MikrobiologiYA, sanitariya və GİGİyena fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/82
tarix17.01.2018
ölçüsü5,01 Kb.
#21531
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   82


 
MİKROBİOLOGİYA, SANİTARİYA VƏ GİGİYENA FƏNNİ 
 
AZƏRBAYCAN BÖLMƏSİ 
 
 
MÜHAZİRƏ 1. MİKROBİOLOGİYA, SANİTARİYA VƏ GİGİYENANIN 
İNKİŞAF TARİXİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ 
 
Plan  
1.  Mikrobiologiyanın predmeti və vəzifələri 
2.  Mikrobiologiyanın  inkişaf tarixi  
3.  Gigiyenanın predmeti və vəzifələri 
4.   Qida gigiyenasının inkişaf tarixi 
5.  Ölkədə sanitar xidməti, onun məqsədi və vəzifələri 
 
 
 
1. Mikrobiologiyanın predmeti və vəzifələri 
İnsanı  əhatə  edən  mühiti  bitki  və  heyvanlarsız  təsəvvür  etmək  mümkün 
deyildir. Bu canlıların sayəsində insanlar qidalanır, geyinir, hətta yaşayış üçün lazım 
olan  ev  əşyaları  və  s.  əldə  edirlər.  Lakin  canlılar  arasında  təbiətin  bütün  ağırlığını 
daşıyan  elə  orqanizmlər  də  vardır  ki,  bunları  adi  gözlə  görmək  mümkün  deyildir. 
Belə  canlılara  çox  kiçik  ölçülü,  adi  gözlə  görünməyən  canlılar  -  mikroorqanizmlər 
aiddir. Mikroorqanizmlərdən bəhs edən elm  mikrobiologiya adlanır  (latınca  micros  – 
kiçik,  bios  -  həyat,  logos  -  elm).  O,  biologiyanın  mühüm  sahəsi  olub, 
mikroorqanizmlərin  xarici  görünüşünü,  hüceyrə  quruluşunu,  yayılmasını, 
təsnifatını,  ünsiyyət  və  dəyişkənliyini,  ekologiyasını,  fizioloji  xüsusiyyətlərini, 
biokimyasını  və  həyat  fəaliyyətlərini,  insanların  mənafeyinə  uyğun  istiqamətdə 
tətbiqolunma  yollarını  öyrənən  elmdir.  Mikroorqanizmlərin  ölçüsü  o  qədər  kiçikdir 
ki,  bir  damcı  suda  onlar  milyonlarla  olur  və  yalnız  yüksək  böyütmə  qabiliyyətinə 
malik  mikroskopla  müşahidə edilə bilirlər. Bu orqanizmlərə bakteriyalar,  viruslar, 
maya  və  kif  göbələkləri,  mikroskopik  yosunlar  və  ibtidailər  aiddir.  Sonuncularla 
alqologiya və protozoologiya elmləri məşğul olur. 
Mikroorqanizmlər  təbiətdə  –  bütün  iqlim  zonalarının  torpaqlarında,  suyunda 
və  havasında  geniş  yayılmışdır.  Müxtəlif  mikroblar  çoxlu  miqdarda  bədən 
səthində,  heyvan  və insan bağırsaqlarında, bitkilərdə, bizi əhatə edən əşyalarda  və 
qida 
məhsullarında 
yaşayırlar. 
Akademik 
V.L.Omelyanski 
yazırdı: 
«Görünməyənlər,  onlar  insanları  daim  müşayiət  edir,  onun  həyatına  ya  dost  kimi, 
ya da düşmən kimi qarışırlar». 
Mikrob  növlərinin  çoxlu  miqdarda  olması  aşağıdakı  əsas  amillərlə 
əlaqədardır: onların  müxtəlif qidalardan  istifadə qabiliyyəti,  yaşayış şəraitinə asan 
uyğunlaşması,  isti,  soyuq  və  rütubət  çatışmamazlığına  yüksək  davamlılığı  və 
sürətlə çoxalma qabiliyyəti ilə. 


