Microsoft Word zahid -ders vesaiti docx
Yüklə 4,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
465 Hətta yerli kiçik fərdi milli sahibkarlığın borc ehtiyatlarının alınması zəruriliyi daima artdığından paralel “qara maliyyə bazarının” fəaliyyəti genişlənməyə başlamışdır. Maliyyə və kredit-bank strukturlarının tam islamlaşdırılması ə sasında ölkədə aparılan bank islahatları çərçivəsində yerli kredit bazarında dövlət sektorunun mövqelərinin əhəmiyyətli dərəcədə möhkəmlənməsi ehtimalı iri sənaye sahibləri və biznesmenlərdə müəyyən narahatlıq doğururdu. Digər tərəfdən iri fərdi sahibkarlar və investorlar çox vaxt onlardan bank qarşısında özünün real balansının, ilk növbədə onların həyata keçirilmiş investisiya layihəsi nəticəsində aldıqları faktiki mənfəətin həcmi haqqında məlumatların tam açıqlanmasını tələb edən islam maliyyələşdirmə üsullarından istifadə etməkdən birbaşa boyun qaçırırlar. slam bankının borc alan müəssisənin faktiki mənfəəti haqqında məlumatı həmin müəssisənin biznesi haqqında bir çox digər məlumatları ilə olduğu kimi real əldə etmək imkanı, adətən olduqca məhdud, zəif unifikasiya edilmiş və çox vaxt islam banklarının rəhbərləri tərəfindən ən münasib investisiya qərarının qəbulu üçün az faydalı olur. Yerli fərdi sahibkarların və investorların idarəetmə bacarıqları olduqca zəif olur, on- lar üçün yüksək olmayan rəsmi davranış etikası, götürülmüş öhdəliklərin vax- tında yerinə yetirilməməsi səciyyəvidir, bu da islam bankının əməliyyatlarında PLS-prinsipinin tətbiqini obyektiv surətdə çətinləşdirir. Vəziyyət onunla çə- tinləşirdi ki, ilk növbədə yeni islam maliyyələşdirməsi prinsiplərinə keçən banklar və maliyyə institutları avtomatik olaraq dövlət nəzarəti altına, yaxud bi- lavasitə olaraq dövlət sektoruna keçirdilər. Lakin ölkədə fərdi milli sahibkar- lığın möhkəmləndirilməsi üzrə ümumi strategiya ilə hərəkət edən Pakistan hökuməti bu gün artıq bir sıra islam bankının və digər islamlaşdırılmış maliyyə və kredit idarələrinin xüsusi sahibliyə verilməsi ehtimalını istisna etmir. Milli kredit-bank sektorunun tam islamlaşdırılması əsasında bank islahatlarının olduqca ciddi problemi ondan ibarətdir ki, dövlət (“milliləşdirilmiş”) bankla- rının yerli xüsusi borc alan müəssisələrin idarəetmə, əməliyyat və investisiya fəaliyyətinə real müdaxiləsi Pakistanda onsuz da olduqca ağır olan korrupsiya problemini gücləndirə bilər. Tam islamlaşdırılmış maliyyə və kredit-bank struk- turunun effektiv fəaliyyətinin real perspektivləri əsasən, həmçinin hökumətin ölkədə bütün təsərrüfat və investisiya fəaliyyətini, bu zaman fərdi investorların islam banklarına qarşı etibarını sarsıtmadan, faizsiz əsasa real keçirə bilib-bil- məyəcəyindən asılı olacaqlar. Mərkəzi bank özü yerli maliyyə (kredit) bazarın- da, daima onun daxilində, ilk növbədə büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsi üçün, xəzinə istiqraz vərəqələrini yerləşdirən bilavasitə iri borc alan qismində çıxış edir. Bu cür əməliyyatlar dövlət xəzinə istiqraz vərəqələri üzrə faizlərin ə lavə hesablanması və ödənilməsi ilə bağlıdır, bu da həm milli kredit-bank sektorunun, həm də Pakistanın bütövlükdə maliyyə təsərrüfatının islamlaşdırıl- ması proseslərini obyektiv surətdə çətinləşdirir. Kredit-bank sektorunun real tam islamlaşdırılması ilə bağlı çətinliklər bu gün həmin prosesə məqsədyönlü yanaşmanın yayılmasını şərtləndirmişlər,
