Minaxanim təKLƏLİ

116 
 
ULDUZLARIN PARLADIĞI VƏ 
SÖNDÜYÜ ANLAR. KNYAZ YUSUPOVLAR 
 
1549-cu  ildə  çar  Ġvan  Qroznı  nüfuzuna  və  sözünə  bərk  güvəndiyi  Pyotr 
Turgenevi (yazıçı Ġ.Turgenevin ulu babası) Astarxana noqay Ģahzadəsi Yusup Musa 
oğlunun  yanına  danıĢığa  göndərdi  ki,  desin  çar  Kazan  üzərinə 
böyük hücuma hazırlaĢır, qoy Yusup Mirzə Kazan xanına kömək 
etməsin. Yusup elçini ağır sözlərlə təhqir edib geri göndərmiĢdi 
(25, s.26). 
Qeyd: noqaylar köçəri türk xalqıdır və Noqay Ordasına 
-  feodal  dövlət  quruluĢuna  daxil  idi.  Qızıl  Orda  parçalandıqdan 
sonra  Volqadan  ĠrtıĢadək  olan  çöllərdə  məskun  idilər.  Rus 
mədəni və ictimai mühitində məĢhur olan varlı və nüfuzlu knyaz 
Yusupovlar noqay əsillidirlər. 
...Sovet  hakimiyyətinin  ilk  çağlarında  (1918)  Moskva  və  Peterburqda 
varlıların  evlərində,  malikanələrində,  sarayların  həyətlərində  qazıntı  aparmağa 
giriĢmiĢdilər.  Tapılan  dəfinələr  dərhal  xaricə  satılmağa  göndərilir,  aclıq  çəkən 
Rusiyaya  ərzaq  alınırdı.  Çünki  qaçanlar  Ģirin  canlarından  baĢqa  bir  Ģey  aparmaq 
iqtidarında deyildilər. Daha çoxu da güllələnib yumulu boĢ əlləri ilə torpaq altda heç 
kimə  maneə olmaq fikrində  deyildilər. Təkcə Yusupovun sarayı qazılanda  200 kq-
dan artıq daĢ-qaĢ əldə etdilər. Qızılı aparmağa isə yük maĢını lazım oldu. Bunların 
bəziləri  çar  sarayındakı  qiymətli  əĢyalarla  bir  sifariĢ  verilmiĢdi  (Məsələn,  çar 
ailəsinin pasxa yumurtaları və s. kimi) 
Yusupovların  yaĢadıqları  hər  yerdə  -  saraylar  dəbdəbəsi  hökm  sürürdü. 
Knyaz  Yusupovların  Moskva  altında  Arxangelskdəki  sarayı  əsil  sənət  abidəsidir. 
Ġndi muzey kimi fəaliyyət göstərən evindən Napoleon Moskvaya doğru irəliləyəndə 
knyaz  qiymətli  kolleksiyasını,  daha  doğrusu,  qürurunu  Astarxana  (köhnə  payaxta, 
dədə-baba yurduna!) daĢıtdırır. 
Aspiranturada  oxuduğum  illər  idi.  Saray  -  muzeyi  gəzərkən  sonuncu 
Yusupovun türk milli geyimində - zərbaftalı məxmər kaftanda yeniyetmə çağlarında 
çəkilmiĢ Ģəkli və belə gurultulu soyadı məni necə tutdusa özümü bələdçiyə yetirdim: 
Yusupov?  -  belə  də  rus  olar?!  Bələdçi  susurdu,  amma  mənim  hər  fürsət  düĢəndə 
təkrar-təkrar sorğuma  qarĢı dayana  bilmədi,  soyuq-soyuq:  knyazın kökü noqay idi. 
O,  bu  can  dərdi  cavabı  ilə  sanki  həqiqətən  yolmalayacağını  baĢını  və  yaxasını 
məndən qurtarmıĢ oldu. Noqay?!.. 
Ġndi  ki,  gəl  öyrən  noqay  kimdi?  Özümü  demirəm,  özüm  türk  dilləri  üzrə 
təhsil  almaqda  idim.  Məsələ  aydın  idi:  axır  ki,  türk  sözü  iĢlənməsin.  Özümsə  o 
məĢhur  mahnıdakı  "özbək,  uyğur,  tatar  -  hamısı  bir  boydur"  açıqlamasınadək 
mübahisələrimin az qala qanlı həllindən qorxmaqda idim. Nəinki noqayın, uyğurun, 
özümüzün türk olduğumuzu özümüzə inandırmaq lazım idi. Axır ki, bu mahnı məni 
çoxlarıyla barıĢdırdı. 

