4
Belə
bir
şə
raitin
mövcudluğu
xarici
mühitin
qiymətləndirilməsi
strategiyalarının işləyib hazırlama və reallaşdırılması qanunauyğunluqlarının
öyrənilməsini və onun yerli mühitə adaptasiya yollarının araşdırılmasını tələb edir.
Beləliklə, strategiyanın işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsinin idarə
edilməsi sisteminin araşdırılması elmi-təcrübəvi əhəmiyyət kəsb edir və bu səbəbdən
aktual xarakter daşıyır.
Məsələnin bu cür qoyuluşu dissertasiya mövzusunun seçilməsini zəruri et-
mişdir.
Dissertasiya işinin məqsədi. Tədqiqatın məqsədi effektiv rəqabət müfitinin
təşəkkülü və sosial-iqtisadi inkişafın dayanıqlılığının təminatı şəraitində işgüzar
təşilatlar
tərəfindən
xarici
mühitin
qiymətləndirilməsi
strategiyalarını
sistemələşdirmək və bu strategiyaların reallaşdırılması üçün praktiki üsulları təyin
etməkdən ibarətdir.
ş
in tədqiqat obyekti kimi işgüzar təşkilatlarda xarici mühitin
qiymətləndirilməsi strategiyalarının hazırlanması və strateji menecment sisteminin
tətbiqinin təsərrüfat fəaliyyətinə və rəqabət mübarizəsində mövqeyinin əldə edilməsi
arasında çoxşaxəli bağlılıq götürülmüşdür.
Tə
dqiqatın
predmeti
isə
işgüzar
təşkilatlarda
xarici
mühitin
qiymətləndirilməsi strategiyalarının işənməsi və həyata keçirilməsi zamanı yaranan
idarəetmə münasibətlərinin ayrı-ayr komponentləri və aspektləridir.
Dissertasiya iş
inin nə
zə
ri-metodoloji ə
saslarını, iqtisad elminin klassiklə-
rinin, xarici və ölkə iqtisadçı alimlərinin biznes strategiyasına, strateji menecment və
sahibkarlığın inkişafında bu məsələlərin yeri və rolu haqqında əsərləri, nəzəri və
praktiki fikirləri, Azərbaycanda işgüzar təşkilatların biznes fəaliyyəti mühitini
müəyyənləşdirən müvafiq təşkilati-hüquqi aktlar təşkil edir. şin yerinə yetirilməsində
nəzəri baza kimi qeyri-müəyyənliklə səciyyələnən postindustrial dövr və ona cavab
olaraq yaranmış strateji menecmenti əhatə edən elmi tədqiqatlar tutur.
Tədqiqatın elmi yeniliyi. Müasir şəraitə uyğun olaraq qeyri- sabitlik və qeyri-
müəyyənlik şəraitində strateji dəyişikliklərin aparılması sistemləşdirilmişdir. Bu
baxımdan tədqiqatın elmi yeniliyi hər şeydən əvvəl, onun bu səpkidə ilk dəfə olaraq
5
həyata keçirilməsilə xarakterizə oluna bilər.
Ümumiyyətlə, dissertasiya işinin əsas elmi yenilikləri aşağıdakılardan
ibarətdir:
- yerli təşkilatlarda strategiyanın hazırlanması və reallaşdırılmasının zəruriliyi
ə
saslandırılmışdır;
- yerli işgüzar təşkilatların xarici mühitin qiymətləndirilməsi strategiyalarının
rasionallaşdırılması istiqamətləri müəyyənləşdirilmişdir;
- müəssisələrin bazardakı mövqeyi neqteyi nəzərindən xarici mühit elementləri
ilə gözlənilməyən dəyişiliklərə idarəetmə reaksiyası arasındakı funksional bağlılıq
tətqiq olunmuşdur;
-qeyri-müəyyənlik
şə
raitində
strateji
dəşişilikərin
aparılması
yolları
müəyyənləşdirilmişdir;
-qeyri-müəyyənlik
şə
raitində
strateji
dəşişilikərin
aparılması
yolları
araşdırılmışdır;
-xarici mühit dəyişiliklərinə adekvat reaksiya üsulu kimi inkişaf planlarının
rolunun dəqiqləşdirilməsi.
