444
saylı bəzi qanun və qərarlarda dəyişiklik aparılmasına aid qanuni dövlət
bankları ilə bağlı qanunlarında 4603 saylı qanunda yer alması lazım olan
ə
sasların əlavə edilməsi təmin edilmişdir. Bu qanun ilə Türkiyə Əmlak Bankı-
nın bankçılıqla bağlı vəsaitlə öhdəliklərinin Ziraət Bankının və ya Xalq Ban-
kına devr edilməsi, vəzifə zərəri alacaqlarının təsfiyəsinə bağlı əsaslar tərtib
edilmişdir. 14 büdcədaxili və 2 büdcəxarici fond tövsiyə edilmişdir. Böhran-
lardan sonra bank sektorunda artan istiqrarsızlığın aradan qaldırılması və bank
sektorunun yenidən qurularaq gücləndirilməsi məqsədi ilə BDDK tərəfindən
2002-ci il may ayında bank sektoru yenidən qurulması proqramı tətbiq
edilmişdir. Bu proqram:
• Dövlət banklarının son hədəf özəlləşdirmə olmaqla maliyyə və
ə
məliyyatlar baxımından yenidən qurulmasını;
• EƏSF nəzdindəki bankların yenidən qurularaq satılmasını;
• Baş verən böhranlardan mənfi təsir görən özəl bankların sağlam bir
struktura malik olmasını;
• Bank sektorunda nəzarətin və auditin aktivliyini artıracaq, sektoru
daha aktiv və rəqabətçi bir sektora qovuşduracaq qanun və struktur dəyişiklik-
lərinin həyata keçirilməsini məqsəd olaraq hazırlamışdır.
Dövlət banklarının qısamüddətli fond ehtiyaclarını qarşılamaq məcburiy-
yətində olmaları, yüksək miqdarda 1 gecəlik fond tələb etmələrinə səbəb
olmuşdur. Böhran müddətində dövlət bankları, bazardakı likvidlik səviyyəsi və
faiz nisbətlərindən tez təsirlənmişdilər. Ümumiyyətlə, dövlət banklarına həvalə
edilən dövlət vəzifələrinin, qanunlarının müəyyənləşməsi və bu bankların
rasional şəkildə işləmələri ön plana çıxmışdır. Problemlərin həll edilməsi üçün
2001-ci ilə aşağıdakı tədbirlər görülmüşdür:
• Dövlət banklarının özəlləşdirməyə hazırlanması üçün ixtisaslaşdırıl-
mış idarəedicilərdən ibarət bir qurumun yaradılması və özəlləşdirmənin 3 il
içində başa çatdırılması planlaşdırılmışdır;
• Dövlət banklarına verilən vəzifələrin əvəzlərinin büdcədən maliyyə-
ləşdirilməsi qərarı verilmiş, bu banklar vasitəsilə əvəzi ödənilən vəzifələrlə
bağlı Nazirlər Kabinetinin 100-ə yaxın qərarı qüvvədən düşmüşdür;
• Likvid ehtiyacının qarşılanması məqsədilə dövlət banklarının qısa-
müddətli öhdəlikləri azaldılmış, Mərkəzi Bank xaricindəki mənbələrdən gecəlik
borclanmalar ləğv edilmiş və bu banklar nağd pul və qiymətli kağız verilərək
yenidən maliyyələşdirilmişdir;
• Əmlak Bankı üçün təsfiyə müddəti başladılmış, bu bankın vəsaitləri
və öhdəlikləri Ziraət Bankına keçmişdir;
• Ziraət və Xalq Bankı nəzdində daxili audit, maliyyə nəzarəti və riskin
idarə edilməsi şöbələri qurulmuşdur;
• Ziraət və Xalq Banklarının yenidən qurulmalarını əhatə edən
təsərrüfatlı strateji tətbiq planı qüvvəyə minmişdir. Bununla dövlət banklarının
2000-ci ilin dekabrında 2494 olan şöbə və 61601 olan işçi sayı 2002-ci ilin
445
sentyabrında müvafiq olaraq 1792 və 38303-ə enmişdir.
