Microsoft Word zahid -ders vesaiti docx

 

 

457

XI FƏS L.  RAN  SLAM RESPUBL KASININ  

BANK S STEM  

 

 

ran  slam Respublikası Mərkəzi Bankı ( RMB)  ranın mərkəzi bankıdır. 

ran  slam  nqilabından sonra Bankın fəaliyyəti şəriət qanunları əsasında həyata 

keçirilir. 

ranın  ilk  dövlət  bankı  olan  Bank  Melli  ran  1927-ci  ildə  təsis  olun-

muşdur.  Bankın  əsas  vəzifələri  hökumətin  maliyyə  əməliyyatlarının  dəstək-

lənməsi  və  ranın  milli  valyutasının  (rial  və  tümən)  çapı  və  dövriyyəyə  bura-

xılması olmuşdur. Bank Melli  ran 33 ildən artıq müddət ərzində  ran rialının 

dəyərini dəstəkləməklə  ranın mərkəzi bankı kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1960-

cı  ilin  avqust  ayında  ran  hökuməti  ran  Mərkəzi  Bankını  təsis  edərək  Bank 

Melli  randa  olan  mərkəzi  bank  öhdəliklərini  alaraq  ran  Mərkəzi  Bankına 

vermişdir. 

1979-cu  ildə  randa  slam  inqilabının  baş  verməsi  ilə  ran  Mərkəzi 

Bankının  adı  dəyişdirilərək  “ ran  slam  Respublikası  Mərkəzi  Bankı”  qoyul-

muşdur. Bu tarixdən etibarən  randa monetar və kredit siyasətləri  ranın Pul və 

Bank  Qanunu  (1979),  Bankların  Milliləşdirilməsi  Qanunu  (1979),  Banklar 

Administrasiyası  Haqqında  Qanun  (1979)  və  Faizsiz  Bankçılıq  Haqqında 

Qanun (1983) əsasında tərtib və icra olunur. 

Artıq  keçən  əsrin  ortalarından  nəzəriyyə  kimi  ortaya  çıxan  Faizsiz 

Bankçılıq 60-cı illərdə maliyyə  nstitutu kimi formalaşmağa başlamışdır. Belə 

ki, ilk dəfə olaraq Misir alimi prof. Nəccarın təlimatı əsasında elə həmin ölkədə 

1963-1966-cı illərdə Faizsiz Bankçılığın sınaq modeli qurulmuşdur. Bu qurum 

ilk dövrlərdə öz fəaliyyətini aşağıdakı istiqamətlər üzərində cəmləşdirmişdir: 

1. 

Ə

manət hesabları; 

2. 

Sərmayə  hesabları  (yəni,  xeyir  və  ziyana  ortaq  olmaq  şərti  ilə 

investisiya, birgə işə qoşulma); 

3. 

Zəkat və sosial-ictimai tədbirlərlə bağlı xeyriyyə hesabı. 

Lakin yuxarıda qeyd olunan bütün xidmətlərə baxmayaraq bu qurum tam 

şə

kildə müasir Faizsiz Bankçılığın bütün əməliyyatlarını həyata keçirmirdi. 

Sonrakı  dövrlərdə  Faizsiz  Bankçılıq  modeli  artıq  bütün  dünyaya  yayı-

laraq  qlobal  maliyyə  sisteminin  tərkib  hissəsinə  çevrilmişdir.  Bu  təkamülü 

inkişafı qısaca olaraq belə sıralamaq olar.  

Belə  ki,  1975-ci  ildə  slam  nkişaf  Bankı  qurulmuşdur.  Bu  Bank  slam 

ölkələrinin  iqtisadi  inkişafında  vacib  rol  oynamaqla  yanaşı  faizsiz  bankçılıq 

prinsiplərinin  tətbiqinin  genişləndirilməsi  istiqamətində  aparıcı  instituta 

çevrilmişdir. 

