Microsoft Word zamanin sinagi-26. 10. 16. doc
Yüklə 2,49 Kb. Pdf görüntüsü
|
B u l u d x a n X ə l i l o v 236 sədilə həmin daşı yerdən qaldırırlar. Əgər kim o daşı yerdən qaldıra bilirsə, onda onun arzu və niyyəti gələcək- də baş tutur. Qəribə burasıdır ki, həmin daş zahirən o qədər də ağır deyildir. Ancaq onu qaldıran adamların bəziləri üçün daş yüngül, bəziləri üçün isə ağır olur. Onu da qeyd edək ki, Babasəmt piri qəbristanlığın içərisin- dədir. Bu qəbristanlıqda keçmişdə ancaq nüfuzlu, müqəd- dəs adamlar dəfn olunubdur. İndi isə burada kiminsə dəfn olunmasına icazə verilmir. Deyilənlərə görə, Bakının Fatmayi kəndində bir ziyarətgahın qabağında iri daş və həmin daşın ətrafında xırda, yumurta boyda, bəziləri yumurtadan iri daşlar var- mış. Bəzən bu daşları böyük daşın ətrafından uşaqlar uzaqlaşdırar, yerindən tərpədər, başqa yerə atarmışlar. Uşaqlar böyük daşın ətrafından kiçik daşları kənara atanda böyük daş yaş, nəm olarmış. Həmin balaca daşları böyük daşın ətrafına yığdıqdan sonra böyük daşın nəmişliyi çəkilərmiş. Ağsaqqallar, ağbirçəklər belə hesab edərmişlər ki, bu balaca daşlar böyük daşın balalarıdır. Ona görə də guya balaca daşların hər hansı birini böyük daşdan uzaq salmaq onu incidir və ağladırmış. Bu səbəbdən balaca daşlardan hər hansı biri böyük daşdan aralı düşsə, böyük daş yaş, nəm olurmuş. Belə bir hadisəni nəzərimdən keçirməklə aşağıdakı misraları yazmalı oldum. Gördünmü daş ağladı? Ah çəkdi daş ağladı. Təkcə insanlar deyil, Dərd çəkib daş ağladı. Z a m a n ı n s ı n a ğ ı n d a n k e ç ə n l ə r . . . 237 Əziziyəm o daşı Daşlar gördü o daşı. Daşın dərdi olarmı?! Dərd yandırdı o daşı. Gördünmü böyük daşı? Balalı böyük daşı. İnsan kimi dərd çəkir, Anlasan böyük daşı. Daş, özü də iri daş (və daşlar) tarixin elə mərhələ- rində və təbiət hadisələrinin elə dövrlərində yaranmışdır ki, onları incəliklərinə qədər təhlil etməyə elmin gücü çatmır. Ancaq daş yarandığı vaxtdan insanın karına gəlib. Ən azı insan yorulanda onun üzərində oturub. Yaxud özünə ev tikərkən ondan istifadə edib. Başqa birini qorxutmaq üçün, vurmaq üçün ona daş atıb və s. Ta qədim dövrdən başlayaraq indiyə qədər insanlar şeytana daş atmış, pis əməl sahiblərini daşa basmışlar. Bunların hamısı onu göstərir ki, şər qüvvələrə, bədxah qüvvələrə qarşı daşdan ilk silah kimi istifadə olunmuşdur. Sonralar iri daşları və onların olduğu yeri pirlərə, ziyarətgahlara çeviriblər. Görünür ki, qədim insanlar bə- şəriyyətin qədim çağlarında daşlıq, qayalıq yerləri sığınacaq yeri kimi seçiblər. Daşa sığınmaq, daşdan istifadə etmək sonralar insanların düşüncəsində daş pirlərin, ziyarətgahların yaranması ilə nəticələnibdir. 18.11.2015 B u l u d x a n X ə l i l o v 238 Tarixi yaşadan daşlar – II yazı Daş insanların, o cümlədən türklərin məişətində, hə- yatında, inam və inancında böyük rol oynadığı üçün yer- yurd adlarında daş komponenti izini qoruyub saxlayıbdır. Məsələn, Amasiyada Daşkörpü (kənd adı), Şəki- də Daşbulaq, Daşüz (kənd adı), Daşağıl(kənd adı), Aşağı Daşağıl (kənd adı), Yuxarı Daşağıl (kənd adı), Daşqaya (Şəkinin girəcəyində yer adı), Naxçıvanda Biçənək adlanan ərazidə Sandıq daş, Miz daş, Saat daşı (yer-yurd adlarıdır), Oğuzda Daşüz (yer-yurd adı), Daşağıl (yer- yurd adı), Göyçənin Ağbulaq kəndində Daşdıqlı dərə (dərə adı), Daşçıxan (örüş və yurd adı), Daşdı gəzdək (örüş və yurd adı) və s. Həm də qaya sözü daş sözü kimi öz izini yer-yurd adlarında mühafizə edibdir. Məsələn, Amasiyada Qayabaşı (biçənək yeri), Naxçıvanda Biçə- nək adlanan ərazidə Ağ qaya (yer-yurd adı), Qara qaya (yer-yurd adı), Ballı qaya (yer-yurd adı), Sarı qaya (yer-yurd adı), Gəlin qayası (yer-yurd adı), Göyçənin Ağbulaq kəndində Kəmənd qaya (qaya adı), Danaçı qayası (qaya adı), Qatar qaya (qaya adı), Muqoyun qayası (qaya adı), Məkə qayası (qaya adı), Aralıq dərənin qayası (qaya adı), Ağıllı qaya (qaya adı), Qaçaq qayası (qaya adı), Kazım düşən qaya (qaya adı), Ovux qaya (qaya adı), Sarı qaya (qaya adı), Şişqaya (qaya adı) Z a m a n ı n s ı n a ğ ı n d a n k e ç ə n l ə r . . . 239 və s. Burada daş və qaya sözlərinin bütün yer-yurd adla- rında qorunub saxlanılmasını vermək məqsəd deyildir. Məqsəd odur ki, daş və qaya komponentinin yer- yurd adlarında işlənməsi səbəbinin bu komponentlərə olan inamla bağlı olmasını diqqətə çatdırmaqdır. Daş, qa- ya qədim türkün düşüncəsində mifonimləşmiş bir obraz- dır. Yaddaş kodumuz bu mifonimə arxalanır, güvənir. Bu mənada M.Arazın aşağıdakı şeiri təsadüfi sayılmamalı- dır: Bir qayaya söykənmişəm, deyirəm kaş: Bax beləcə daşa dönəm yavaş-yavaş Taleyimi qayaların taleyinə bağlayam mən. Bircə insan düşüncəmi saxlayam mən. Daş ayaqlı, daş əlli bir insan kimi Enib daşdan-daşa düşəm. Qayaların lal dilini başa düşəm. Onların daş qulağına bir daş atam, Qayaların keçmişini qayalara xatırladam, Deyəm: bir vaxt insan oğlu insan olub bu qayalar. İnsanların nərəsindən doğulub bu qayalar. Nər igidlər düşmən üstə gedən zaman Babalar da baş qaldırıb yer altından, Qaya kimi, dayaq olub, yumruq olub, ox olublar. Qayadöşlü qəhrəmanlar qayalıqda yox olublar, Bu torpağın taleyində o da elə bir gün idi. İgidlərin yaşaması daş olmaqla mümkün idi. Yoxsa onun qismətinə hardan düşə Yüklə 2,49 Kb. Dostları ilə paylaş:
|