15
15 iyun 1918: Göyçayda mövqe tutan Qafqaz İslam Ordusu hissələrinə
hücum təşəbbüsündə olan Molla İsaqlı və Sultankənddə toplaşan düşmənə qarşı
10-cu alayın 30-cu taburu uğurlu əməliyyat həyata keçirdi.
15 iyun 1918: Baş qərargah rəisi Nazim Mehmet bəy raportunda
Azərbaycan korpusundan olan Müsüslüdəki rus və gürcü teleqrafçılarının həmin
gecə fərarilik etdiyini, çox ehtimal ki, buna aclığın səbəb olduğunu bildirir.
15 iyun 1918: Qaraməryəm-Göyçay yolunun erməni quldurları tərəfindən
kəsilməsi, müsəlmanların yolda yaxalanması, şimal-qərbindəki erməni kəndləri
olan Sultankənd, Molla İsaqlı, Kalakert kəndlərindəki erməni quldurlarının
müqavimət göstərdikləri haqqında baş qərargah rəisinin məlumatı.
16 iyun 1918: Gəncənin erməni məhəllələrinin mühasirəsinə artıq lüzum
qalmadığından blokada xətti ləğv edildi.
16 iyun 1918: Bakı Xalq Komissarları Sovetinin bolşevik-daşnak quldur
dəstələrindən ibarət Qafqaz Qırmızı Ordusunun Hamazaspın komandir olduğu 3-cü
briqadası azərbaycanlılardan, gürcü və dağıstanlılardan ibarət dəstənin üzərinə
hücuma keçdi. Turk hərbi qüvvələri bölgəyə gəlib çatmadığından müdafiə dəstələri
geri çəkilmək məcburiyyətində qaldılar və bolşevik qoşunları Qaraməryəmi ələ
keçirdilər.
16 iyun 1918: Azərbaycan Milli Şurası və hökuməti Tiflisdən Gəncəyə
köçdü.
16 iyun 1918: Bakıda yayımlanan bolşevik orqanı olan “Bakinski raboçi”
qəzeti “Borba” (“Mübarizə”) adlı menşevik qəzetinə istinadən Gəncədə Nuri
paşanın və Nazim paşanın hər yerdə şadyanalıqla, böyük coşqu ilə
qarşılanmalarını, yerli əhalinin asayişini qorumalarını, əhalinin onları gözləri
üstündə saxladığını; guya onların burada söz azadlığını ləğv etmələrini, eləcə də
onları hər yerdə müşayiət edənlərin bəylər, hampalar olduğunu xəbər verməkdədir.
Nazim paşanın Gəncəyə, Azərbaycana gəlişini özünün ikinci ömrü sandığını kin və
qəzəb içində yazır.
16 iyun 1918: Bakı Sovetinin iclasında eser və daşnakların ingilisləri
Bakıya dəvət etmək haqqında təklif etdiyi qətnaməni bolşevik üzvləri rədd etdilər.
17 iyun 1918: 10-cu alayın 28-ci taburu səhər tezdən Qaraməryəmin
qərbindəki düşmənə kəşfiyyat hücumu etmək üçün Göyçay - Qaraməryəm yolu ilə
hərəkətə keçmişdir. Düşmən isə qabaqdan və yandan sürəkli hücuma keçməklə
əlverişsiz mövqedən geri çəkilmək istəyən taburun yolunu kəsmişdir. İstidən və
susuzluqdan taqətdən düşmüş tabur döyüşçülərini qaniçən ermənilər para-para
etmişdi. Veysəlli kəndi üzərindən köməyə göndərilən 29-cu tabur da hər iki
tərəfdən mühasirəyə düşərək ağır itkilərlə geri çəkilməli olmuşdur.
17 iyun 1918: Qısa, lakin qanlı Qaraməryəm döyüşündə Qafqaz İslam
Ordusunun 115 nəfər əsgər və zabiti şəhid olmuş, 121 nəfər yaralanmışdır.