Tədqiqatın nəzəri əhəmiyyəti əsasən onunla təsbit edllir ki, aparılan nəzəri
ümumiləşdirmələr və irəli sürülən yanaşmalar iqtisadiyyatda fəaliyyət göstərən
biznes strukturların strategiyanın işlənməsi və həyata keçirilməsi ilə bağlı forma-
laşmış münasibətlər sistemini daha düzgün dərk etməyə və müvafiq olaraq strateji
menecment istiqamətində səmərəli tədbirləri işləyib hazırlamağa imkan verir.
Tədqiqatın təcrübi əhəmiyyəti hər şeydən əvvəl strategiyadan istifadənin
zəruriliyinin əsaslandırılması ilə şərtlənir. Tədqiqat işində irəli sürülən təklif və
tövsiyyələrin həyata keçirilməsi hər bir işgüzar təşkilata gözlənilməyən dəyişikliklərə
tez reaksiya verməyə və effektiv rəqabət mühitinin təşəkkülündə mühüm rol oynaya
bilərdi. Rəqabətqabiliyyətliliyinin yüksəldilməsi yönümündə rəqabət strategiyasının
həyata keçirilməsi bazar subyektlərinin fəaliyyətində faydalı olmaqla yanaşı, işgüzar
aktivliyinin gücləndirilməsinə də təsir göstərə bilər.
Dissertasiya işinin strukturu. Elmi iş giriş, iki fəsil, nəticə, istifadə edilmiş
ə
dəbiyyat siyahısından ibarət olmaqla ... səhifə həcmindədir.
6
FƏSIL I. QEYR -MÜƏYYƏNL K ŞƏRA T NDƏ STRATEJ
DARƏ
ETMƏ
DƏ
N ST FADƏ
N N NƏ
ZƏ
R Ə
SASLARI
1.1. Strateji idarə
etmə
yə
zə
rurə
tin genezisi və
tə
kamülü
Strategiya öz mahiyyətinə görə təşkilatın xarici mühitin dəyişən tələblərinə üzvi,
ardıcıl şəkildə uyğunlaşması məqsədilə rəhbərlik tərəfindən qəbul olunan qərarların
hazırlanması qaydaları və normaların məcmusudur. «Strategiya» termini (yunan
dilindəki «stratos» - ordu, ago – aparıram sözlərindən) hərbi mənşəyə malikdir.
«Strategiya» sözü «döyüşdə orduların cəbhə boyu düzülməsi bacarığı» mənasını verir
(14, səh.26). Əvvəllər strategiya dedikdə, müharibənin aparılması bacarığı başa
düşülürdü. Müharibələr insanların, xalqların, ölkələrin həyatın daha mühüm hadisə
olduğundan
«strateji»
anlyaşı
terminologiyanın
tərkibinə
«mühüm»,
«müəyyənləşdirən» mənasında keçmişdir.
Azərbaycanda islahatların həyata keçirildiyi zaman qarşıda duran perspektivdə
təşkilatlara
rəqabətqabiliyyətliliyini
saxlamağa
imkan
yaradan
təsərrüfat
siyasətlərinin və strategiyalarının işlənilməsi problemi yaranır. Təşkilatların və
onların rəhbərlərinin fəaliyyətləri baş verən dəyişikliklərə sadə şəkildə reaksiya verə
bilmir. Elmi əsaslı prosedurlarla dəyişikliklərin əvvəlcədən bilinməsi,
tənzimlənməsi, təşkilatın məqsədlərinə, dəyişən şərtlərə uyğunlaşması ilə onların
düşünülmüş şəkildə idarə edilməsi zəruriliyi etiraf edilir. Təşklatın özü də eynilə bu
şə
kildə xarici mühitdəki dəyişikliklərə adekvat reaksiya verməlidir. Xarici mühitdəki
dəyişkilkilər və bununla bağlı qeyri-müəyyənliklər şəraitində təşkilatın inkişafının
idarə edilməsində müvasir vasitə strateji idarəetmə metodologiyasıdır. «Strateji
idarəetmə» termini XX əsrin 60-70-ci illərində ali səviyyədə həyata keçirilən
istehsalat və idarəetmə səviyyəsindəki cari idarəetmə arasındakı fərqi göstərmək
məqsədilə iqtisadi leksikona daxil edilmişdir. Bu cürə fərqin təsbit edilməsi zəruriliyi
ilk növbədə, biznesin aparılması şəraitindəki dəyişikliklərlə yaranmışdır (11, səh.15).
Strateji idarəetmə ideyalarının işlənilməsi Frankenhof və Qranqer (1971), Ansoff
(1972), Şendel və Hatten (1972), Irvin (1974) kimi müəlliflərin və başqalarının