Microsoft Word zahid -ders vesaiti docx
Yüklə 4,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
95 Ayrı-ayrı ölkələrdə bank nəzarətini həyata keçirən orqanların növləri də müxtəlifdir ki, bu da bir sıra institusional, mədəni və inzibati şərtlərlə, habelə iqtisadiyyatın inkişaf səviyyəsi və kapital bazarlarının həcmi ilə izah olunur. Bəzi ölkələrdə Mərkəzi Banka nəzarət və bu bankların tənzimlənməsi vahid orqan tərəfindən həyata keçirilir, digər ölkələrdə bu funksiyaları öz aralarında sıx əməkdaşlıq edən xüsusi nəzarət orqanları icra edir, çünki pul-kredit siyasətinin və bank nəzarətinin işlənib hazırlanması funksiyaları kəsişir. Elə ölkələr var ki, burada nəzarət funksiyası tamamilə Mərkəzi Bankın ə lindədir. Məsələn, Rusiyada, bəzi ölkələrdə Mərkəzi Bank özünün nəzarət və tənzimləyici funksiyalarından qismən məhrum olunub (Fransa, Almaniya, Avstraliya, Kanada, sveçrə, Türkiyə və s.). Nəhayət, elə ölkələr də vardır ki, onlarda mərkəzi banka və ya oxşar funksiyalara malik orqana nəzarət və tənzimləyici səlahiyyətlərin bir hissəsi verilir. Belə orqanın tipik nümunəsi kimi ABŞ-ın Federal Ehtiyatlar Sistemini göstərmək olar.
Beləliklə, nəzarət oqanları arasında funksiyaların bölünməsinin bir neçə modelini fərqləndirmək olar: Bununla, nəzarət orqanları arasındakı funksiya bölgüsünün bir neçə modelini ayırmaq olar: Model 1. Bank fəaliyyətinə nəzarət və onun tənzim olunması sahəsində istisna səlahiyyətlərə malik olan mərkəzi banklar üzrə qanunverici təhkimçiliyə ə saslanır. Bank işi sahəsində nəzarət təcrübəsinin yarandığı ilk gündən bəri bu modelin yeganə model olmamasına baxmayaraq məhz bu model tarixən üstünlük təşkil edib. Özünün hakim mövqeyini itirməsinə baxmayaraq, bu gün də, o, hələ də əvvəlki kimi həyat tərəfindən tələb edilir. Model 2. “Qarışıq”. Nəzarət və idarə funksiyaları Mərkəzi Bankın və Maliyyə Nazirliyinin bilavasitə iştirakı ilə ixtisaslaşdırılmış orqanlar tərəfindən həyata keçirilir. Model 3. Bank fəaliyyəti üzərində nəzarət Maliyyə Nazirliyi ilə sıx qarşılıqlı əlaqədə olan ixtisaslaşdırılmış sərbəst orqanlar tərəfindən Mərkəzi Bankın iştirakı ilə həyata keçirilir. Model 4. Maliyyə xidmətləri bazarında meqa - tənzimləyici orqanların yaradılması haqqında qanunverici qərar qəbul edən ölkələri birləşdirir. Model 5. Beynəlxalq və ya milli. Nəzarət sahəsində mövcud olan nöqteyi-nəzərdən bütün beynəlxalq maliyyə təşkilatları arasından ən ə həmiyyətli olanları bunlardır: Mərkəzi Avropa Bankı (MAB), bank nəzarəti üzrə Bazel Komitəsi, Beynəlxalq Valyuta Fondu və Dünya Bankı. Bu gün Azərbaycanın bank sektorunda səmərəli bank nəzarəti və tənzim- lənmənin daha böyük əhəmiyyət kəsb etdiyi yeni inkişaf mərhələsi başlayır. Azərbaycanda bank nəzarətinin və tənzimlənməsinin əsas məqsədləri bank sis- temində sabitliyin saxlanması, əmanətçilərin və kreditorların maraqlarının müdafiəsidir.