---

117 
 
Belə...  Volqa  və  ĠrtıĢ  arasında  böyük  ərazilərdə  yerləĢən  noqay  ordasına 
sultan  Termes  hakimlik  edirdi.  Sultan  Termes  Baba  Tüklesin  üçüncü  oğlu  idi.  Bu 
Ģərəfli  ailənin  kökü  islamın  ilk  illərinə  gedib  dayanırdı.  Belə  ki,  peyğəmbər 
Mühəmməd  Əleyhis-səlamın  qayınatası  Əbubəkrin  Baba  Tüklesin  16-cı  arxa 
dönəmi olduğu söylənilməkdədir. 
Sultan Termesin oğlu Yedigey tarixin parlaq Ģəxsiyyətlərindəndir. O, Əmir 
Teymurun  sərkərdəsi  idi.  ToxtamıĢ  xanla  Teymurləng  arasında  olan  o  mənhus 
savaĢda  Ģəxsən özü təkbətək döyüĢdə  ToxtamıĢı öldürmüĢdü hər iki qoĢunun gözü 
önündə,  dava  meydanında.  Və  bu  Ģücaət  özü  qələbənin  də  kim  tərəfində  olmasını 
təyin  etdi.  1339-cu  ildə  də  məĢhur  Vorskla  çayı  üzərində  Yedigey  Litva  knyazı 
Vitovtı məğlub etdi. Yedigeyin Rusa (dövlət və  xalq mənasında) təsəvvürə gəlməz 
xidməti  bunlardır.  Sonra  Yedigey  Kırımın  hakimi  olmuĢdur.  Bu  zamandan  güclü 
Kırım (ordası) çiçəklənməyə baĢlayır. Yedigeyin nəvəsi Musa Mirzə idi. 
Onun  böyük  oğlu  Yusup  gələcəkdə  knyaz  Yusupovlar  nəslinin  əsasını 
qoyacaqdı  (3,  s.  187-189).  Yusup  Mirzənin  4  qızı  var  idi,  onlar  4  padĢaha  ərə 
getmiĢdi - Kazan, Kırım, Astarxan və Sibir xanlarına, Sibir xanı cəsarətli və Ģücaətli 
Kuçum  (Qoçum)  xanın  da  Xan  Bikəsi  Yusupun  qızı  idi.  Kazanın  sultanı,  sonuncu 
hakimi Suyum Bikə 1520-ci ildə doğulmuĢdu. 12 yaĢı olanda Kazan xan Yenalaya 
ərə  verilir,  Yenalay  döyüĢdə  öldürüldükdə  Kazandan  uzaqlaĢdırılmıĢ  Səfa  Gərayı 
taxt-taca  dəvət  edirlər,  Suyum  Bikə  onunla  evlənir.  Onların  yeganə  oğlu  ÖtemiĢ 
Gəray bu nigahdan doğulur. Ġvan Qroznının Kazana hücumları güclənir, Səfa Gəray 
döyüĢlərdə  həlak  olur.  ÖtəmiĢ  Gəray  xan  seçilsə  də  Suyum  Bikə  azyaĢlı  oğlunun 
yerinə hakimlik etməlidir. Ġndi Kazanın müdafiəsinə Xan Bikə özü baĢçılıq edir. O, 
müdafiəni  elə  aparır  ki,  moskvalılar  Ģəhərin  hücumla  alınmasını  qeyri-mümkün 
sanırlar. Sərkərdə knyaz Kurbski qala divarları altından lağım atmağı təklif edir. Bu 
fikir  təqdir  olunur.  QoĢun  yıxılan  divarların  üstündən  Ģəhərə  daxil  olur.  Deyirlər, 
Suyum Bikə özü hərbi libasda Ģəxsən döyüĢlərdə iĢtirak edirmiĢ. 
Rus  knyazları  nəsli  olan  Yusupovlar  sülaləsinin  banisi  Ģahzadə  Yusupun 
doğum  tarixi  bəlli  olmasa  da  1554-cü  ildə  öldüyü  məlumdur.  Yusupun  hər  iki 
oğlunu Ġbray (Ġbrahim) Mirzəni və Ġl Mirzəni əmiləri Ġsmayıl (atalarının qatili) 1565-
ci  ildə  Moskvaya  göndərdi  (47,    т.81,  с.
 
