Microsoft Word zahid -ders vesaiti docx
Yüklə 4,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kapital bazarının növl əri.
53 4) Forvard kontraktlarında tərəflər bir-birilərini tanıyırlar, təhvil öhdəlik- lərini bir-birilərinə qarşı yerinə yetirirlər. Opsion (seçənəkli əməliyyat) bazarları. Opsion sahibinə müəyyən bir qiyməti, müəyyən bir tarixdə və ya müəyyən bir müddət içində, öncədən müəy- yən edilən bir qiymətdən satma və ya satınalma haqqı verən bir kontraktdır. Opsion haqqı haqq sahibinə irəlidəki bir tarixdə qərarvermə imkanı saxlayır. Şə rtlər uyğundursa satma haqqı istifadə edilir, deyilsə, istifadə edilməz. Haqqın mövzusunu təşkil edən varlıq keçən müddət içində dəyər qazanmışsa, onda op- sion haqqı alma tətbiq edilir, satma haqqı isə istifadə edilməz. Malın dəyəri düşdüyü təqdirdə də, opsion satma haqqı tətbiq edilir, alma haqqı isə istifadə edilməz. Opsion istifadə edilməyi təqdirdə, yatırımçının opsion dəyəri qədər itkisi olur. Opsionlar valyuta kursu və faiz nisbəti kimi riskləri ortadan qaldırmaq məqsədi ilə istifadə edilən və bu gün istifadə sahələri daha da genişlənən aksiya və istiqrazlar kimi alətlər üzərinə də yazıla bilən maliyyə alətləridir. Opsion alış və satış opsionu olaraq ikiyə ayrılır. Alış opsio- nu müəyyən bir tarixdə müəyyən bir hissənin sənədini alıb-almama, satış op- sionu isə müəyyən bir tarixdə bir aksiyanı satıb-satmama haqqını verir. Opsion əməliyyatlarında tərəf olan investordan biri opsion kontrakt hazır- layan və satan tərəf, digəri isə bəlli bir dəyər qarşılığı opsionu satın alan yatı- rımçıdır. Opsion və futures əməliyyatlarının bəzi bənzər və fərqli cəhətləri vardır: 1) Hər ikisi gələcək bir tarixdə təhvil əsasına dayanır; 2) Futures sözləşməsi satın alanların (satanların qazancları, zərərləri) fu- tures qiymətlərdəki artıma bağlıdır. Alış və satış opsionu satıcılarının mənfəət və zərər durumu isə investorların mənfəət və zərər profilinin tam tərsidir; 3) Opsiyon almaq opsionu yazmaqdan daha az risklidir. Alıcının riski opsion primi ilə məhduddur. Futures kontraktlarında isə uzun mövqe alanın ris- ki qısa mövqe alandan daha yüksəkdir; Opsion primi opsiyon satın alınan anda ödənir. Futures üçün isə prim ödənməz. Buna qarşı futures kontraktları üçün başlanğıc marjı və günlük hesablaşma uyğulaması vardır; 4) Opsion yazıldığında (satıldığında) prim gəliri əldə edilir. Futures kon- traktlarında isə belə bir gəlir yoxdur; 5) Opsionlar və futureslər meyilli qorumaya malikdirlər. SWAP əməliyyatları. SWAP sözünün mənası dəyişmə deməkdir. SWAP ə məliyyatı hər hansı bir pulun, ya da maliyyə varlığının eyni anda spot bazarda və forward bazarlarında əməliyyat görməsidir. SWAP əməliyyatında bir müd- dət başqa bir müddət ilə dəyişdirilir. Məsələn, bir xarici pul spot bazarda alınıb forvard bazarda satıla bilir. Ya da eyni xarici pul fərqli müddətlərdə iki ayrı forvard əməliyyatının predmeti olur. SWAP texnikasından istifadənin səbəbləri aşağıdakılardır: arbitraj, varlıqların gəliri nisbətini yüksəltmək üçün risk me- necment xərcini azaltmaqdır.
