Milan Uzelac istorija filozofije I
Yüklə 4,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Milan Uzelac Istorija filozofije I www.uzelac.eu 18 nebeskih pojava. Pitagorejci su smatrali da su iz brojeva sastavljene čulno opažljive stvari, da je čitavo nebo obra- zovano iz brojeva koji sami imaju veličinu (Met., 1080b). Treba istaći da brojevi imaju ne samo gnoseološki već i ontološki karakter: ako je bivstvovanje celina svega što jeste, određena kao ápeiron, kao nešto neograničeno, onda je granica, oblik (eîdos), ono što sprečava da se fenomeni rasplinu u neograničenom. Ako bi sve bilo neodređeno, bez granica, tada, saglasno Filolaju, ne bismo mogli imati ni predmet saznanja. Granica je princip raščlanjivanja, obliko- vanja pa upravo zato određeno i neodređeno (ograničeno i bezgraničeno) sazdaju broj i sve što se uopšte može saznati ima broj (odnosno meru, razmer). Bezgranično ima osobinu da se produžava, prostire u beskonačnost; granica zaustavlja to prostiranje, omeđuje ga, ocrtava određene obrise; samo bezgranično se ne može spoznati jer svako saznanje treba da razluči predmet koji se saznaje od svega drugog te da ga tako ograniči, omeđi. Upravo to - sinteza bezgraničnog i granice - što razgraničava predmete i čini ih razdvojenim, jeste broj (Lo- sev, 1963, 269). To je i razlog što su pitagorejci, kako primećuje Losev, mislili brojeve strukturno, figurativno budući da su do njih dospeli ocrtavanjem stvari, misaonim kretanjem po granicama stvari pa se u brojevima nalazi i nešto geometrijsko, premda su oni razlikovali geometrijske brojeve od geometrijskih figura. Brojevi su geometrijski, ali geometrijski u ne-prostornom smislu; oni su bit i umni oblik stvari. Ako je broj činilac koji postavlja granice, onda je on izraz opštevažećeg ontološkog poretka. Pomoću broja koji određuje merljivi oblik i sklop kosmos se tumači kao uređeni sklop stvari; u broju koji unosi red u tok fenomena leži spas od haosa. Broj je ono što omogućuje da se jedna stvar razlikuje od druge a harmonija je sama struktura
Milan Uzelac Istorija filozofije I
19
stvari, ono zahvaljujući čemu dolazi do identiteta bez- graničnog i granice, pa je upravo zahvaljujući harmoniji moguća spoznaja i mišljenje stvari. Ako bi se jednom rečju htelo izreći šta je to zapravo pitagorejstvo, tada bi se sve učenje zapravo moglo svesti na učenje o broju i pritom razlikovalo: učenje (a) o samim brojevima, tj, o bogovima kao brojevima, (b) o kosmosu kao broju, (c) o stvarima kao brojevima, (d) o dušama kao brojevima i (e) o umetnosti kao broju. Pitagora i njegovi učenici išli su u svom tumačenju brojeva tako daleko da su i vrline svodili na brojeve ističući kako je "smisao stvari u brojevima kao počelu koje je materija postojećeg, izraz njihovog svojstva i njihovog stanja; elementima broja smatrali su parno i neparno; od toga pak da je prvo neograničeno, a drugo ograničeno, a broj jedan da je paran i neparan); broj proizlazi iz jedinice, a nebo, to su brojevi" (Met., 986a). Nama ovo može izgledati čudno, ali moramo imati u vidu da su pitagorejci brojeve videli kao stvari, potom kao suštine, principe i uzroke stvari, a nakon toga kao strukture koje u sebi sadrže ideju poretka, pa su brojeve delili na li- nearne, kvadratne, pravougle, trodimenzionalne (kubne). To nam kazuje da su oni imali skulptoralne predstave o brojevima, pa je vajar Poliklet svoje skulpture objašnjavao brojevima a pitagorejac Filolaj je govorio kako su zvukovi trodimenzionalna tela ((44 A 26). Kasnije su brojevi shvatani kao platonovske ideje i božanska bića. Iako je svim pitagorejcima zajedničko da su sve što postoji izvodili iz brojeva pa je Aristotel s razlogom u njihovim brojevima video svojevrsnu materiju (58 B 5), ne treba gubiti iz vida da su pitagorejci u početku bili bliski staroj filozofiji prirode: za pitagorejca Hipona (kao i za Talesa) počelo je voda, a za pitagorejca Hipasa (kao i za
Milan Uzelac Istorija filozofije I www.uzelac.eu 20 Heraklita) počelo je vatra; sve to vodilo je shvatanju da je i samo nebo broj. Činjenica je da pitagorejsko učenje dolazi do nas kroz prizmu Platonove Akademije, kroz učenje Platonovih učenika Speusipa i Ksenokrata. Sam Platon je pod uticajem Pitagore ritam nazivao poretkom kretanja (Zakoni, 665a), videći broj kao izraz usklađujuće moći praiskonskog, moći koja dovodi u red tonove (muzika), proporcije (vajarstvo) i ljudske pokrete (ples) pa tako umećima daje dostojanstvo i visoko poštovanje. Brojevi nisu predmeti za gledanje, neka neobavezna "lepa umetnost, nego tela, boje, tonovi, pokreti uređeni po broju i meri, prikazi onoga što za čoveka ima večitu važnost". Saglasno brojevima i rečima svi delovi kosmosa se sjedinjuju i na taj način postaju lepi, pa je zato, po mišljenju Pitagore, mudrost znanje lepog, prvobitnog, božanskog, onog uvek u sebi identičnog koje deluje tako da sve što na ma koji način dospe s njim u odnos postaje lepo, te filozofija i nije ništa drugo do saznanje toga i briga o vas- pitanju koje ima za cilj popravljanje ljudi (Jamblih, XII/58). Ako je, kako jedan Pitagorin učenik kaže, sve slično broju, broj je, kao znak koji uspostavlja red, upućen na ono što ostaje jednako, što se smatra stvarnim, iskonskim, opštevažećim. Aristotel ističe da su pitagorejci brojeve pove- zivali sa suštinom stvari, jer su u telima nalazili brojne odnose; istovremeno, brojevi su po njihovom shvatanju bili ne samo formalni, nego i materijalni uzroci stvari (Met. 987a 15), a ove su, ništa više do mimeza brojeva (Met. 985b 23); to znači da je predmet učenja o brojevima zapravo sam sklop stvarnosti, pri čemu je odnos prema vidljivom svetu izvor sakralnog i ontološkog učenja o srazmerama i simetrijama. Videći broj kao dijalektičku sintezu neodređenog i određenog Pitagora i njegovi učenici su matematičke elemente smatrali elementima svega postojećeg i sve stvari određivali polazeći od brojeva, pa su
Yüklə 4,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|