466 həmin yanaşmaya əsasən bank sahəsinin islamlaşdırılması istiqamətində ilk addım ölkədə makroiqtisadi idarəetmə sahəsində milli sistemin fəaliyyətinin islam prinsiplərinə keçidi olmalıdır. Yalnız bundan sonra ölkənin kredit-bank sektorunun və bütövlükdə maliyyə sahəsinin islamlaşdırılması üzrə effektiv addımların atılması mümkün olur. Halbuki Pakistanda bu sxemə tam zidd olaraq ölkənin bütün kredit-bank sahəsinin islamlaşdırılması üzrə siyasi qərar qəbul olunduqdan sonra həmin qərarın praktiki həyata keçirilməsi slam ideologiyası şurasına, slam işləri üzrə nazirliyə, şəriət məhkəməsinə həvalə olunmuşdur. Ölkənin mərkəzi bankı (Pakistan Ehtiyat Bankı) yalnız texniki funksiyaları yerinə yetirərək ölkənin kredit-bank sektorunun əsaslı transforma- siyası prosesindən kənarda qalmışdır. Hətta 1999-cu ilin dekabrında Pakistanın Ali məhkəməsi 30 iyun 2001-ci il üçün hökumətə xarici dövlət borcunun xidməti sahəsindən başqa ölkənin iqtisadi həyatından istənilən faiz əmə- liyyatlarının tam çıxarılması haqqında xüsusi inzibati göstəriş vermişdir. Söhbət ə n qısa müddətdə iqtisadiyyatın və bank sektorunun faizsiz əsasla fəaliyyətə məcburi inzibati keçidi haqqında gedir. ranın əsas islamistləri bir çox müsəlman ölkələrində, o cümlədən Pakistanda, Sudanda bank sektorunun “islamlaşdırılması” üzrə real təcrübəni daima tənqid edirlər. Onlar islam banklarının ekspansiyasını (onların terminolo- giyasına əsasən “islam bank hərəkatı”nı) mahiyyət etibarilə “kapitalizmin kamuflyajı” adlandırırlar. Onlar xüsusi qeyd edirlər ki, “islam bankı” söz birləş- məsinin sadə istifadəsi heç də bank işinin təbiətini və bankların özlərinin mahiyyətini dəyişmir. “ slam bank işi” ifadəsinin özü obyektiv olaraq açıq ziddiyyət təşkil edərək, onların fikrincə bir araya sığmayan əsas anlayış və terminlərinin əlaqəsindən ibarətdir. Hətta mahiyyət etibarilə “bank” sözünün özü onlar tərəfindən qəbuledilməz hesab edilir, çünki həmin söz keçən dövr- lərdə məhz sələmçilərin – taliyanın Lombardiya əyalətinin pul kreditorlarının üzərinə pul düzüb onun xırdalanması ilə məşğul olduqları italyan “masa”, yaxud “skamya” sözündən əmələ gəlir. Şübhəsiz, bu cür riskli sərraflılıq və borc təcrübəsi obyektiv olaraq islam postulatlarına əsasən hər zaman bütün kontragentlərin və iştirakçıların etibarına əsaslanmalı olan əsl islam maliyyə və investisiya tranzaksiyalarında qətiyyən qəbuledilməz və yolverilməzdir. slam tərəfdarının təminatı (öhdəliyi), şübhəsiz xarakter daşıyır, və borc alan onun tə- sirinin və, o cümlədən girov şəklində, üzərinə götürdüyü öhdəliyinin vaxtında icrasının hansısa əlavə sübutlarını göstərməyə məcbur deyil. Bununla, həmçinin belə bir fakt izah olunur ki, bir çox ərəb islam institutları bu gün heç də bank deyil, ilk növbədə ev (“Kuveyt Faynens Haus”, “Dar al-Maal al- slami” və s.) *
* “ slam maliyyə evi” (“ slamik Haus of Fonds”) – “Dar al-Maal al- slami” (“DM ”) ərəb dilindən məhz bu cür tərcümə olunur. Yüklə 4,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|