Microsoft Word zahid -ders vesaiti docx

 

 

162

ş

tirakçı gözləmə rejimində olan ödəniş tapşırıqları və müxbir hesabının 

vəziyyəti  haqqında  ümumi  məlumat  almaq  üçün  AZ PS-ə  MT298  SMT801 

göndərə  bilər.  Bu  sorğuya  cavab  olaraq  AZ PS  tərəfindən  iştirakçıya  MT298 

SMT851 göndərilir. 

ş

tirakçı  gözləmə  rejimində  olan  ödəniş  tapşırıqları  haqqında  təfərrüatlı 

məlumat  almaq  üçün  AZ PS-ə  MT298  SMT804  göndərə  bilər.  Bu  sorğuya 

cavab olaraq AZ PS tərəfindən iştirakçıya MT298 SMT854 göndərilir. 

ş

tirakçının  sorğuları  düzgün  doldurulmadıqda  AZ PS  tərəfindən 

iştirakçıya səbəbi göstərilməklə MT298 SMT900 göndərilir. 

Mərkəzi Bank və diqər iştirakçılar AZ PS-də hesablaşmaların aparılması-

na dair məlumatları Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericiliyinə uy-

ğ

un olaraq arxivləşdirir. 

Banklararası  Milli  Hesablaşmalar  sistemi  –  AZ PS  milli  ödəniş  sis-

temində mühüm yer tutur və maliyyə sektorunda onun təyinatı böyük həcmdə 

və  prioritet  ödənişlərin  həyata  keçirilməsidir.  2010-cu  il  ərzində  nağdsız 

ödənişlərin 92%-i bu sistem vasitəsilə həyata keçirilmişdir. AZ PS sistemində 

ümumi  həcmi  78,4  mlrd  manat  olmaqla  362  min  ədəd  ödəniş  sənədi  emal 

olunmuşdur ki, bu da 2009-cu illə müqayisədə həcm etibarilə 7,6% (5,6 mlrd 

manat) çoxdur və say etibarilə 7,9% (31 min ədəd) azdır. Hər bir ödəniş sənə-

dinin məbləği orta hesabla 216,6 min manat təşkil etmişdir. 

 XIRDA  ÖDƏN ŞLƏR  ÜZRƏ  HESABLAŞMA  KL R NQ  S S-

TEM . AMB-nin BCSS (XÖHKS) sistemi elektron pərakəndə ödənişlər üçün 

nəzərdə  tutulmuşdur.Kiçik  məbləğli  vəsaitlərin  köçürülməsi  AZ PS  vasitəsilə 

də həyata keçirilə bilər. Belə ki, AZ PS-də ödəniş mesajına üçüncü tərəf ödəniş 

detallarını əlavə etmək imkanı mövcuddur və minimum məbləğ tələbi yoxdur.  

XÖHKS 2002-ci ilin dekabr ayından istifadə olunur. Sistem paket emala 

ə

saslanır  və  özəl  telekommunikasiya  şəbəkəsi  vasitəsilə  ilə  fəaliyyət  göstərir. 

Bir paket daxilində cəmi ödənişin sayı və həmçinin bir ödəniş daxilində fərdi 

mesajların  sayı  məhdudsuzdur.  Bir  ödəniş  mesajının  maksimum  məbləği 

təqribən  40.000  manatdır.  Hər  bir  ödənişdə  eyni  dəyər  tarixli  ödənişlər 

olmalıdır.  

XÖHKS iştirakçıların paket ödənişlərinin klirinqi üçün istifadə olunur. 

XÖHKS-də  hesablaşmalar  Azərbaycan  Respublikasının  müvafiq 

normativ hüquqi aktlarının tələblərinə cavab verməlidir. 

XÖHKS-in iştirakçısı aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir: 

-  Mərkəzi  Bank  tərəfindən  müəyyən  edilən  provayderlə  ayrılmış  xəttin 

verilməsi haqqında müqaviləni bağlamalı; 

- XÖHKS üzrə tələb olunan “Əməliyyatçının iş yeri”, “Açar meneceri”, 

“Paket yoxlayıcısı” və “Fayl adapteri” modullarından ibarət olan proqram təmi-

natlarına malik olmalı; 

-  Mərkəzi  Bankın  XÖHKS-ə  dair  informasiya  təhlükəsizliyi  tələblərinə 

cavab verməli; 

---

 

 

163

- XÖHKS-ə dair kollektiv sazişin iştirakçısı olamalıdır. 

