Microsoft Word zahid -ders vesaiti docx
Yüklə 4,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
30 Orta və uzunmüddətli fond təklif və tələbinin bir araya gəldiyi bazara "ka- pital bazarları" adı verilir. Kapital bazarını pul bazarından ayıran ən əsas xüsu- siyyət orta və uzunmüddətli (bir ildən çox olmaq şərti ilə) fondlardan meydana gəlməsi və bu fondların şirkətlərin durum varlıqlarının digər bir ifadə ilə sabit sərmayə ehtiyaclarının qarşılanmasında istifadəsidir. Qaynaqlar pul bazarların- dakı kimi yığım olub, alətləri isə aksiya və istiqraz kimi qiymətli kağızlardır. Bu bazardakı əməliyyatlarda müddət uzun, risk və faiz nisbətləri də aşağıdır. Uzunmüddətli fond ehtiyaclarının qarşılaşdığı sərmayə bazarlarının ən tə- məl iki aləti isə istiqrazlar və səhm sənədləridir. Şirkətlər maliyyə bazarından 2 şə kildə qaynaq əldə etmək imkanına malikdirlər. Ən çox istifadə olunan metod borc aləti (bono kimi) ixrac etməkdir. Bu alətlə firma borc alətini (bonoyu) alan quruma, məlum bir ödəmə zamanında (müddət sonunda) məlum bir gəlir ilə birlikdə əsas pulu ödəməyi öhdəlik edir. Borcun müddət sonu bir ildən az isə "qısamüddətli", bir illə on il arasında ödəmə tarixi olan bonolara "ortamüd- dətli", müddəti on ildən daha uzunmüddətli qiymətli kağızlara isə "uzun- müddətli" bonolar qoyulur. Ş irkətlərin cəlb edə biləcəkləri başqa bir maliyyə mənbə aləti səhmlərdir. Səhm olan qurum və ya fərd, səhmi çıxaran şirkətə ortaq olmaqdadır. Şirkət il sonunda mənfəət əldə etməsi halında səhmdarlara "divident" verir. Səhmləri bono və ya istiqrazdan ayıran ən önəmli xüsusiyyətlər: səhmlərin müddətinin olmaması və ya müəyyən edilmiş olan bir gəlir nisbətinə sahib olmamasıdır. Beləliklə, maliyyə bazarı beş halqadan təşkil edilir: 1) Yığım sahibləri (fond təklif edənlər); 2) nvestorlar (fond tələb edənlər); 3) Maliyyə alətləri; 4) Yardımçı qurumlar; 5) Hüquqi və idari nizamlayıcı qurumlar. Maliyyə bazarlarında yer alan fərdlərin və ya şirkətlərin verəcəkləri in- vestisiya qərarlarında, maliyyə alətləri böyük önəmə malikdirlər. Maliyyə alət- lərinin çeşidli və çox saylı olması, investorlara alternativ investisiya imkanları saxlayır. Yığımlardan təşkil edilən fondların maliyyə kəsiri olan investorlara təklif edilməsi maliyyə bazarlarının mövcud olmasının başlıca səbəbidir. Kapital bazarları içində də təşkilatlanmış və təşkilatlanmamış kapital ba- zarları olaraq bir fərqlənmə mümkündür. Təşkilatlanmış kapital bazarları, mə- sələn, stanbul və ya Moskva Fond Birjasında əməliyyat görən "səhm bazarı" və "istiqraz və bono" bazarıdır. Kredit təklif və tələbi pul bazarlarından kapital bazarlarına və ya kapital bazarlarından pul bazarlarına doğru asanca axa biləcək xüsusiyyətdə olduğundan ikili xarakterə malikdir. Pul bazarları ilə sərmayə bazarları bir-biri ilə çox yaxın əlaqəlidir, belə ki, faiz nisbətlərində meydana gələ biləcək artım və ya azalışlar, pul və sərmayə bazarlarındakı hərəkətlərin birindən digərinə doğru axınına təsir edir.
31 Faiz nisbətləri iki bazar arasındakı fond axınını nizamlayır, yəni nizam- layıcı dayanıqlı vəziyyət alır. Fond təklif edənlər öz investisiya siyasətini və ə ldə etməyi gözlədikləri qazanclara əsaslanaraq fondları bazarların birinə və ya hər ikisinə də istiqamətləndirə bilirlər. Fond tələb edənlər isə istədikləri fondun çeşidinə bağlı olaraq hər iki bazarı da saxlaya bilirlər. Bəzi vasitəçi qurumlar pul və ya kapital bazarlarında əməliyyat həyata keçirirlər. Hər iki bazar arasındakı cari faiz nisbətlərində dəyişiklik olmaqla yanaşı, həm də aralarında çox yaxın bir əlaqə mövcuddur. Fondlar aşağı faiz nisbətlərindən yüksək olana doğru tendensiya göstərir. Pul bazarında meydana gələn dəyişmə sərmayə bazarları üzərində təsirini göstərir. Faiz nisbətləri isə bu iki bazar arasındakı fond axınında nizamlayıcı bir rol oynayır. Bu bazarlarda fond təklif edənlər investisiya siyasətləri və göz- lədikləri gəlirlər istiqamətində fondları bir bazardan digər bazara və ya birdən çox bazarlara doğru yönəldə bilir. Fond tələb edənlər isə ehtiyac duyduqları kreditin növünə görə bir bazardan və ya birdən çox bazardan borclana bilir. Bəzi vasitəçi qurumlar, xüsusilə banklar pul və kapital bazarlarına aid ə məliyyatları gerçəkləşdirməklə hər iki bazarda da çalışma yetkisinə malikdir. Maliyyə bazarlarında fondlar aşağı faiz nisbətlərindən yüksək nisbətli olanlara doğru hərəkət edir. Məsələn, pul bazarlarında görülən faiz nisbətindəki artımlar sərmayə bazarlarına mənfi təsir göstərməklə fondların sərmayə bazarlarından pul bazarlarına doğru axımına səbəb olur. Ə məliyyatlarına görə maliyyə bazarları: I və II bazarlar adlandırılır. Maliyyə bazarlarında əməliyyat görən maliyyə alətləri, bazarlara ilk dəfə giril- məsinə görə, I və II bazarlar olaraq iki qrupa ayrılır. Maliyyə bazarlarına ilk də- fə çıxarılan səhm və istiqraz kimi qiymətli kağızları ixrac edən şirkətlər ilə ə manət sahiblərinin doğrudan-doğruya qarşılaşdıqları bazarlara "I bazarlar" (primary markets) deyilir. I bazarlar kapital bazarları məntiqi ilə uzunmüddətli fondların əmanət sahiblərindən şirkətlərə hərəkət etməsini saxlar və gerçəkləşdirilən istiqraz və aksiya sənədləri satışları ilə şirkətlərə yəni sərmayə yaradar. I bazarlara daha öncə təklif edilmiş və dövriyyədə olan uzunmüddətli qiymətli kağızların alınıb-satıldığı, aksiyalarda heç bir zaman, istiqraz müddəti gəldiyində, bu qiymətli kağızları ixrac edən zaman quruma baş vura bildikləri bazarlara "II bazarlar" (secondary markets) deyilir. II bazarlar qiymətli ka- ğ ızların pula dönmə sürətini artıraraq, I bazara tələb yaradır və inkişafa yar- dımçı olur. Ayrıca, bu bazarda gerçəkləşdirilən fəaliyyətlərin şirkətlərilə heç bir ə laqəsi yoxdur. Təşkilatlanmamış kapital bazarları isə hüquqi və idari qaydaları olmayan, fiziki və rəsmi bir məkana sahib olmayan, təşkilatlanmış bazarların xaricində alqı-satqı işləmələrinə davam edən, əlaqəli qurum və quruluşların nəzarət və tə- ftişindən uzaq (yəni ingiliscə buna "Over The Counter (OTC) Markets) olan maliyyə bazarıdır.
Yüklə 4,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|