457).
 
Onlar  Ġvan  Qroznı  sarayına 
yaxınlaĢsalar  da  din  inanclarına  müxalif  heç  bir  addım  atmadılar.  Bu  tarixdən 
baĢlayaraq bu nəsil ta Romanovlar xanədanının süqutuna qədər Rusiyada iri hərbi və 
diplomatik  xidmətlərdə  bulunaraq  saray  əyanları  mövqeyinə  sahib  olmuĢdular. 
Yusupovlar  nazirlik  və  kollegiyalara  rəhbərlik  etmiĢ,  Senat  və  Dövlət  Duması 
üzvləri  seçilmiĢlər  (42,  s.680).  Ġl  Mirzə  Ģahzadə  Fyodr  Ġvanoviçin  (çar  Ġvan 
Qroznının  oğlu)  əmri  ilə  Volqa  boyunda  Romanov  (Romanov  -  Borisqlebsk)  və 
Tutayev Ģəhərlərini və qəzasını (Yaroslav vilayəti) onlara udel torpaqları olaraq (tam 
ixtiyarlı)  verilib  adlarına  bağlanan  mülkiyyətə  sahib  oldu.  Romanov  -  Borisqlebsk 
adı  ilə  tanınan  bu  Ģəhər  sonradan  tikilmiĢ  kilsələrlə  dolu  olsa  da  məscidlərin 
xarabalıqları indi də durmaqdadır. Mənbələrdən göründüyü kimi, Yusupun oğlanları 

---

118 
 
rus  dövlətinin  idarəsində  iĢtirak  edirlər;  1580-ci  ildə  Ġl  Mirzə  Yusupov  Boris 
Qodunovla bərabər Moskva dövləti ordusunu idarə edirdi (44, s.106). Ailə hələ də 
öz dinlərinə sədaqətlə qalmaqda idi. Ġl Mirzənin oğlu SöyüĢ Mirzə də (SeyuĢ) (...?-
1656)  dinindən  əl  çəkmədi,  Yusupovlardan  birinci  olaraq  SöyüĢ  Mirzənin  oğlu 
Əbdül  Mirzə  1670-ci  ildə  xristianlığı  qəbul  edib,  Dmitri  adını  götürdü.  Bunun 
özünün həm ağlamalı, həm də gülməli tarixi vardır. Belə ki, Yusup Mirzənin nəticəsi 
Əbdül  SöyüĢ  Mirzə  oğlu  çar  Fyodr  Alekseyeviçin  (çar  1  Pyotrun  böyük  qardaĢı) 
vaxtında  pəhriz  günlərində  qaz  ətini  yemiĢ,  bu  günlərdə  qonağı  olan  patriarxı  da 
yedirtmiĢdi.  Bu  ləzzətli  qaz  ətini  balıq  bilib  yeyən  ruhani  ata  həqiqəti  bilib  pərt 
olmuĢ,  onların  provaslavlığa  sataĢdıqlarını,  nəhayət,  bu  dövlət  adamlarının 
indiyədək  niyə  müsəlmançılıqda  qaldığından  qısqanaraq  bunu  çarın  nəzərinə 
çatdırır.  Hiddətlənən  çar  onların  provaslavlığa  hörmət  etmədiklərini  görüb  var-
dövlətini müsadirə etdirir. 
Üç gün, üç  gecə Əbdül Mirzə fikirləĢir. Nəhayət, mal-mülk imandan Ģirin 
çıxır:  o  xaçlanmağı  qərara  alır.  Lakin  ulu  babası  Yusup  Mirzənin  Ģərəfli  adını  heç 
nəylə  əvəz  etmək  istəmir,  özünə  soyadı  saxlayır.  Ġndi  artıq  o  belə  adlanır:  Dmitri 
CeyuĢoviç  Yusupov  -  Knyajevo  (Lakin  onun  oğlu  Qriqori  Dmitriyeviç  I  Pyotrun 
yanında xidmət edərkən Pyotr onun familiyasının sadəcə Yusupov yazılmağına əmr 
verir). 
Knyaz  xaçlanma  ərəfəsində  yuxu  görür:  "sən  ulularının  dini  inancına 
xəyanət  etdin,  etiqadını  dəyiĢdin,  sənin  nəslin  görsə-görsə  bir  oğul  görəcək... 
Nəhayət,  nəslin  qız  övladınla  kəsiləcək".  Bu  röya  ömrü  boyu  onun  yadından 
çıxmadı. Ailədə bu qarğıĢ nəsilbənəsil ötürülürdü. 
Dmitri  SeyuĢoviç  özü  kimi  türk  əsilli  knyajna  Tatyana  Korkodinovaya 
evlənir. 
Moskvanm  qubernatoru  Ģöhrətli  knyaz  Yusupov  Boris  Qriqoryeviç  onun 
nəvəsidir.  Onun  oğlu  Nikolay  Borisoviç  Yusupov  (1750-1831)  Rusiyanın  ən  varlı 
əyanı  idi.  Rusiyada  elə  bir  əyalət  yox  idi  ki,  orada  onun  mülkü  olmasın.  PuĢkin 
onların  paytaxtdakı  və  Moskva  altındakı  sarayında  dəfələrlə  olmuĢdur.  Onun 
ġərqsayağı  saldırdığı  qızılgül  bağçası  Ģairi  necə  riqqətə  gətirmiĢdisə  də  bağçanı  o 
sonra "Ruslan və Lüdmila" poemasının proloqunda vəsf etmiĢdir. 
PuĢkin bu yaĢlı əyanla söhbət etməyi çox sevirdi: ġair "Əyana" Ģeirini ona 
həsr etmiĢdir. 
 