Mərkəzi  Bank  XÖHKS-də  gün  ərzində  klirinq  sessiyalarının  sayını  və 

vaxtını,  habelə  XÖHKS-də  qəbul  edilən  bir  ödəniş  tapşırığının  maksimal 

məbləğini müəyyən edir. 

XÖHKS-dən  istifadə  ilə  bağlı  texniki  problem  yarandıqda  iştirakçı 

Mərkəzi  Banka  rəsmi  müraciət  (elektron  və  ya  kağız  daşıyıcılarda)  etməlidir. 

Bu  halda  həmin  iştirakçı  Mərkəzi  Bankda  ayrılmış  xüsusi  iş  yeri  vasitəsi  ilə 

XÖHKS-də iştirakını təmin edir.  

Problem  aradan  qaldırıldıqda  iştirakçı  Mərkəzi  Banka  rəsmi  məlumat 

(elektron və ya kağız daşıyıcılarda) verir. 

XÖHKS-də hesablaşmalar klirinq hesabı vasitəsi ilə həyata keçirilir. 

ş

tirakçı  MT205-dən  istifadə  edərək  AZ PS  vasitəsi  ilə  müxbir 

hesabından  müxbir  subhesabına  vəsait  köçürməklə  klirinq  hesabının  debet 

limitini müəyyən edə bilər. iştirakçı klirinq hesabının debet limitini gün ərzində 

dəyişə bilər: 

- Klirinq hesabının debet limitini artırdıqda iştirakçı müxbir hesabından 

müxbir  subhesabına  vəsait  köçürür.  Bu  halda  XÖHKS  tərəfindən  iştirakçıya 

MTn99 göndərilir; 

- Klirinq hesabının debet limitini azaltdıqda iştirakçı tərəfindən XÖHKS-

ə

 MTn99  göndərilir. Bu halda iştirakçının həmin  vaxta olan klirinq hesabının 

mövqeyi  XÖHKS  tərəfindən  onun  yeni  müəyyən  edilən debet  limiti  ilə 

müqayisə edilir: 

-  ştirakçının həmin vaxta olan klirinq hesabının mövqeyi yeni müəyyən 

edilən  debet limitindən azdırsa,  XÖHKS tərəfindən iştirakçıya  debet limitinin 

azaldılması üzrə prosesin başlanması haqqında MTn99 göndərilir.  ştirakçının 

klirinq  hesabının  debet  limiti  azaldıqda  AZ PS  vasitəsi  ilə  iştirakçıya  MT910 

göndərilir; 

−   ştirakçının həmin vaxta olan klirinq hesabının mövqeyi yeni müəyyən 

edilən  debet  limitindən  artıqdırsa,  XÖHKS  tərəfindən  klirinq  hesabının  debet 

limitinin dəyişməsi imtina olunur və bu barədə iştirakçıya MTn96 göndərilir.  

ş

tirakçı ödənış tapşırıqları əsasında Paket ödənişlərini aşağıdakı qaydada 

yarada bilər: 

- “Əməliyyatçının iş yeri” modulu vasitəsi ilə; 

-  “Paket  yoxlayıcısı”  modulu  ilə  iştirakçının  Mühasibatlıq  Sistemi 

arasında əlaqə interfeysi olduqda Mühasibatlıq Sistemi vasitəsi ilə. 

ş

tirakçı  “Paket  yoxlayıcısı”  modulu  vasitəsi  ilə  ümumi  fayl  yaradır  və 

həmin faylda Valyutalaşma tarixindən əvvəl 10 (on) təqvim günü tarixi ilə is-

tənilən  sayda  Paket  ödənişlərini  yerləşdirərək  XÖHKS-ə  göndərə  bilər.  Bu 

halda həmin Paket ödənişləri XÖHKS-də saxlanılır və valyutalaşma tarixində 

icra olunur. 

XÖHKS Ümumi faylı qəbul edərək aşağıdakıları yoxlayır: 

---