
qısamüddətli dövlət kağızlarına qoyulan investisiya az gəlir gətirir, amma sıfır
risklə yüksək likvidli qiymətli kağızlar hesab edilir. Banklar öz vəsaitini böyük
həvəslə bələdiyyə qiymətli kağızlara qoyur. Çünki onlardan əldə edilən
gəlirlərdən vergi tutulmur.
Kommersiya banklarının investisiyadan əldə edilən gəlir həcminə görə
kredit üzrə faizdən əldə edilən gəlirdən sonra ikinci yer tutur.
Kommersiya bankları öz əməliyyatlarını daim gücləndirilmiş rəqabət şə-
raitində həyata keçirir. Banklar öz aralarında xarici banklar da daxil olmaqla di-
gər bazar kontragentləri ilə rəqabət aparır. Gərgin rəqabət şəraitində komme-
rsiya banklarının əsas funksiyası qiymətli kağızlarla bağlı investisiya fəaliyyə-
tindən ibarətdir. Bank işində investisiya müəyyən vaxt ərzində firma və dövlət
müəssisələrinin qiymətli kağızlarına qoyulan vəsaitləri ifadə edir. Kommersiya
banklarının investisiyası bir sıra göstəricilərinə görə kredit ssudalarından fərq-
lənir. Kredit ssudaları müəyyən vaxt ərzində ssuda faizlərinin ödənilmələrinin
geri qaytarılması şərti ilə kiçik vaxt ərzində vəsaitlərin istifadəsini nəzərdə
tutur. nvestisiya isə sürəkli müddət ərzində vəsaitlərin axınını nəzərdə tutur.
Bank krediti zamanı ssuda sövdələşməsinin təşəbbüskarı kimi borc alan çıxış
edir. nvestisiya zamanı isə təşəbbüs qiymətli kağızlar bazarından aktivləri
almağa can atan kommersiya banklarının üzərinə düşür.
Kredit sövdələşmələri zamanı bank başlıca kreditor kimi, investisiya
zamanı isə vəsaitlərin qiymətli kağızlara qoyuluşunun investoru kimi çıxış edir.
Bank krediti birbaşa bankın borc alanla şəxsi münasibətilə bağlı olur. n-
vestisiya zamanı isə qiymətli kağızların sahibi ilə heç bir şəxsi münasibət
qurulmur.
Göründüyü kimi portfelin idarə olunmasının əsas məqsədi bank gəlirinin
yuxarı qaldırılmasından ibarət olur. Böyük riskə malik olan bank ssudası ödə-
mə qabiliyyətli olmaya da bilər.
Kommersiya banklarının investisiya fəaliyyətinin gəlirliyi bir sıra iqti-
sadi faktorlar və təşkilati şərtlərdən asılı olur ki, bunlar dövlətin stabil inkişaf
edən iqtisadiyyatı, istehsal və xidmət sahəsində müxtəlif növ mülkiyyət for-
maları, dəqiq maliyyə-kredit sisteminin olması, qiymətli kağızların bazar infra-
strukturunun olması (investisiya kompaniyaları, fondlar və s.), investisiya sahə-
sində və qiymətli kağızlar bazarında yüksəkixtisaslı mütəxəssislərin və
sahibkarların olması və ya hazırlanması hesab edilir.
Qiymətli kağızların ayrı-ayrı siniflərinin və növlərinin gəlirliyi investisiya
portfelinin bazar qiymətindən asılı olur. O da öz növbəsində istiqrazlar və serti-
fikatlar üzrə dəyişiklikdən asılı olaraq tərəddüd edir. Həmçinin veksellər üzrə
faizlər, aksiyalar üzrə dividend və qiymətli kağızlar bazarında bu qiymətli ka-
ğ
ızlara olan tələb və təklifə uyğun olaraq dəyişir. nvestisiya portfelindən gəlir
aşağıdakı komponentlər üzrə yığılır:
• faiz ödəmələri şəklində daxilolmalar;
• bank portfelində olan qiymətli kağızın kapital qiymətinin qalxmasın-