Microsoft Word zahid -ders vesaiti docx
Yüklə 4,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
461 edilir və stimullaşdırılır. Həmin sazişlərə uyğun olaraq müştərilər birbaşa, həyata keçirilməsi əvvəl bankdan aldıqları maliyyə vəsaiti hesabına maliyyələş- dirilmiş onların həyata keçirdiyi istehsalat kapital qoyuluşu və investisiya- larından əldə olunan bütün mümkün gəlirləri (mənfəəti) bölürlər. Banklarla bağlanılan tərəfdaşlıq və əməkdaşlıq haqqında sazişlər, adətən borc alan müş- təri (operator) tərəfindən yalnız həmin bankın maliyyələşdirdiyi müəyyən bir investisiya layihəsi (kapital qoyuluşu) haqqında bağlana bilərlər. Bununla yanaşı bu gün borc alan müştərinin (operatorun) təsərrüfat və investisiya fəaliy- yətinin bütün növlərini əhatə edən bütün gəlirlərinin bölüşdürülməsi haqqında oxşar sazişlərin bağlanmasına yol verilir, hətta təşviq edilir. Məhdud tərəfdaşlıq haqqında sazişlərlə (ciddi müəyyən olunmuş inves- tisiya layihəsi çərçivəsində) bağlı söyləmək olar ki, bölüşdürmə yalnız borc alan investor (operator) tərəfindən islam bankının maliyyələşdirdiyi konkret, ciddi müəyyən olunmuş layihənin həyata keçirilməsindən əldə edilən gəlirlərə aiddir. Tam tərəfdaşlıq və müştərinin bütün mənfəətinin bankla bölüşdürülməsi haqqında sazişlə bağlı söyləmək olar ki, borc alan müştərinin əldə etdiyi istənilən növ gəlir (mənfəət) müvafiq olaraq onun tərəfindən bankla birgə ə sasla bölüşdürülür. Məsələn, artıq qeyd edildiyi kimi, müştəri tərəfindən ma- ş ınların, avadanlığın və digər texnikanın əldə olunması bilavasitə islam ban- kının özünün (müştərinin tapşırığı ilə) satınalma (yaxud onun maliyyələş- dirilməsi) yolu ilə həyata keçirilir. Sonra müştəri edilmiş satınalmaların tam məbləğini hissələrlə, ayrı-ayrı ödəmələr yolu ilə banka ödəyir. Belə hallarda alınmış maşınlara və avadanlığa dair mülkiyyət hüququ bank tərəfindən müştə- riyə sonuncu banka olan kumulyativ maliyyə borcunu ödəmək üçün ilk qismən ödənişi etdikdən dərhal sonra keçir. Müştərilərin islam bankları ilə müqavilə- məqsədli hesablaşmalarının alternativ forması kimi bankın satın aldığı maşınlara, texnikaya və avadanlığa dair faktiki modifikasiya olunmuş maliyyə lizinqi (lizinq sazişləri) formaları çıxış edir. Bu cür lizinq (icarə) sazişləri za- manı bankın satın aldığı maşınlara və avadanlığa dair mülkiyyət hüququ yalnız, onun tərəfindən lizinq obyektinin dəyəri tam ödənilməklə, müştəri bankla bağlanmış lizinq sazişi üzrə son ödənişi etdikdən və hesablaşmanı apardıqdan sonra müştəriyə keçir. Bu gün qüvvədə olan islam maliyyə hüququna əsasən islam bankları, həmçinin müştərinin ticarət əməliyyatlarını maliyyələşdirə və müştərinin tapşırığı ilə malın müddətli forvard satınalmalarını (forward purchases) həyata keçirə bilərlər. Malın məqsədli müddətli forvard satın almaları ilə, mahiyyət etibarilə xalis ehtikar müddətli əmtəə mübadiləsi haqqında saziş və mü- qavilələrdən ibarət olan, xüsusiləşdirilmiş fyuçers (birja) ticarəti arasında dəqiq ə həmiyyətli fərqlər (dərəcələr) müəyyənləşdirilmişdir. Sonuncular məlum olduğu kimi ərəb ölkələrində tam və qəti surətdə qadağan olunur.