1973-cü  ildə  isə  Pakistan  slam  Respublikasının  konstitusiyayasına  dü-

zəliş  edilərək  faizsiz  iqtisadi  sistemin  qurulması  irəli  sürülmüşdür.  Bundan 

sonra isə 1979-cu ildə Pakistan ərazisində fəaliyyət göstərən bütün banklar öz 

---

 

 

458

ə

məliyyatlarını  faizsiz  maliyyə  sisteminə  uyğun  aparmağa  başladılar.  Amma 

xarici  ölkə  vətəndaşlarına  istisna  olaraq  ənənəvi  Bankların  xidmətlərindən 

yararlanmağa da imkan verilir.  

1983-cü  ildən  isə  Malayziyada  ölkə  qanunvericiliyində  aparılan  tək-

milləşdirmələr  nəticəsində  Faizsiz  Bankların  yaradılması  üçün  hüquqi  baza 

formalaşdırılmışdır.  Məhz  bundan  sonra  da  bu  ölkədə  də  çoxlu  sayda  islami 

banklar qurulmuşdur.  

Türkiyə Cümhuriyyətində isə 1984-cü ildə “Özəl Maliyyə Qurumları” ilə 

bağlı  qanunun  qəbulu  ilə  bu  ölkədə  də  faizsiz  bank  prinsiplərinə  əsaslanan 

maliyyə  qurumlarının  fəaliyyət  göstərilməsinə  geniş  imkan  yaradılmışdır.  Bu 

hadisədən sonra 1985-ci ildən bir-birinin ardınca  Faysal  Finans  və Al-Baraka 

Türk kimi özəl maliyyə qurumları fəaliyyətə başlamışdır.  

randa  1983-ci  ilin  sentyabrın  əvvəllərində  bütün  bank  sistemini  əhatə 

edən  slam  Bank  Qanunu  qəbul  olundu  və  21  mart  1984-cü  il  tarixindən 

etibarən qüvvəyə mindi. Həmin dövrdən başlayaraq  ran  slam Respublikasında 

bütün bank sistemi bütünlüklə faizsiz əməliyyatlar həyata keçirirlər.  

randa  Faizsiz  Bankçılık  sisteminin  fəaliyyətinin  əsasını  təşkil  edən 

amilləri aşağıdakı şəkildə sıralamaq olar:  

 1. Ölkə iqtisadiyyatının inkişafı üçün pul və kreditin sağlam bir şəkildə 

tədavülünü  təşkil  etməklə  haqq  və  ədalət  prinsiplərinə  uyğun  pul-kredit  sis-

temini formalaşdırıb inkişaf etdirməsi; 

 2. Bu imkanlardan istifadə edərək  ran  slam Respublikasının iqtisadiy-

yatının  inkişaf  etdirilməsi  üzrə  proqramların,  strategiyaların  və  dövlət  siya-

sətinin həyata keçirilməsi;

 

3.  Konstitusiyanın  43-cü  maddəsinin  2-ci  və  9-cu  bəndlərinin  icrası 

çərçivəsində malların sərbəst dövriyyəsini, ticarəti təmin edərək investitsiyaları 

işə  cəlb  etməklə  bir  tərəfdən  yeni  iş  imkanları  formalaşdırmaq  digər  tərəfdən 

dövlətin də dəstəyi ilə faizsiz kreditvermə imkanlarının genişləndirilməsi; 

4.Pulun likvidliyini qorumaq, hər cür ödəmələrin tarazlığını gözləmək və 

ticarətin asanlaşdırılması;  

5.  Bank  tərəfindən  göstərilən  bütün  növ  xidmətləri  qanunvericiliyin 

təkmilləşdirilməsi yolu ilə asanlaşdırılması və s.  

Birləşmiş  Ərəb  Əmirliyində  faizsiz  bankçılıq  sisteminin  tətbiqi  höku-

mətin  12  mart  1975-ci  il  tarixli  qanunu  ilə  qurulan  Dubay  slam  Bankının 

formalaşmasından götürür. Bu bankın fəaliyyəti ilk dövrlərdə aşağıdakı başlıca 

prinsiplərə əsaslanırdı:  

1.  Bankın fəaliyyətində ortaq olmaq üçün Birləşmiş Ərəb Əmirliyinin vətən-

daşı olmaq şərt deyil;  

2.  Bank sərbəst şəkildə ölkə daxilində və xaricdə özünün şöbə və nümayən-

dəliklərini aça bilər;  

---