Milli Kitabxana
3
KİÇİK HЕKAYƏNİN İMKANLARI
Zahid Xəlil Azərbaycan uşaq ədəbiyyatını dünya
səviyyəsinə qaldıran görkəmli sənətkardır. Onun nəsr əsərləri
H.X.Andersen, C.Rodari, Qrimm qardaşları, E.S.Tomson,
R.Kiplinq sənəti ilə səsləşən gözəl nümunələrdir.
H.X.Andersenin qərb cəmiyyətlərində kök salan
qüsurlara yumorlu gülüşü (“Noxud üstündə yatan şahzadə qız”,
“Çirkin ördək balası” və s.) Zahid Xəlilin yaradıcılığında öz
mühitinə qarşı yeni bir ironiya şəklində meydana çıxır
(“Qulamın qəribə qarnı”, Ləyaqətli adam və onun axırı”).
Andersenin bu xoşbəxt təbəssümünə qəzəbli notlar əlavə edir.
(“ Onun adının qabağına bir “ləyaqətsiz” sözü yazdılar.”
“Ləyaqətsiz adam”. Bax belə.) və gülüşünü öz müəlliminə
nisbətən konkret qüsurlara yönəldir, beləliklə, daha çox realist
olur.
Andersen — Zahid Xəlil dünyanın müxtəlif qütblərində
səs-səsə verib oxuyan iki bülbülü xatırladır. Lakin ikinci
bülbülün səsində kədər notları daha çoxdur, o, öz bağçasında
gördüyü qüsurların düzəldilməsini zəruri hesab edən kədərli
səsi ilə bülbül xoşbəxtliyindən xeyli fərqli nəğmələr oxuyur.
Bu kədər əsərin çox dərin qatlarında yerləşdiyinə görə
onu yaşca böyük olan oxucular sezsə də uşaqlar hiss etmirdilər.
Bəlkə elə buna görədir ki, bu hekayələr təkcə uşaqları deyil,
böyükləri də maraqlandırır. Böyüklər üçün nəşr olunan, dünya
səviyyəsində ciddi bir qəzet kimi tanınan “Literaturnaya
qazeta” nın bu hekayələrdən bir qismini (“Kölgələr”, “Limonad
içməyin”, “Yanğınsöndürən maşın”) öz səhifələrində çap
etməsi və bu əsərləri SSRİ miqyasında ən yaxşı yumoristik
hekayələr hesab edərək ona “Zolotoy telyonok” mükafatı
verməsi təsadüfü deyildi.
Milli Kitabxana
4
Bu nöqtədə Zahid Xəlil Andersen ilə tam səsləşir.
Andersenin də əsərlərini böyüklər eyni maraqla oxuyur. Hətta
Andersenin heykəlinin altında yazılan “1 yaşdan 100 yaşınadək
insanların yazıçısı” sözləri də təsadüfi deyil. Lakin Anderseni
oxuyanlar ondan ləzzət alır. Zahid Xəlili oxuyanlar ondan öz
cəmiyyətlərinin ziddiyyətlərini öyrənir, bu əhvalatlar onlar
üçün bir güzgü rolunu oynayır.
Əsərlərini diqqətlə mütaliə etdikdə məlum olur ki,
Z.Xəlilin əsas müəllimi görkəmli İtalyan yazıçısı Canni
Rodaridir. Bəlkə də Rodarinin də müəllimi H.X.Andersendir.
Çünki “Padşahın təzə paltarı” əsərini oxuyanda onun C.Rodari
ruhuna necə də yaxın olduğu görünür. Cansız əşyaları
canlandırmaq, heç nədən çox böyük həqiqətlər ifadə etmək
bacarığı C.Rodarini nəhəng bir sənətkara çevirmişdir. (“Sakala
– Pakala”, “Dondurmadan tikilmiş ev”, “Heç nədən yaranmış
pişik”). Əslində C.Rodarinin “Çippolinonun başına gələnlər”,
“Celsemino yalançılar ölkəsində”, “Mavi oxun səyahəti”
əsərlərində təsvir olunan obrazların da əksəriyyəti cansız
əşyalar, meyvələr, uydurma əhvalatlardır. Lakin bu
uydurmaların hamısı real həyatdan qaynaqlanır. Onlar
cəmiyyətdə gedən prosesləri nağıl dilinə çevirir.
