121
6. Milli pul vahidinin dəyərinin qorunması tədbirləri (ölkəyə xarici ma-
liyyə axınlarının əhəmiyyətli azalmasına, qonşu ölkələrdəki devalvasiya dal-
ğ
asının psixoloji təsirinə baxmayaraq, manatın məzənnəsinin sabitliyi qorun-
muşdur. Manatın məzənnəsinin sabitliyi, həm də əhalinin əmanətlərinin
dəyərsizləşməsinin, xarici valyutada borc yükünün artmasının, manata etimadın
azalmasının və iqtisadiyyatda yüksək dollarlaşmanın qarşısını almışdır).
Həyata kecirilmiş antiböhran proqramı nəticəsində bank sektorunun
maliyyə dözümlülüyü daha da güclənmişdir:
1. Bank sistemi cari öhdəliklərinin təqribən 80%-i səviyyəsində likvid
aktivlərə malikdir ki, bu da minimal normadan (30%) çoxdur;
2. Sektorun kapital adekvatlığı göstəricisi qəbul edilmiş normadan iki
dəfə çox -19% olmuşdur;
3. Kredit portfelinin keyfiyyəti məqbul səviyyədə qorunub saxlanılmış,
vaxtı keçmiş kreditlərin ümumi portfeldə xüsusi çəkisi 3.3% təşkil etmişdir;
4. Bankların maliyyə nəticələri müsbət olmuş, cari ilin on bir ayında
aktivlər uzrə gəlirlik 2.6%, kapitalın gəlirliyi isə 17.8% təşkil etmişdir.
Bundan başqa, Böhran hallarını qabaqlamağa xidmət edən aşağıdakı töv-
siyələr ciddi maraq doğurur:
• Kommersiya bankları üzərində nəzarət sisteminin gücləndirilməsi
(lakin onların kəsirlərinin dövlət hesabına örtülməsi yox);
• Maliyyə bazarları üzərində nəzarətin gücləndirilməsi;
• Böyük həcmdə borc vasitələrindən istifadə edən təşkilatların (banklar,
investisiya, sığorta təşkilatları və s.) fəaliyyətində şəffaflığın (sürətli və əlçatan
informasiyanın) təmin olunması;
• Kredit təsisatları ilə məşğul olan reytinq agentliklərinin fəaliyyətinin
yaxşılaşdırılması;
• Bank və təşkilatlar üzərində korporativ idarəetmə sisteminin gücləndi-
rilməsi;
• Sabit pul dövriyyəsi və real valyuta kursunun təmin olunması (bu on-
ların iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış hərəkətliliyini istisna etmir);
• Qısamüddətli beynəlxalq maliyyə axınları üzərində güclü nəzarətin təş-
kili.
2.7. Bank sektorunda bazar riski kateqoriyaları
Risk – gözlənilməz hadisələrin bankın kapitalına mənfi təsir göstərə
bilməsi və bankın biznes məqsədlərini həyata keçirmək imkanlarının məhdud-
laşdırması ehtimalıdır. Ümumi bank səviyyəsində bazar riski mövcuddur.
Bazar riski - faiz dərəcəsi, xarici valyuta məzənnəsi və kapitalın (həmçinin ba-
zar qiymətli kağızların) qiymətlərindəki enib-qalxmaların nəticəsində bank ak-
tivinin bazar dəyərini dəyişməsindən itkiyə səbəb ola bilən ehtimaldır. Bu
122
anlayışa əsasən bazar riski riskin mənbəyindən asılı olaraq aşağıdakı kate-
qoriyalara bölünə bilər:
1. Faiz dərəcəsi riski – faiz dərəcəsinin dəyişilməsi nəticəsində yaranan
riskdir. Bu risk mənbəyi, ilk növbədə faiz gətirən maliyyə alətlərinə təsir edir;
2. Xarici valyuta riski – valyuta məzənnələrindəki dəyişikliklərə görə ya-
ranan riskdir. Bu risk mənbəyi xarici valyutada yerləşdirilən alətlərin portfelinə
təsir edir. O, həmçinin ticarət əməliyyatları müxtəlif valyutalarda aparıldıqda və
sonradan qiymətləndirmə uçotu və hesabatları yerli valyutaya çevirildikdə
bankın ümumi portfeli xarici valyuta riski ilə üzləşə bilər;
3. Kapital riski – kapitalın və digər bazar giymətli kağızlarının qiymətlə-
rindəki dəyişikliklərə görə yaranan riskdir. Bu risk mənbəyi kapital portfelinə,
eləcə də hecinq və spekulyasiya məqsədləri üçün istifadə edilən kapitalın
törəmə alətlərinə təsir göstərir;
4. Əmtəə-mal riski əmtəə-mal qiymətlərindəki dəyişikliklərə görə yara-
nan riskdir. Bu risk mənbəyinin təsir göstərdiyi portfellər faktiki əmtəələrdən
(məsələn, qızıl) və ya əmtəə fyuçerslərindən və forvard müqavilələrindən ibarət
ola bilər. Bu riskin banklara təsiri onların fəaliyyətindən asılı olacaqdır.