Mikroorqanizmlərin bizim planetin həyatında da böyük əhəmiyyəti vardır. Onlar 
təbiətdə  müxtəlif  maddələrin çevrilməsində  fəal  iştirak edirlər. Daş kömürün,  neftin, 
bəzi filizlərin əmələ gəlməsi onların həyat fəaliyyəti ilə əlaqədardır. 
Torpağın,  onun  strukturunun  əmələ  gəlməsində  və  məhsuldarlığında 
mikroorqanizmlərin  rolu  əvəzsizdir. Mikroorqanizmlərdən  sənayedə  üzvi  turşuların 
(süd,  yağ,  limon),  asetonun,  butil  və  etil  spirtinin,  vitaminlərin,  amin  turşuların, 
ferment  preparatların  və  antibiotiklərin  istehsalında  istifadə  edilir.  Bir  çox 
mikroorqanizmlər  qədimdən  yeyinti  və  yüngül  sənaye  sahələrində,  həmçinin  ev 
təsərrüfatında  tətbiq  olunurlar.  Mayalardan  turş  süd  məhsulları  hazırlanmasında 
istifadə  edilir.  Onlar  pendirin  yetişməsi  prosesində,  meyvə  və  tərəvəzlərin 
turşudulmasında iştirak edirlər. 
Mikroorqanizmlər  tədqiqatçıların  diqqətini  qida  zülalının  potensial  istehsalçısı 
kimi də cəlb edirlər (mayalar, sianobakteriyalar). 
Mikroorqanizmlər  sürətlə  çoxaldıqlarına  və  sadə  quruluşlu  olduqlarına  görə 
irsiyyət  və  dəyişkənliyin  öyrənilməsində  onlardan  bir  model  kimi  istifadə  edilir. 
Lakin qeyd etmək  lazımdır ki, təbiətdə  xeyirli  mikroorqanizmlərlə bərabər,  insan, 
bitki  və  heyvanlarda  xəstəlik törədən, qida  məhsullarını  xarab edənlərə də təsadüf 
edilir.  Bunlar  patogen  mikroorqanizmlər  adlanırlar.  Bunların  bir  qismi  keçmişdə 
insanların kütləvi qırılmasına – epidemiyalara (taun,  vəba, çiçək,  malyariya  və s.) 
səbəb olmuşdur. 
Mikroorqanizmlərin  xüsusiyyətlərini  bilməklə  məhsulların  daşınması  və 
saxlanması  zamanı  onların  inkişafının  qarşısını  almaq  istiqamətində  əvvəlcədən 
müvafiq  tədbirlər  həyata  keçirmək  mümkündür.  Beləliklə,  mikrobiologiya  ərzaq 
məhsullarının əmtəəşünaslığı və qida məhsullarının istehsal texnologiyası ilə də sıx 
surətdə əlaqədardır. 
Müasir  mikrobiologiyanın  qarşısında  duran  vəzifələr  o  qədər  müxtəlif  və 
spesifikdir ki, ondan  xüsusi  fənlər – tibbi,  baytarlıq, texniki,  geoloji, kosmik  və s. 
mikrobiologiya  sahələri  ayrılmışdır.  Texniki  mikrobiologiyanın  əsas  vəzifəsi 
müxtəlif  istehsalat proseslərində  istifadə olunan  faydalı  mikroorqanizmlərin rolu  və 
əhəmiyyəti,  eləcə  də  onların  zərərli  nümayəndələrinin  inkişafına  və  həyat 
fəaliyyətinə təsir yollarının öyrənməsindən ibarətdir. 
Texniki  mikrobiologiyanın əsas  bölmələrindən biri qida  mikrobiologiyasıdır ki, 
biz  bu  barədə  kitabın  gələcək  fəsillərində  ətraflı  məlumat  verəcəyik.  Müasir 
mərhələdə mikrobiologiya elminin rolu daha da artır. Mikrobiologiyanı bilmədən ölkə 
əhalisinin təmiz qida məhsulları ilə təmin edilməsini yaxşılaşdırmaq, onun keyfiyyətini 
artırmaq məsələsini müvəffəqiyyətlə həll etmək mümkün deyildir. 
 
2. Mikrobiologiyanın  inkişaf tarixi  
Mikrobiologiyanın  bir  elm  kimi  formalaşması  mikroskopun  kəşfi  ilə  bağlıdır. 
Mikroorqanizmlər  barədə  ilk  düzgün  məlumat  verən,  yəni  onları  kəşf  edən, 
hollandiyalı  təbiətşünas  Antoni  Van  Levenhuq  (1632-1723)  olmuşdur.  O,  160-300 
dəfəyə  qədər  böyütmə  qabiliyyətinə  malik  linzalardan  ibarət  olan  sadə  mikroskoplar 
hazırlamış  və  diş  ərpini,  ot  həlimini  tədqiq  etdikdə  xırda  canlıların  olduğunu  birinci 
olaraq göstərmişdir. 1695-ci ildə Antoni Van Levenhuk hazırladığı «Təbiətin sirləri» 


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   82




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə