99
Qoca sərkərdə taleyin, qismətin yazısına inanmalı idi. Enən qalxmalı, qalxan enməli
idi. Necə? Nə zaman?..
Rusiya fəci günlər yaĢayırdı. Çar Peterburqdan hər Ģeyi - arxivin, hətta I
Pyotrun Senat meydanında olan atlı heykəlinin də evakuasiya edilməsi barədə
sərəncam vermiĢdi.
Belə halda günahı yıxmağa bir günahsız boyun axtarırdılar. Hər köhnə
tarixçələr eĢilib araĢdırılırdı. Peterburqa - panika içində çabalayan paytaxta Filidəki
hərbi Ģuranın protokolunu da tələb edirdilər. Lakin çar qoca əsgəri baĢ
komandanlıqdan çıxarmağa cürət etmirdi. Müasirləri, daha doğrusu o günün
Ģahidləri Kutuzov haqqında deyirdilər ki, "onun bir hərəkətsiz günü min qələbəyə
dəyər!"
Qoca əsgərinsə özü susurdu, onun zarafatla bir vaxt dediyi "Sərkərdənin
baĢını qoyduğu yastıq da onun fikirlərini bilməməlidir" sözlərini xatırlayıb bu
susmağın qızıl olduğunu dərk edirdilər. Amma bərk fikir çəkirdi... Və sonra gələn
ölümün səbəbi də bu "gözəl" fikir oldu.
O bilirdimi ki, inam və sevgiylə yanaĢı Napoleona qələbə çalan rus Ģaxtası
da olacaqdı?! Ġndi bu Ģaxta çox yerində və vaxtında zühur etmiĢdi. Kutuzova xalq
kömək edirdi. Qaçan düĢməni qovub haqlayan xalq indi-indi cürətə gələn qoĢunu da
qabaqlayırdı. Yalın əllə belə indi yıxılan düĢməni döyürdü.
Xalq yaba götürüb, pas tutmuĢ dəryazını itiləyib axın-axın axıĢıb düĢmən
qabağını kəsirdi, çayın buzunu sındırıb əllərinə keçən fransızı buz deĢiyindən suya
salıb boğurdu.
ġaxta qılınc kimi kəsir, qəzəbdən qudurmuĢ xalq yatmalı olduğu uzun
ayların "qıĢ yuxusu"ndan silkinib həyasız düĢməni ayağı tutduqca, qılıncı kəsincə
qovmaq istəyirdi. Bu düĢmən ona görə həyasız idi ki, keçən yüzilliyi baĢdan-baĢa
uzaq yad torpaqlarda keçirən istila edən, çalan-biçən rusun öz vətəninə ayaq
qoymuĢdu.
...Nəhayət Kutuzov düĢüncələrdən baĢını qaldırır, vaxtın çatdığını
anlayırdı. Fransız elçisindən müharibənin qurtarması barədə Napoleonun dəvətini
etinasızlıqla dinləyib "Necə yəni müharibəni qurtaraq? O indi baĢlayır" - cavabı
sərkərdənin qələbəyə inamının, baĢlıcası bu iĢdə özünə, öz ömrünə inamının
ölmədiyini, yaĢadığını göstərdi.
Həqiqətən getdiyi qələbə yolunda öldü. Ölüm onu Almaniyada yaxaladı,
yataqda yox, əsgər tək səfərdə öldü. Türklərlə savaĢa həsr olunmuĢ bir türk ömrü
sona yetdi.
100
UŞAK PAŞA - RUS ADMİRALI F.F.UŞAKOV
FeldmarĢal Potyomkin imperatriça Yekaterinaya yazdığı məktubda "əgər
fransız gəmiləri türklərə öz bayrağı altında ərzaq daĢımasaydı türk paytaxtı çörəksiz
qalmaqdaydı, çünki türk gəmisi dənizə çıxmağa cürət etmir"
deyə öyünərək xəbər verirdi.
...1780-cı ildə avstro-rus yaxınlığı baĢlandı. Bu
"hərarətli" ittifaqın nəticəsi o oldu ki, növbəti il Türkiyə əleyhinə
hərbi hücum müqaviləsi imzalandı. Rusiyada "yunan proyekti"
deyə bir ideya yarandı ki, bu proyektə görə Türkiyə Balkanlardan
qovulmalı, onun yerində Vizantiya imperiyası bərpa olunmalı idi
(1, s.66).
Ġndi budur, daimi xarakter alan Rus-Türk münaqiĢəsində yeni çarpıĢmalar
gözlənilirdi. Xüsusi yunan gəmiləri və ələlxüsus korsar (dəniz qulduru) gəmiləri
casusluğa cəlb edilirdi. Zaparojye kazaklarının da əlinə yaxĢı fürsət düĢmüĢdü. Bu
yöndə onlar hər vasitə ilə ruhlandırılırdılar. Müharibənin baĢlanmasına sadəcə
kiçicik bir bəhanə lazım idi...
Kıl Burun (indi: Kmbrunn) limanında dayanmıĢ iki rus hərb gəmisi
hərəkətə keçib Oçakkalanı (indiki Oçakov) aramsız atəĢə tutdu. Bir neçə saatlıq
döyüĢdən sonra 1787-1991-ci ilin Rus-Türk müharibəsi baĢlandı.
Türk Ģücaətinin simvolu olan Oçak kala təslim olarkən o qanlı bir məzara
oxĢayırdı. I Sultan Əbdülhəmid vəfat edərkən müharibədəki uğursuzluqlar haqqında
oxuduğu məktubun əlində olduğunu deyirdilər.
Oğlu Sultan Səlimin taxta çıxması ilə fərəhli dönüĢlərə ümidlər artmıĢdı.
Yeni müharibə isə məkirli tədbirlərlə baĢlayırdı. Bu tədbirlər qanlı müharibələrdən
də təhlükəli idi. Yunanları qızıĢdırıb gizli təxribati iĢlərə qoĢmaqla çar hökuməti
Yunanıstanda Osmanlı əleyhinə üsyan qaldırmağa çalıĢırdı. Gizli manifestlər
göndərilirdi. Nəhayət, yunanların dəniz quldurları Ġstanbulu mühasirəyə aldılar, onu
blokadada saxlamaqla Ģəhəri ərzaqdan məhrum etməkdə idilər.
Bu səbəbdən Türk flotu Aralıq dənizini və Qara dənizi nəzarətdə saxlamalı
idi.
Qüvvənin ağırı Qara dənizə istiqamətləndirildi. Burada yeni zühur etmiĢ
Əmir əl Bəhr - admiral Fyodr Fyodoroviç UĢakov tüğyan edirdi.
Ruslar neçənci dəfədir ki, üzbəüz vuruĢduqları türklərin cəsarətinə artıq
bələd edilər. Etiraf edirdilər ki, türklərin gəmilərini suya qərq etmək və ya
yandırmaq olar, lakin onları bayraqlarını endirməyə məcbur etmək qeyri-
mümkündür (46, s.25).
Türklər vətən uğrunda mübarizəyə qalxmıĢdı. Son damla qanlarınadək
döyüĢəcəkdilər. QarĢı tərəf istilaçı idi, bütün vasitələrdən istifadə edirdi, türk
gəmilərinin adları əgər "Meleki-Bəhri", "Pərviz Bəhri" və s. idisə də, rusların hərb
101
gəmisi "Velikaya Armeniya" idi. Bu hal özü müharibəyə provakasiya xarakteri
verirdi. Ruslar Qara dənizdə yeni-yeni qazandığı ixtiyarları əldən vermək istəməzdi.
...UĢakovlar qədim Kosaq torpağından (müasir kazakların qədim vətəni,
kosoqdan) çıxmıĢdılar. UĢakovların nəsil atası UĢak öz doğma torpağı olan
Temereki müdafiə edərək həlak olmuĢdu (Temerek-müasir Temiryuk, knyaz
Çerkezskilərin yurdu. Ġvan Qroznı onların qızına evləndikdən sonra bu xan ailəsi
xristianlığı qəbul etmiĢdi).
UĢakın törəmələri, bir vaxt xristianlığı ilk qəbul edən iki oğlunun (onların
xristian adı: Roman və Yuri) varisləri xanın kötücəsinə təkrar olaraq UĢak adı qoydu
və XVI əsrdən onlar UĢakov soy adı ilə tanınmağa baĢladı.
UĢakov soy adı uĢak-uĢaq "balaca, körpə, azyaĢlı", əlavə mənalarında isə
"cahil, təcrübəsiz adam", "nökər, cavan xidmətçi, qulam" və s. mənalar daĢıyan türk
sözündən yaranmıĢdır. Rus lüğətĢünası Vladimir Dalın göstərdiyinə görə rus dilinin
məhəlli danıĢığında uĢak həm də "ögey övlad", eləcə də sütun və dirəyin dayaq
taxtası" deməkdir.
UĢakovlar nüfuzlu bir ailə kimi Romanovların hakimiyyətə gəlməsi ilə
məĢhurlaĢdılar. Bu soy Rusiyada demək olar ki, bir-biri ilə qohumdur, eyni kökə
malikdir. Onların arasında hərbçilər üstünlük təĢkil edir. Məsələn, UĢakov
Aleksandr Korniloviç (1803-1877) Rus-Türk müharibəsində (1828-1829), PolĢa
üsyanının (1831) yatırılmasında iĢtirak etmiĢ, Kırım müharibəsində (1853-1856)
Dunayı keçib türklərin müdafiəsini yarmıĢdı, 1863-cu ildəki PolĢa üsyanının
yatırılmasında iĢtirak etmiĢdir.
Digər məĢhur dənizçi UĢakov Aleksandr Mitrofanoviç qraf Orlova qoĢulub
türk adalarını bir pirat kimi talan etmiĢdi.
Yazıçı Stepan Fyodoroviç UĢakov (1705-1790) senator idi və Sankt-
Peterburq Ģəhərinin general-qubernatoru vəzifəsini aparırdı. Həmin əsrdə daha bir
Ģair UĢakov (UĢakov Matvey Aleksandrovçi) var idi.
Lakin bu ailənin Ģərəf-Ģanını, adını məĢhurlaĢdıran admiral Fyodor
Fyodoroviç UĢakov (1743-1817) olmuĢdu.
UĢakov I Rus-Türk müharibəsində Azov dənizində üzürdü; Don çayının
mənsəbini təmizləyib arıdır, gəmiləri təmir etdirirdi. 1787-ci ildən Qara dəniz
flotuna keçirilir. 1790-cı ildə Yekaterinanın keçmiĢ sevimlisi, ömrü boyu isə onun
sadiq dostu kimi qalmağa nail olan knyaz Potyomkin onu Qara dəniz flotuna təyin
edir. UĢakovun hərbi Ģöhrəti baĢlayır. Özünün "Müqəddəs Aleksandr" flaqman
gəmisi ilə Ģəxsən Anadolu sahillərinə yanaĢaraq Sinopu bombaladı. 26 türk gəmisini
durduğu yerdə yandırdı. Qayıdıb Kerç boğazına sıxıĢdırdığı türk gəmilərini Hacıbəy
(indiki Odessa) altında ələ keçirib darmadağın etdi. 1800-cü ildə tam admiral rütbəsi
alan UĢakov 1802-ci ildə Baltik dənizinə keçirildi. 1807-ci ildə xəstələndiyinə görə
təqaüdə çıxdı və 1817-ci ildə vəfat etdi.
UĢakov yeni dəniz derjavasına çevrilmiĢ hökumətinin flotunun daha yeni,
əslində yeni olmayan, çox cəsarətli (bəlkə də həyasız) taktikalara ehtiyacı olduğunu
Dostları ilə paylaş: |