Лишь только первая позеленеет липа, 
К тебе, приветливый потомок Аристиппа, 
К тебя являюс я; увижу сей дворец. 
 
Yusupov  Yekaterina  dövrünün  diplomatı  idi.  Ġtaliyada  Rusiyanın  səfiri, 
nazir, Dövlət ġurasının üzvü, Ermitaj muzeyinin direktoru, Moskva Silah Palatasının 
direktoru, kolleksiyaçı və mesenat kimi ad çıxarmıĢdı.  

---

119 
 
Qeyd:  Ġndilərdə  Moskvada  Yusupov  -  knyaz  xeyriyyə  fondu  fəaliyyətə 
baĢladı. 
Yusupovlar ehtiĢamı sevirdilər. Duz-çörəkli adamlar kimi ad çıxarmıĢdılar. 
Onlar yazıçı və Ģairlərlə, alimlərlə oturub-dururdu. Türk ağayanalığı, səxavəti aĢıb-
daĢırdı  söz  və  əməllərində.  Lev  Tolstoy  "Hərb  və  sülh"  romanında  Yusupovların 
ehtiĢamına toxunur. Qəsdən ötəri. Sanki məlum həqiqət kimi. Yusupovlar deyildikdə 
sanki Ģah xəzinəsindən söz düĢürdü. 
1810-cu ildə knyaz Qolitsinin dul arvadından Moskva altındakı Arxangelsk 
kəndini  və  sarayı  satın  aldı.  O,  buranı  sevdi,  elə  sevdi  ki,  bəzəməyə  heç  nəyi 
əsirgəmədi.  O,  burada  böyük  sənətkarların  Ģəkillərinin  və  heykəllərinin 
kolleksiyasını  yaratdı.  Sarayı  beləliklə  muzeyə  çevirdi:  ən  böyük  zövqü  onu 
qonaqlara  göstərmək  idi.  Yazıçı  Bulqakovun  dərin  və  amansız  satirasında  yüksək 
bədii  üslubda  bu  nəslin  "böyük  inqilab"  epoxasındakı  iflası  göstərilir.  Yazıçı  ifadə 
etdiyi dərin realizmə sadiq qalaraq sonuncu Mogikanı  - ata Yusupovu "Tuqay bəy" 
adı  ilə  təqdim  edir.  Yazıçının  "Xan  atəĢi"  əsərində  bu  nəsil  özünün  nisgilli 
günlərində, ağır ruhi həyəcan anlarında nəqĢ olunmuĢdur. 
Bu  nəslin  kiĢi  xətti  ilə  sonuncu  nümayəndəsi  onun  nəvəsi  oldu.  Onunsa 
oğlu  yox  idi,  qızı  var  idi.  Çar  III  Aleksandr  onun  xahiĢilə  müraciətindən  sonra 
Yusupovlar  familiyasının  Ģöhrətini  və  tarixini  nəzərə  alıb  qızına  və  qızından 
doğulanlara məĢhur Yusupov soyadını daĢımağa icazə verdi (48, 
T
.81,
 
c.457). 
ġərq  gözəli  Zinaida  Yusupovanın  Serov  tərəfindən  çəkilmiĢ  Ģəkli  Rus 
muzeyində  saxlanılır.  Məhz  onun  oğlu  Feliks  Yusupova  (əsil  ata  soyadı  Elston-
Sumarokov) müyəssər oldu "Rusiyaya bəla gətirən" Rasputinin ölümündəki baĢ rol 
(40, s.176). Bu məqsədlə o uzun müddət Rasputini izləmiĢ, müĢahidə etmiĢ, tez-tez 
onunla görüĢmüĢ, nəhayət, onun etimadını qazanmağa müvəffəq olmuĢdu. Yusupov 
çarın əmisi qızı böyük knyaginaya Ġrinaya evlənmiĢdi (1914). Onların böyük sarayı 
Peterburqda  Moyka  çayının  sahilində  idi.  Ġndi  də  həmin  Ģahanə  görkəmdə 
qalmaqdadır.  "Baxıcı"  Rasputini  aldadıb  gətirmək  mümkün  deyildi.  Odur  ki, 
arvadının  adından  onu  çağırır.  Axı  "ekstrasens"  Rasputin  ən  çox  arvadların  iĢinə 
yarayırdı.  Ġndi  Rasputini  Ġrina  Yusupovanın  gözəlliyi,  yoxsa  titulu  tora  saldı,  - 
ayırmaq bir qədər çətindir. Xülasə, Rasputin ehtiyatı əldən verir, qətlgaha tələsir. 
Mühacirətdə  isə  Rasputinin  qızı  Feliks  Yusupovu  məhkəməyə  verəcəkdi, 
atasını heç nədən öldürüldüyünə görə. 
Voronej,  Kursk,  Poltava,  Xarkov  və  baĢqa  quberniyalarda  iri  torpaqlara 
malik olan Yusupovlar nəslinin övladları mühacirətdə ən sadə, ən adi iĢlərlə məĢğul 
olurdular  ki,  gündəlik  çörəkpulu  çıxsın.  Bir  vaxt  indi  oturduqları  Fransadan  da 
böyük  torpaqları  vardı.  ƏlləĢib  çalıĢırdılar;  ulu  babalarının  etiqadınca  ən  ağır 
əziyyətə,  məĢəqqətə,  məhrumiyyətə  təhəmmül  edə-edə.  Böyük  Yusupovlar  adını 
saxlayırdılar. 
 
 

---

120 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Андрушенко А.И. Адмирал Ушаков. М., 1951. 
2.
 
Антиох  Кантемир.  Собрание  стихотворений.  Лен.,  Советский  Писатель, 
1956. 
3.
 
Баскаков  Н.А.  Русские  фамилии  тюркского  происхождения,  Баку,  Язычы, 
1992. 
4.
 
Безвременье и временщики. Лен., Художественная Литература, 1991. 
5.
 
Большая Советская Энциклопедия, т. XII, XVIII. 
6.
 
Бунин И.А. Собрание сочинений в 6-ти томах, т.VI, М., 1988. 
7.
 
Валишевский К. Роман императрицы Екатерины П. М., ИКПА, 1990. 
8.
 
Веселовский СБ. Ономастикой. М., Наука, 1974. 
9.
 
Вольгин И. Родиться в России. М., Книга, 1991. 
10.
 
Греч Н.И. Записки о моей жизни. М., 1990. 
11.
 
Гроссман Л. Достоевский, ЖЗЛ, М., Молодая Гвардия, 1965. 
12.
 
Гумилев Л.Н. Древняя Русь и Великая Степь. М., Мысль, 1989. 
13.
 
Денис Давыдов. Дневник, Лениздат, 1985. 
14.
 
Достоевская А.Г. Воспоминания. М., Правда, 1987. 
15.
 
Достоевский  Ф.М.  в  воспоминаниях  современников,  II т. М., 1988. 
16.
 
Евгеньева Марья. Любовники Екатерины. Б., Сада, 1991. 
17.
 
Загадка К.П. (Из дневников Великого княза К.К.Романова). "Москва", 1994, 
№1. 
18.
 
Загоскин М.Н. Избранное. М., Правда, 1988. 
19.
 
История русской армии и флота, т. I. М., 1911. 
20.
 
Карамзин  Н.М.  История  Государства  Российского  (в  12-ти  томах).  М., 
Рипол классик, 1998. 
21.
 
Кеменев В.С, В.И.Суриков. Историческая живопись. М., Искусство, 1987. 
22.
 
Кононов  А.Н.  История  изучения  тюркских  языков  в  России.,  Лен.,  Наука, 
1972. 
23.
 
Куприна-Иорданская. Годы молодости. М., 1966. 
24.
 
Кутузов М.И. Письма. Записки. М., Военная изд., 1989. 
25.
 
Лебедев Юрий. Тургенев, ЖЗЛ, М., Мол. Гв., 1990. 
26.
 
Манин В. Куинджи, М., Изобр. искусство, 1976. 
27.
 
Марк Слоним. Три любви Достоевского. М., Советский Писатель, 1991. 
28.
 
Марченко  А.М.  Анна  Андреевна  Ахматова  (1889-1966).  В  кн.: 
А.А.Ахматова. Стихотворения. Поэмы. М., Дрофа, 2003. 
29.
 
Менгсс  К.Г.  Восточные  элементы  в  "Слове  о  полку  Игореве". 
Лен., Наука, 1979. 
30.
 
 Məhəbbət iĢığında (Rus klassiklərinin məktub və xatirələri). B., Gənclik, 1971. 
31.
 
Николай Рерих. Зажигайте сердце. М., Молодая Гвардия, 1975. 

---

121 
 
32.
 
Памятные  Записки  А.В.Храповицкого  статс-секретаря  императерицы 
Екатерины второй, М., 1990. 
33.
 
Разгром Колчака. Воспоминания. М., Военная изд., 1969. 
34.
 
Рылов А. Воспоминания. М., Искусство, 1954. 
35.
 
Русские мемуары 1800-1825. М., Правда, 1989. 
36.
 
Сергей Белов. Жена писателья. М., Советская Россия, 1986. 
37.
 
Скрынников Р.Г. Иван Грозный. М., Наука, 1983. 
38.
 
Скрынников Р.Г. Борис Годунов. М., Наука, 1985. 
39.
 
Словарь русских писателей XVIII века. I т. 
40.
 
Соколов Н.А. Убийство царской семьи. С.-Пет., Сирин, 1990. 
41.
 
Суперанская А.В. Двойные фамилии. "Наука и жизнь", 1994, №6. 
42.
 
Татарский энциклопедический словарь. Казань, 1999. 
43.
 
Тюнькин. Салтыков-Шедрин. ЖЗЛ, М., Молодая Гвардия, 1989. 
44.
 
Halıkov A.N. Rus tanınan 500 Bulqar-tatar, türk asıllı sülale. Ġstanbul, 1995. 
45.
 
Наттег.  (Барон  Жозеф  фон  Наммер).  Büyük  Osmanlı  tarihi.  VII  c.  Ġstanbul, 
Sabah nəĢriyyatı., 1987 
46.
 
Шторм Г. Адмирал Ушаков. М., 1949. 
47.
 
Энциклопедия русской жизни. М., Книжная Палата, 1988. 
48.
 
Энциклопедический  словарь  (издатели:  Брокгауз  Ф.А.,  Ефрон  И.А.).  С.-
Пет., 1890-1907, т.1, 2, 23, 24, 36, 81. 
Яновский А.Л. Юрий Долгорукий. М., Московский рабочий, 1955. 
 
 