96 Azərbaycanda bank tənzimlənməsinin qanunverici əsasını “Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı haqqında Qanun” təşkil edir. Həmin qanuna ə sasən, Azərbaycanda kredit təşkilatlarına nəzarəti Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı həyata keçirir. Qanunvericiliklə Mərkəzi Banka bank əməliyyatlarının keçirilmə qayda- larının təyin olunması, kredit təşkilatlarının dövlət qeydiyyatı, onların fəaliyyətlərinin lisenziyalaşdırılması, kredit təşkilatlarının (bank və qeyri-bank) fəaliyyətinə nəzarətin həyata keçirilməsi üzrə funksiyaların həvalə olunması ilə ə laqədar Mərkəzi Bank tərəfindən normativ aktlar işlənib hazırlanır. Azərbaycan Respublikasının bank sisteminin sabit işləməsini təmin et- mək, bank kreditorlarının və əmanətçilərin maraqlarını müdafiə etmək məq- sədilə Mərkəzi Bank qüvvədə olan qanuna, “Banklar haqqında” və ”Kredit ittifaqları haqqında” AR qanunlarına, Mərkəzi Bankın normativ aktlarına və səmərəli bank nəzarəti üzrə beynəlxalq təcrübəyə müvafiq olaraq, bank fəaliyyətinin lisenziyalaşdırılması, tənzimlənməsi və bank fəaliyyəti üzərində nəzarət funksiyalarını həyata keçirir. Bank nəzarətinin və tənzimlənməsinin təşkilinin konkret üsulunun seçilməsi bir sıra amillərin məcmusu ilə təyin olunur ki, bu amillərin də özünə- məxsus müxtəlifliyi onların hər birinə təkrarolunmaz milli səciyyə qazandırır. Bir mübahisəsiz faktı qeyd etmək lazımdır ki, maliyyə bazarlarının bütün seqmentlərinin artan inteqrasiyası şəraitində nəzarət funksiyalarının meqatə- nzimləyicinin əlində cəmlənməsi tendensiyası özünü daha dolğun şəkildə büruzə verir. Vaxtilə bir sıra inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr maliyyə ba- zarının meqatənzimləyicisini yaratmaqla maliyyə bazarının dövlət tənzimlən- məsi sistemində islahatların aparılması yolunu seçmişdilər. Onların sırasına Norveç (1986), Kanada (1987), Danimarka (1988), sveç (1991), Böyük Bri- taniya (1997), Yaponiya (1998), Koreya (1998), Avstraliya (1998), slandiya (1999), Cənubi Afrika (1990), Macarıstan (1996), və Sinqapuru aid etmək olar. Meqatənzimləyici, mahiyyətcə sveçrədə də yaradılıb. Maliyyə bazarının bütün bölmələri üzərində nəzarətin və yoxlamanın bir- ləşdirilməsi nadir hadisə deyil. Britaniyada təxminən 10 il əvvəl yaradılmış Maliyyə Xidmətləri darəsi (FSA) ilk vaxtlardan həm investisiya xidmətləri sektorunu tənzimləyir, həm də banklara nəzarət edirdi (bank sistemi üzərində nəzarət ona ngiltərə Bankından keçmişdi). Sonralar ipoteka kreditləşməsi sek- toruna, 2005-ci ildən isə sığorta sektoruna nəzarət də bu quruma verildi. Beləliklə, etiraf etmək olar ki, bir çox xarici ölkələrdə meqatənzim- ləyicilərin yaradılması və ya ən azı maliyyə bazarlarında fəaliyyət göstərən bir neçə tənzimləyici orqanın funksiyalarının birləşdirilməsi tendensiyası kifayət qədər diqqətlə izlənir. Lakin müxtəlif ölkələrdə maliyyə bazarlarının meqatən- zimləyicilərinin yaradılması prinsipləri bir-birindən fərqlənir. Meqatənzimləyi- cilərin formalaşma prinsipləri hətta Avropa ttifaqı çərçivəsində də fərqlənir.
Yüklə 4,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|