Zahid Xəlil C.Rodarinin bu keyfiyyətlərini əla mənim-
səməklə yanaşı onları daha da inkişaf etdirmiş, Şərq təfəkkürü
ilə uyğunlaşdırmışdır.
Yazıçının “Peçenyedən yaranmış qız”, “Güzgü”, “İki
adamcığaz”, “Kölgələr”, “Coğrafiya dərsində taxılan eynək” və
s. onlarla hekayəsi cansızları təsvir etməklə heyrətamiz süjetlər
yaratmağa xidmət göstərir. “İki adamcığaz”, “ İki nar”, “İki
parıltı” və s. hekayələri göstərir ki, Z.Xəlil müxtəlif qütbləri əks
etdirən bu “iki” ləri təsvir etməklə “pis” və “yaxşı” anlayışlarını
uşağa başa salmaq üçün konkretliyə daha çox meyl edir. Uşaq
nəyin pis, nəyin yaxşı olduğunu hazır şəkildə almır, onu görür və
özü qənaətlərə gəlir.
Milli Kitabxana
5
Z.Xəlil nəsr əsərlərində heyvanların hərəkətlərini və
münasibətlərini əks etdirərkən elmi bilikləri əsas götürür. Bu
sahədə Kanada yazıçısı E.S.Tomson və H. Zərdabi ənənələrini
yüksək qiymətləndirir və əsərlərində (“Göycə”, “Orxan və
dostları”) ondan yaradıcı şəkildə istifadə edir.
Şərqin nəhəng ədəbi abidələrindən olan “Kəlilə və
Dimnə”, “Qabusnamə”, “Min bir gecə” nağılları da Z.Xəlilin
fantaziyasına güclü impuls verən ədəbi qaynaqlardır.
Zahid Xəlil Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının ən yaxşı
ənənələrini qoruyub saxlamaqla yanaşı, onun nəsr qolunu
müasir Qərb ədəbi ənənələri ilə zənginləşdirən və nəticə
etibarilə orijinal sənət nümunələri yaradan yazıçıdır. Maraqlıdır
ki, onun nəsr əsərlərinin hamısı eyni qəlibdən çıxan, bir-birinə
bənzəyən yazılar deyil, əksinə, sanki müəllif hər əsərində yeni
bir yazı manerasından istifadə edir, həyatı əks etdirmək,
obrazları yaratmaq, süjet və kompozisiya qurmaq üçün az qala
hər əsərində yeni üslub se çir. Yazıçı özü bu barədə “Detskaya
liteatura” jurnalının 1982-ci il IV sayında verdiyi müsahibədə
yazır ki, mən az qala hər əsərimdə Andersen, Rodari, Kiplinq
kimi sənətkarlarla üz-üzə gəlir, onlarla yarışıram... əslində
müəllifin yarışma kimi istifadə etdiyi məqam Zahid Xəlilin
adını çəkdiyi nağılçıların ədəbi priyomlarını bir üslub kimi
seçdiyini nəzərdə tutur. Kiçik hekayələrində əgər Canni Rodari
üslubuna sadiq qalırsa, bir qədər iri hekayələrində Andersen
dühası ilə üz-üzə gəlir. Onun hekayələrində yüksək lakonizm
yazıçını R.Kiplinqlə doğmalaşdırır.
Azərbaycan xalq şairi Nəriman Həsənzadə gənc müasiri
Mirdaməd Əzizin “Gözəl çöhrələrdən a çılır səhər” kitabına
yazdığı ön sözdə yazır: “Biz tərcümeyi-halda qohumuq”. Şair
“qohum” deyərkən bədii düşüncənin yaxınlığını nəzərdə tutur.
N.Həsənzadənin təbiri ilə desək Zahid Xəlilin yaradıcılığı
dünyanın müxtəlif regionlarında yaşayan və hər biri öz ana
dilində — ingilis, italyan, alman – dillərində əsərlər yazan bu
Dostları ilə paylaş: |