462 Bankla malın müddətli forvard satınalmaları həyata keçirilərkən həmin bank ona idxal ticarəti ilə məşğul olan şirkət və ya agent, yaxud topdan ticarətlə məşğul olan tacirlə təqdim olunmuş satın alınmış mala görə hesab-fakturaları (invoysları) çox vaxt dərhal ödəyir. Belə olan halda bank öz hesabına idxal ticarət ilə məşğul olan şirkətlərin, yaxud topdan ticarətlə məşğul olan tacirin birbaşa tapşırığı ilə mal alır. dxal ticarətlə məşğul olan şirkətlər və topdan ticarətlə məşğul olan tacirlər öz növbəsində islam bankına olan borclarını artıq onların aldıqları malın müxtəlif tacirlərə, satış şirkətlərinə, yaxud son isteh- lakçı-idxalçılara və faktiki alıcılara təkrar satışından sonra ödəyirlər. Ə rəb islam bankları bu gün vahid şəklə salınmış standart müddətli for- vard ticarət kontraktlarından və malların təkrar satışı üzrə müqavilələrdən (əmtəə arbitrajı) istifadə edirlər. Bu cür maliyyələşdirmə sxemləri zamanı ban- kın öz müştərisinə verdiyi (o cümlədən idxal əməliyyatları üzrə) həyata ke- çirilmiş mal satın almaları üzrə ödənişin faktiki olaraq hissə-hissə həyata keçirilməsi adətən 90-180 gün təşkil edir. Kredit-bank sektorunun islamlaşdırılması prosesləri ayrı-ayrı ərəb ölkələrində müxtəlif intensivlikdə inkişaf edirlər. Onların arasında bank işinin islamlaşdırılması mexanizmləri olduqca intensiv şəkildə son on il ərzində randa, həmçinin Pakistanda tətbiq edilirdi. 1979-cu ildən etibarən ranın bank sistemi onun qlobal islamlaşdırılması ə sasında milliləşdirilmiş və tamamilə yenidən təşkil olunmuşdur. randa birləş- miş islam bank sisteminin qurulması və fəaliyyəti prinsiplərini müəyyənləş- dirmiş əsas hüquqi sənədlər 1983-cü ildə qəbul olunmuş istənilən formada sələmçilik fəaliyyətini qadağan edən islam prinsipləri əsasında olan Bank fəaliyyəti haqqında qanun və ranın Konstitusiyası olmuşlar. randa islam bank işinin əsas xarakteristikalarına, ilk növbədə dövlət tərəfindən bütün bankların fəaliyyətinə ciddi cari nəzarət, xüsusi kommersiya banklarının yaradılmasına qoyulan qadağa və maliyyə vəsaitinin (borc ehtiyatlarının) ödənişliyi prinsi- pinin istifadəsindən tam imtina aid edilməlidir. Bu gün ölkədə qüvvədə olan vahid islam bank qanunvericiliyinə əsasən ranın milli bank sistemi aşağıdakı məsələlərin həllinə yönəlib: 1. ölkənin bütün kredit-pul sisteminin qüvvədə olan qanunvericilik ə sasında və islam qaydalarına, ilk növbədə şəriət adət və ənənələrinə tam uyğun şə kildə sabit fəaliyyəti, pul dövriyyəsinin tənzimlənməsi və iqtisadiyyatın, ilk növbədə onun real sektorunun, sabit inkişafına nail olmaq üçün effektiv maliyyələşdirmə sisteminin təşkili; 2. dövlət iqtisadi proqramlarının uğurlu həyata keçirilməsi üçün daxili pul vəsaitinin səfərbər edilməsi; 3. islam bank idarələrinin təcrübəsində tam uyğun əmanət məhsullarının və maliyyə vasitələrinin tətbiqi yolu ilə əhalinin faizsiz investisiya və depozit ə məliyyatlarında real iştirakının genişləndirilməsi üçün lazımi şəraitin yara- dılması. Söhbət ilk növbədə əhalinin vəsaitinin birgə cəlb edilməsindən, onun Yüklə 4,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|