---

122 
 
MÜNDƏRİCAT 
 
ÖN SÖZ ..................................................................................................................... 3 
ġÖHRƏTLĠ RUS SOYLARININ  VƏ SOYADLARININ TÜRK ƏSLĠ .................. 3 
ĠLK MƏHƏBBƏT ÖMRÜN PROLOQUDUR ......................................................... 5 
(Anna Axmatovaya həsr olunur) ................................................................................. 5 
ƏSL SOYADI KUYUMÇU OLAN RƏSSAM KUĠNCĠ .......................................... 9 
HƏSRƏT VƏ MƏHƏBBƏTĠN HEYKƏLĠ - ĠVAN BUNĠN .................................. 14 
ONUN BĠR ÜZÜ VARDI: SƏDAQƏT ................................................................... 18 
ADMĠRAL KOLÇAK .............................................................................................. 22 
KƏDƏRĠN ƏSARƏTĠNDƏ BĠR ÖMÜR ................................................................ 27 
Rus yazıçısı QarĢin Vsevolod Mixayloviç (1855-1888) .......................................... 27 
ALÇALDILMIġ VƏ TƏHQĠR EDĠLMĠġ ............................................................... 31 
ĠNSANLARIN DOSTU DOSTOEVSKĠ (1821-1881) ............................................ 31 
KANTEMĠR XAN ADINI KNYAZ TĠTULUNA DƏYĠġDĠRDĠ ........................... 36 
NƏRBƏYĠN OĞLU, TATAR ĠBRAHĠM MĠRZƏNĠN NƏVƏSĠ .......................... 39 
ġAĠR ƏYAN QAVRĠĠL ROMANOVĠÇ DERJAVĠN (1743-1816) ........................ 39 
ƏSĠR ġAĠR VƏ ƏSĠRLĠKDƏ QALAN ĠLHAM - AY BULAT ............................. 46 
ĠVAN QROZNI QIZIL ORDA HAKĠMĠ MAMAY XANIN NƏTĠCƏSĠDĠR ........ 49 
KULUNÇAK XANIN NƏVƏSĠ - RUS YAZIÇISI ................................................. 53 
KUPRĠN ALEKSANDR ĠVANOVĠÇ (1870-1938) ................................................ 53 
JUKOVSKĠ - ONUN ÖZ SOYADI DEYĠLDĠ ........................................................ 57 
SƏXAVƏTLĠ BAXRUġĠNLƏR .............................................................................. 63 
SALTIKOVLARIN RUS TAXT-TACINA XĠDMƏTĠ ........................................... 65 
BÜTÜN ÖMRÜNÜ TÜRKLƏRLƏ VURUġLARA ............................................... 71 
HƏSR EDƏN BÖYÜK TÜRK-SƏRKƏRDƏ SUVOROV ..................................... 71 
TURGEN ARSLAN - BÖYÜK RUS YAZIÇISI Ġ.S.TURGENEV ......................... 78 

---

123 
 
ġÖHRƏTLĠ QRAF ġEREMETYEVLƏR. .............................................................. 83 
ÖZ VƏFA BORCUNUN ƏSĠRĠ OLAN QADIN .................................................... 83 
TÜRK MÖMĠNOVLARIN MAMONOV UġAQLARI .......................................... 87 
RUS TARĠXĠNĠ YARADAN TÜRK: KARAMZĠN ............................................... 92 
BAHADIRLAR NƏSLĠ. RUS SƏRKƏRDƏSĠ KUTUZOV ................................... 95 
UġAK PAġA - RUS ADMĠRALI F.F.UġAKOV .................................................. 100 
AKSAKOVLAR NƏSLĠNĠN "DƏRSLƏRĠ" ........................................................ 103 
HAMININ DOST BĠLDĠYĠ ADAM - ƏYAN VƏ YAZIÇI ZAQOSKĠN............. 107 
O TAXTINI VULKAN ÜZƏRINDƏ .................................................................... 110 
QURMUġDU. RUS ÇARI BORĠS QODUNOV ................................................... 110 
ULDUZLARIN PARLADIĞI VƏ ......................................................................... 116 
SÖNDÜYÜ ANLAR. KNYAZ YUSUPOVLAR .................................................. 116 
ƏDƏBĠYYAT ........................................................................................................ 120 
 
 
 

---

124 
 
MİNƏXANIM TƏKLƏLİ 
 
TÜRK ƏSİLLİ RUSLAR 
 
Texniki redaktor: Rauf Kərimov 
Bədii redaktor: Ernur Əhmədov 
Səhifələyici: Fəxri Vəliyev 
Korrektor: Suğra Osmanova 
 
 
Yığılmağa verilmiĢdir: 11.06.2007. 
Çapa imzalanmıĢdır: 03.07.2007. 
NəĢrin ölçüsü: 60x90  1/16. Ofset çapı. 
Fiziki çap vərəqi: 11,5. 
SifariĢ: 65. Sayı: 500 ədəd. 
 
NURLAR 
NƏġRĠYYAT-POLĠQRAFĠYA MƏRKƏZĠ 
 
Bakı – Az 1122, H.Zərdabi pr. 78. Tel: [phone]. 
Faks: 497-12-95. E-mail: [e-mail]