18 iyun 1918: İyunun 17-dən 18-ə keçən gecə Gəncədən qatarla yola düşən
Qafqaz İslam Ordusu komandanı Nuri paşa, Əli ağa Şıxlinski və Ərkani hərb rəisi
16
səhər tezdən Müsüslü cəbhəsinin arxasında qatardan endi. Buradan Göyçaya gələn
komandan Nuri paşa axşam qaranlığı çökərkən meydanda camaata xitabən deyirdi:
“Azərbaycanı və azərbaycanlıları düşməndən qurtarmaq üçün Osmanlı ordusu
məmləkətinizə gəldi. Bu orduya canla-başla yardım etməniz lazımdır. Silahla
yardım edə bilinmirsə, heç olmazsa, əsgərlərin ərzaq və sularını daşıyın. Bu qızmar
istidə döyüşən zabit və əsgərlərdən bir çoxları susuzluqdan ölmüşlər.
18 iyun 1918: Qafqaz İslam Ordusu komandanı Nuri paşa Mürsəl paşaya
cəbhədə bilavasitə komandanlığı ələ alması, ordu və firqə (diviziya) qərargahının
Gəncədən Göyçaya daşınması barədə əmr verdi.
18 iyun 1918: Qaraməryəm uğursuzluğundan sonra S.Şaumyan Moskvaya
Qafqaz İslam Ordusunun itkilərinin 500 olduğunu yazmışdı. Bu “qələbə”
münasibətilə Korqanovun sərəncamına Moskvadan zirehli döyüş maşını
göndərildi.
19 iyun 1918: Nuri paşa ordu Baş Qərargah rəisi Nazim bəyin nəzərinə
ermənilərin Qutqaşen bölgəsində 20-dən artıq müsəlman kəndini yandırdığını
çatdırır və buna görə də Qutqaşen üzərinə ordudan bir qol ayırıb göndərməyi tələb
edir.
19 iyun 1918: 13-cü Qafqaz alayının bəzi hissələri və dağ topçu taburu
Agstafadan qatarla Gəncəyə gəlmişdir. Buradan 25-ci tabur Ucar stansiyasına, 46-
cı taburun 3-cü bölüyü və alayın makinalı tüfəng bölüyündən dörd ağır tüfəng, bir
Şnayder top taqımı və bir istehkam birliyindən ibarət bir müfrəzə Şəkiyə İsmayıl
Həqqi bəyin əmrinə verilmək üçün Yevlax stansiyasına göndərilmişdir.
19 iyun 1918: Qafqaz İslam Ordusu komandanlığından Şərq Orduları
qrupuna göndərilən şifrəli məktubunda Şamaxı, Göyçay, Qayabaşı istiqamətindəki
erməni kəndlərində toplaşan 2000-3000-lik düşmən qüvvəsinin Göyçaya
yaxınlaşması və onların şərqə doğru püskürdülməsi üçün 5-ci Qafqaz firqəsi hərbi
birləşmələri tərəfindən hücum olunduğu, bu zaman silah-sursat çatışmazlığının hiss
olunduğu bildirilir.
19 iyun 1918: Nazim bəy Ramazanovun dəstəsi Kür çayı ilə irəliləyən
düşmənin qarşısını kəsmək üçün Mollakəndin 6 km şimalındakı gəmi
dayanacağına çatdı.
20 iyun 1918: Türk İslam Ordusu komandanının əmrindən sonra iyunun 20-
si axşamı Göyçay qəsəbəsində Sadıq ağa və qardaşı Həzrət bəyin evində Gəncədən
köçürülmüş 5-ci Qafqaz firqəsinin qərargahı təşkil edildi.
20 iyun 1918: Cəbhədə vəziyyətlə bilavasitə tanış olduqdan sonra qərargah
rəisi tərəfindən komandan Nuri paşaya Qazaxda toplaşan 800 milis (könüllü xalq
ordusu) atlısının, habelə Göyçay, Ağdaş, Bərdə atlılarının və Gəncədə toplanacaq
atlı və piyadanın döyüş mövqelərinə göndərilməsi təklif olundu.
21 iyun 1918: 5-ci Qafqaz firqəsi (diviziyası) komandanı Mürsəl paşa
cəbhəyə lazım olan silah-sursatı: bir piyadaya 500 hesabı ilə 3000 sandıq mauzer