1992-ci ildən sonra formalaşmağa başlayan dövlət banklarının xəzinədən
alacaqları 2000-ci ilin sonunda 17,3 katrilyon TL-ə çatmışdır. Bu həcmin 2,1
katrilyon TL qiymətli kağızlar; 15,2 katrilyon TL isə vəzifələri alacağından
ibarətdir.
2001-ci ildə dövlət banklarına sərmayələrini artıra bilmək üçün əlavə
dəstək təmin edilmişdir. Martda Ziraət Bankına 217,6 trilyon TL, apreldə Xalq
və Əmlak Bankına 67,2 və 40,8 trilyon TL həcmində nağd sərmayə
ödənilmişdir. Mayda əmlak bankına 624 trilyon TL, Xalq Bankına 900 trilyon
TL verilmişdir. yulda Əmlak Bankının Ziraət Bankına devr edilməsindən
sonra yaranan 1,7 katrilyon TL özəl xassəli istiqraz buraxılaraq qarşılanmışdır.
Dövlət banklarının yenidən qurulması səbəbilə dövlət borcunda 2001-ci ildə
ortaya çıxan artım 11,3 katrilyon TL olmuşdur.
Xəzinə 01.05.2001-ci ildə dövlət banklarının zərər yaradan vəzifələr
verilməsinə son verilmişdi. Xəzinə dövlət banklarında yaranan zərərləri,
bankların maliyyə strukturu diqqətə alınaraq nağd və istiqraz verilərək 2002-ci
ilin mayında təsfiyə edilmişdir.Türkiyənin güclü iqtisadiyyata keçid
proqramının əsas hissəsini bank sistemindəki reformalar təşkil edir. Türk bank
sisteminin 40%-ni dövlət banklarının yaratdıqları nəzərə alınaraq, reforma
işlərinə əvvəlcə dövlət banklarından başlanılmışdır. Dövlət banklarının maliyyə
strukturlarındakı dəyişikliklərin əsasını 1984-cü ildən etibarən çıxarılan 100-ə
yaxın sayı olan Nazirlər Kabineti qərarları ilə verilən vəzifələrin nəticəsində
ortaya çıxan vəzifə zərərləri yaratmışdır. Dövlət banklarındakı reforma
çalışmaları əhatəsində 30.04.2001-ci ildə rəsmi qəzetdə yayımlanan 2312 saylı
Nazirlər Kabineti qərarı ilə vəzifə zərərlərinə bağlı bütün Nazirlər Kabineti
qərarları qüvvədən düşmüşdür.
EƏSF nəzdindəki bankların yenidən qurulmasıyla bağlı strategiya: EƏSF
banklarının devredilmə, birləşmə, satış və ya təsfiyə yoluyla həll edilməsi,
maliyyə baxımından yenidənqurma, əməliyyat baxımından yenidənqurma və
fond banklarının aktivlərinin idarəedilməsi olmaqla 4 əsasa arxalanır. EƏSF
banklarının əməliyyat baxımından, yenidən qurulması baxımından da vacib
addımlar atılmışdır. Müddət etibarıyla sayı 1815 olan fond banklarının şöbə
sayı 2002-ci ilin iyul ayında 873-ə enmişdir. Fond banklarının işçi sayı müd-
dətə müvafiq olaraq 19755 nəfər azaldılaraq 2002-ci ilin iyul ayında 18134-ə
endirilmişdir.
Yeni banklar qanunu 23.06.1999-cu il tarixli rəsmi qəzetdə yayımlanaraq
qüvvəyə minmişdir. Beləliklə, son dövrlərdə böyük təsirlərə və savaşmalara
səbəb olan 3182 saylı qanun qüvvədən düşmüşdür. Yeni qanun bankların auditi
mövzusunda yeni və vacib olan qərarları əhatə edir. 3182 saylı Banklar qanunu
müqavimət qanunu xüsusiyyətindədir. Qanunu hazırlayanlar bank sektorundakı
dəyişiklikləri və bəzi mənfi halları nəzərdə tutmuşdurlar. Qanunun maddələ-
rinin sayının az olması bank qurulmasının asanlığını təmin edir. Keçici və