478
4. xarici investisiyalar.
Milli valyuta sisteminin mühüm xüsusiyyəti onun milli pul vahidinin
mübadilə kursu rejimidir.
Rusiyanın bazar iqtisadiyyatına keçməsi şəraitində rublun vahid «üzən»
valyuta kursu tətbiq edildi. Lakin ölkə iqtisadiyyatının idxaldan ciddi asılılığı
rublun kursunun aşağı düşməsinə və Rusiya bazarının idxal edilmiş mallarla
doldurulması probleminin kəskinləşməsinə gətirib cıxardı. Nəticədə ixrac
azaldı, inflyasiya isə gücləndi.
Valyuta bazarındakı vəziyyəti sabitləşdirmək məqsədı ilə dövlət öz
tənzimləyici rolunu gücləndirdi.
6 iyul 1995-ci ildə Rusiya Bankı və RF Hökuməti valyuta dəhlizi, yəni
birja və banklararası valyuta bazarlarında rublun cari mübadilə kursunun
dəyişmə hədləri rejimini tətbiq etdi. Dollara münasibətdə rublun valyuta
kursunun enib-qalxmasının qəti müəyyən olunmuş hədd qiymətləri Rusiya
Bankı tərəfindən valyuta bazarına müdaxilələr vasitəsilə saxlanılırdı.
Bu tədbir nəticəsində valyuta kursu uzun müddət ərzində nəzərdə tutul-
duğundan əhəmiyyətli dərəcədə uzaqlaşmırdı, ayrı-ayrı dövrlərdə isə hətta
dolların kursunun rubla münasibətdə aşağı düşməsi müşahidə olunurdu.
1997-ci ilin oktyabrında Cənub-Şərqi Asiya ölkələrində baş vermiş
maliyyə böhranı Rusiyanın daxili valyuta bazarına güclü təsir göstərmiş əsas
hadisə oldu. Böhran nəticəsində xeyli məbləğdə kapitalın inkişaf etməkdə olan
bazarlara malik ölkələrdən inkişaf etmiş ölkələrin dövlət kağızlarına yerləşməsi
baş verdi. Rusiya hökumətinin qısamüddətli dövlət istiqrazlarında
yerləşdirilmiş xarici kapitalın geriyə axını başladı.
Vəsaitlərin əhəmiyyətli dərəcədə çıxarılması və xarici valyutaya tələbatın
artması nəticəsində valyuta bazarında rublun qiymətdən düşməsi gözlənilməyə
başladı. Rusiya Bankı müəyyən tədbirlər görsə də, onlar kifayət etmədi və
nəticədə 17 avqust 1998-ci il tarixdə dollara münasibətdə rublun kursunu bir
dollar üçün 6-9,5 rubl həddində müəyyənləşdirməklə siyasi valyuta dəhlizindən
imtina etdi.
Dövlət istiqrazları bazarının yenidən formalaşması və qeyri-rezidentlərin
vəsaitlərinin qaytarılmasına 30-günlük moratori elan edilməsi ilə eyni zamanda
həyata keçirilmiş bu tədbir nəticəsində Rusiya valyuta bazarının sabitlıyi
pozuldu və rublun valyuta kursu əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşdü.
Rusiya valyuta bazarını qismən sabitləşdirmək məqsədı ilə Rusiya Bankı
1999-cu ildə rublun «üzən» valyuta kursu rejıminə keçdi. Həmin rejim bu gün
də qüvvədədir.
Sovet ttifaqı 1991-ci ildə süquta uğradıqdan sonra Rusiya Federa-
siyasının pul sistemi Mərkəzi Bank (Rusiya Bankı) haqqında Federal Qanuna
uyğun olaraq fəaliyyət göstərir. Bu qanun pul sisteminin hüquqi əsaslarını
müəyyən etmişdir:
1. Rusiya Federasiyasının rəsmi pul vahidi rubldur;
479
2. Rusiya Federasiyası ərazisində digər pul vahidlərinin tətbiqi qada-
ğ
andır;
3. Rublun qızıla nisbəti qanunla müəyyən olunmamışdır;
4. Rublun хarici pul vahidlərinə nisbətən rəsmi kursu RF MB tərəfindən
müəyyən olunur;
5. Rusiya Bankı Rusiya Federasiyası ərazisində nağd pulun emissiyasını
həyata keçirmək, onun dövriyyəsini təşkil etmək və dövriyyədən çıхarmaq
müstəsna hüququna malikdir;
6. Rusiya Bankının bütün aktivləri ilə təmin edilən banknotlar və metal
sikkələr qanuni ödəmə qüvvəsinə malik olan pul növləridir;
7. Kredit idarələri üçün nağd pulların saxlanma, daşınma və inkassasiya
qaydalarının müəyyən edilməsi;
8. Banknot və sikkələrin nümunələri Rusiya Bankı tərəfindən təsdiq
edilir;
9. Rusiya ərazisində nağd (banknotlar və sikkələr) və nağdsız (kredit
idarələrində olan hesablardakı vəsaitlər şəklində) pullar fəaliyyət göstərir;
10. Nağd pullar emissiya icacəsi əsasında dövriyyəyə buraхılır. Emissiya
icazəsi pul banknotları və sikkələrin ehtiyat fondları hesabına RF MB-yə
dövriyyə kassasını qüvvətləndirmək hüququ verən sənəddir.
Rusiya Mərkəzi Bankı
Tarix: Rusiya Federasiyası Mərkəzi Bankının tarixi 1860-cı ildə çar
Aleksandr II tərəfindən Dövlət Kommersiya Bankının yenidən qurulması
ə
sasında Rusiya Dövlət Bankını yaradılmasından başlayır. 27 dekabr 1917-ci
ildə inqilab nəticəsində hakimiyyətə gələn sovet hökuməti “Kommersiya bank-
ların milliyələşdirilməsi haqqında sərəncam“ qəbul etmişdir. Bütün səhmdar
kommersiya bankları milliləşdirilməklə Rusiya Dövlət Bankı ilə birləşərək
RSFSR-in Milli Bankı yaradılmışdır.
1921-ci ildə RSFSR-in Dövlət Bankı, 1923-cü ildən isə SSR Dövlət
Bankı kimi fəaliyyət göstərirdi. 13 iyul 1990-cı ildə SSR Dövlət Bankının
Rusiya Respublika Bankı əsasında RSFSR Ali Şurasına hesabat verən RSFSR
Dövlət Bankı yaradılmışdır. Bu Rusiya Mərkəzi Bankının yaradılma tarixi
hesab edilir. 20 dekabr 1991-ci ildə SSR Dövlət Bankı ləğv olunaraq bütün
aktiv və passivləri, həmçinin Rusiya ərazisində olan əmlakı RSFSR Mərkəzi
Bankına verilmişdir. 1991-ci ildən adını dəyişərək Rusiya Federasiyasının
Mərkəzi Bankı adı altında fəaliyyətini davam etdirməkdədir. 1991-1992-ci
illərdə Rusiya Mərkəzi Bankın nəzarəti altında xüsusi bankların kommersiya
filialları əsasında kommersiya bankları yaradılmışdır. Bank rubla qarşı valyuta
mübadiləsini müəyyən edir və valyuta bazarını yaradaraq valyutanın alqı-
satqısını aparmağa başlayır. 1992-ci ildə Mərkəzi Bank dövlət büdcəsinin kassa
ə
məliyyatlarının aparılması funksiyasını yeni yaradılan Federal Xəzinədarlığa