Bankın öz daxilindən qaynaqlanan risklər beşinci fəsildə ətraflı izah olu-
nacaqdır.
AMB tərəfindən banklarda kapitalın adekvatlığının yoxlanması və qiy-
mətləndirilməsi prosesində tələb yaranarsa, hər bir bankdan bazar risklərinin ör-
tülməsi üçün əlavə kapitalın təmin edilməsi tələb edilir.
123
III FƏ
S L. MƏ
RKƏ
Z BANK
3.1. Azə
rbaycan Respublikasının Mə
rkə
zi Bank
fə
aliyyə
tinin ümumi ə
sasları
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 19-cu maddəsinin II his-
səsinə müvafiq olaraq Mərkəzi Bank dövlətin müstəsna mülkiyyətindədir.
Mərkəzi Bank müstəqil balansa, nizamnamə kapitalına və digər əmlaka ma-
likdir. Mərkəzi Bank balansında olan əmlaka qanunvericiliyə uyğun olaraq
sahiblik, istifadə və sərəncam hüquqlarını həyata keçirir. Qanunla nəzərdə
tutulmuş hallar istisna olmaqla, Mərkəzi Bankın razılığı olmadan kapitalının və
digər əmlakının özgəninkiləşdirilməsinə yol verilmir.
Mərkəzi Bankın kapitalı onun nizamnamə kapitalından və kapital ehti-
yatlarından ibarətdir. Mərkəzi Bankın nizamnamə kapitalı 10 milyon manatdır.
Mərkəzi Bankın kapital ehtiyatları tədavülə buraxılmış nağd milli valyutanın 15
faizi miqdarında müəyyən edilir və hesabat ilinin mənfəətindən ayırmalar
hesabına formalaşdırılır.
Mərkəzi Bank öz fəaliyyəti barədə yalnız Azərbaycan Respublikası
Prezidentinə hesabat verir. Mərkəzi Bankın Azərbaycan Respublikası Pre-
zidenti qarşısında hesabatlığı aşağıdakılardan ibarətdir:
1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 9-cu
bəndinə müvafiq olaraq Mərkəzi Bankın darə Heyəti üzvlərinin vəzifəyə təyini
və vəzifədən azad edilməsindən;
2. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 9-cu
və 32-ci bəndlərinə müvafiq olaraq Mərkəzi Bankın darə Heyəti sədrinin –
Mərkəzi Bankın sədrinin (bundan sonra – Mərkəzi Bankın darə Heyəti sədri)
və onun müavinlərinin vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edilməsi;
3. Bu Qanunun 58-ci maddəsinə müvafiq olaraq Mərkəzi Bankın
fəaliyyətinin yoxlanılması üçün auditorun təyin edilməsindən və zəruri
hallarda, auditor yoxlamasının növbədənkənar qaydada keçirilməsi;
4. Mərkəzi Bankın darə Heyətinin sədri tərəfindən ildə iki dəfə Mər-
kəzi Bankın əsas məqsəd və funksiyalarının həyata keçirilməsi barədə hesa-
batın, habelə audit rəyi ilə təsdiq edilmiş ilin yekunları üzrə maliyyə hesaba-
tının və hesabat əməliyyat büdcəsi barədə hesabatın Azərbaycan Respublikası
Prezidentinə təqdim edilməsi.
Büdcə layihəsinin müzakirəsi zamanı Mərkəzi Bankın darə Heyətinin
sədri qarşıdakı il üçün pul siyasətinin əsas istiqamətləri barədə Azərbaycan
Respublikası Milli Məclisinə məlumat verir.
Mərkəzi Bank dövlətin öhdəlikləri üçün, dövlət isə Mərkəzi Bankın öh-
dəlikləri üçün cavabdeh deyildir. Lakin istisna hal olaraq Mərkəzi Bankın