27
yanır. Ona yanır ki, admiralı tanıyanlardan heç kim sağ deyil, sağ qalıb yaĢayanlar
isə onu tanımayan, yalançı karikaturasına inananlar idi.
Kolçakın yazdığı gündəliyi (iki dəftərlik) ölümündən sonra çexlər
mənimsəmiĢ, özləri ilə vətənə aparmıĢdılar. Hətta xanımı Sofiya Kolçak bunu
onlardan hüquqi yolla da ala bilməmiĢdi. Nəhayət, 1945-ci ildə məğlub olmuĢ
Çexoslovakiyadan SSRĠ-yə hərbi qənimətlər sırasında gətirilmiĢdi. Gündəlik
maraqlı bir üslubda - Timirovaya ünvanlanmıĢ məktublar Ģəklində yazılmıĢdı.
Moskvada məktubları oxuyan çekistlər Timirovanı təkrar həbs edirlər və
onun admiral Kolçakdan ötrü necə bir əziz insan olduğunu anlayıb bədbəxt qadını
qapalı həbsxanaya keçirirlər. Kolçakın ölümündən 25 ildən artıq keçirdi, lakin hələ
də o sovet hökumətində qorxu və xof yaratmaqda idi.
Ġbrət olsun deyə qeyd edə bilərik ki, admiralın ölümünün və ordunun
məhvinin iĢtirakçıları olan Ġrkutsk Fövqəladə Komissiyası və Ġnqilab Komitəsi
rəhbərlərinin heç biri 37-ci ilin "sallaqxana"sından can qurtara bilməyiblər - ailələri
ilə birlikdə vətən xaini kimi güllələniblər.
Çexlərin də xəyanətinin cəzasını övladları çəkdi. Bir neçə onilliklər sonra çex
gənclərini sovet tanklarının altında qoyanda və bu gənclər nümayiĢkaranə surətdə
özlərini meydanda yandıranda öz sadəlövh ata-babalarının bolĢeviklərə tarixi
xidmətlərini - iblisvari satqınlığını təəssüflə yada salmamıĢdılarmı?
...Türk adı Kolçak rus dilində soyadı, tarixi hərbi termin, qolçaq, "bazubənd"
mənalarını bildirir (3, s.17, 92). Həm də Kolçak rus dilində göbələk növlərindən
birinin adıdır. Görünür, "düĢmən-düĢmən" deyilsə də nə dildən düĢməyəcək, nə
könüldən silinməyəcək bir tarixçədir bu.
KƏDƏRİN ƏSARƏTİNDƏ BİR ÖMÜR
Rus yazıçısı Qarşin Vsevolod Mixayloviç (1855-1888)
1877-ci ildə könüllü olaraq Rusiya-Türkiyə müharibəsində iĢtirak etmiĢdir.
"Dörd gün", "Qorxaq", "Sıravi əsgər Ġvanovun xatirələrindən" hekayələrində
çarizmin istilaçı müharibələrini pisləmiĢdir. "Hadisə", "Rəssamlar", "Prinsip",
"Qırmızı gül", "Nadejda Nikoloyevna", "Siqnal", "Ayılar", "Gecə", "GörüĢ" və s.
əsərlərində ictimai zülmə, ədalətsizliyə qarĢı qəzəbli etiraz vardır. Əsərlərinin
mövzsunu Ģəxsiyyətin faciəsi tutur. Ġntihar etmiĢdir. QarĢinlərin nəsli rus çarı III
Ġvan (1462-1505) zamanında Qızıl Ordadan ayrılıb Rusa gələn QarĢi Mirzə deyilən
xanın nəslindən baĢlayır. QarĢi (KarĢı) Ģəxs adının mənası tükrcə "qorxubilməz,
qarĢısıalınmaz" deməkdir (44, s.48). Mahmud KaĢğarlı lüğəti səhifələrində də bu
mənasıyla rast gəlinir.
XVII-XIX əsrlər arasında bu nəsildən Rusiyada az-çox görkəmli adamlar
çıxmıĢdır.