54 1.4. Kapital bazarı Kapital bazarı orta və uzunmüddətli fond təklif və tələbinin qarşılaşdığı bazardır. Kapital bazarının tipik xüsusiyyəti və pul bazarından ayrıldığı ən baş- lıca əsası bu bazarın uzunmüddətli fondlardan meydana gəlmiş olmasıdır. Ka- pital bazarından saxlanan fondlar daha çox şirkətlərin bina, avadanlıq kimi olan vəsaitlərinin maliyyə bazarında istifadə edir. Qısaca, desək, kapital bazarından saxlanan fondlar sabit sərmayə ehtiyacının ödənilməsində böyük əhəmiyyətə malikdir. Pul bazarında olduğu kimi, kapital bazarının mənbələri də yığımlardır. Kapital bazarının ən önəmli və ya uyğun olaraq istifadə etdiyi alətlər: səhm və istiqrazlardır. Kapital bazarında təklif və tələb bəzi alətlər yardımı ilə qarşılaşır. Sərmayə fondları qiymətli kağızların alqı-satqısı yolu ilə bir əldən digər ələ dəyişdirilir. Ona görə də bu halda kapital bazarını qiymətli kağızlar bazarı ilə birlikdə düşünmək məcburiyyətindəyik. Adətən kapital bazarı ilə qiymətli kağızlar bazarı anlayışları çox vaxt bir-birinə yaxın olduğundan, sinonim kimi qəbul edilir. Qiymətli kağızlar bazarı isə özəlliklə istiqraz və səhm bazarlarını ə hatə edir. Bir az da dərinliyə girsək, sərmayə bazarları ilə qiymətli kağız bazarındakı hərəkətlərin gerçəkdə tərs yöndə olduğu anlaşılır. Kapital bazarında "Mal" kapital fondları, qiymətli kağız bazarında isə istiqraz, səhm kimi "ka- ğ ızlar"dır. Bir kimsə 100 manatlıq aksiya satın almaq istədiyi zaman, bu kapital bazarı yönündən sərmayə təklifi, qiymətli kağızlar bazarı yönündən isə qiymətli kağız tələbi anlamını verir. Göründüyü kimi, kapital bazarı qiymətli kağız bazarı gerçəkdə bərabər anlamlı deyil, tərs anlamlı qurumlardır. Birində təklifi təşkil edən bir hərəkət, digərində tələbi şərtləndirir. Bu tərs yönlüyə baxmayaraq, qiymətli kağızlar bazarını kapital bazarı içində və ya onun bir parçası olduğunu söyləmək mümkündür, ya da başqa bir yöndən bax- saq, əsil bazarın kapital bazarı olduğunu, qiymətli kağızların isə ayrıca bir ba- zarı təşkil etmədiyini sadəcə qiymətli kağızların kapital bazarında fondların ə ldən-ələ dəyişdirilməsində istifadə edilən alətlər olduğunu da irəli sürə bilərik. Qiymətli kağız bazarında, digər bazarlarda olduğu kimi təklif-tələb qanunu keç- ə rli olmaqla bərabər, bəzi hallarda bundan kənaraçıxmalar da müşahidə olunur, yəni bu bazarda xatırladılan qanun işləmir. Digər bazarlarda bir malın qiyməti düşüncə, ona qarşı tələb artırsa, qiymətli kağızlar bazarında isə bəzi hallarda qiymət düşərkən tələb azala da bilər. Alınıb-satılan malın fiziki bir dəyərinin ol- maması, doğrudan-doğruya hər hansı bir ehtiyacı ödəməməsi və spekulativ xarakterli olması təklif və tələbdə tərsinə elastikliyi yarada bilir.
qruplara ayıra bilərik: 1) Qiymətli kağızların ilk dəfə bazara çıxıb-çıxmadığına görə: I bazar, tədavülə ilk dəfə çıxarılan qiymətli kağızların əldən-ələ dəyişdirildiyi bazar- Yüklə 4,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|