28
Yazıçı QarĢin özü: "Mən türk xanı QarĢi Mirzənin nəslindənəm", - deyə hər
zaman qürurla qeyd edirdi və elə həmin qürurla öz əli ilə avtobioqrafiyasında
yazırdı: "Ailə söhbətlərinə görə bizim nəslin əsasını qoyan
Mirzə QarĢa III Ġvan vaxtı Qızıl Ordadan birdəfəlik qopub
gəlmiĢdi; xaçlanmıĢ, pravoslav dininə iman gətirmiĢ və ona
indiki Voronej qəzasında iri torpaqlar, mülklər verilmiĢdi.
QarĢinlər burada həmiĢəlik məskunlaĢmıĢlar". Yazıçının
bunun ardınca qeyd etdiyinə görə, indi də onun yaxın qohum-
əqrəbaları oranın yerli mülkədarlarıdır. QarĢinlərin xaçlanmıĢ
türk (tatar) xan ailəsindən olduğunu tarixçi A.Xaliqov (44,
s.48) da göstərir. QarĢin Baxmut qəzası mülkədarının qızı olan
anasının qızlıq familiyasının Akimova olduğunu qeyd edir.
Akimova soyu da türk əsilli ruslardandır.
Eləcə də indi Ukraynaya daxil olan Baxmut da əski türk yurdunun adıdır.
Qeyd edək ki, Baxmut Ģəhərinin adı 1924-cü ildə dəyiĢdirilərək Artyamovsk
qoyulmuĢdur. Hazırda Ukraynanın Donetski vilayətinə daxildir.
QarĢin özü elə buradaca, ana babasının mülkündə 1855-ci il fevralın 2-də
dünyaya gəlib. Bu zaman Kırım müharibəsi gedirdi və sonralar onun eĢitdiyi nağıllar
bu müharibənin iĢtirakçısı olmuĢ atasının zabit dostları ilə bölüĢdükləri xatirələri idi.
Müharibənin dəhĢətli və eyni dərəcədə maraqlı olan epizodlarını gələcək yazıçı
həyəcanla dinləyir, yenicə bitmiĢ müharibənin təlatümlü xatirələri onun qəlbini
sarırdı.
UĢaqlıqdan sərbəst, daha doğrusu, özbaĢına böyüyən kiçik QarĢinin kitablarla
tanıĢlığı 5-6 yaĢlarından baĢlayır. Nəzarətsiz bu balaca oxucunun mütaliəsi uĢaq
kitabları yox, Hüqo, Jukovski, Qoqol, PuĢkin, ÇernıĢevski, evdə illərlə yığılıb
qalmıĢ abunə olduqları jurnallar idi. Yazıçı körpə çağlarındakı bu kimsəsiz, lakin
mənalı, azad günləri xatırlayıb yazırdı: Lermontovun "Zəmanəmizin qəhrəmanı"
əsərini oxuyurdum, bir Ģey anlamasam da, "Bela" hekayətini dərk edir, ağlayırdım.
Dərk etdiyi isə ürək sıxan Ģeylər idi: anası böyük uĢaqlarının müəllimi P.Zavadski
ilə qaçmıĢdı. Bu əxlaq faciəsi ilə uĢaq elə uĢaqlıqdan bir tərəfdən odlu məhəbbət
(ehtiras deyə bilərik), digər tərəfdən isə öldürücü bir ailə nifrətinin Ģahidi olmuĢdu.
Bunlar onun psixologiyasına dərin təsir göstərdi. UĢaqlıqdan da heç üzü gülməzmiĢ.
QarĢin Dağ-Mədən Ġnstitutunda oxuyarkən 1877-ci ildə Rusiyanın Türkiyəyə
qarĢı təcavüzkar hərbi baĢlayır. Serb çaxnaĢmaçılarını çoxdan dəstəkləyən çar 1877-
ci il aprelin 12-də Türkiyəyə müharibə elan edir. Tələbə QarĢin "Slavyan
qardaĢlarımızı Osmanlı zülmündən azad edək" kimi saxta, lakin müdhiĢ bu çağırıĢa
uyan minlərlə Ģovinist ruhlu "Xristos divanələri"nə könüllülərə qoĢulub, Balkan
cəbhələrinə gedir.
Çox təəssüf ki, bu oyuncaq ideyaların əsiri olan əcaib, lakin güclü və mətin
adamlar, onların bədii surətləri o dövr rus ədəbiyyatının gözəl, parlaq nümunələrində
də görünür. Belə ədəbi qəhrəmanlar əslində baĢlarının bəlasını götürüb, "qardaĢ
Dostları ilə paylaş: |