13
hündür bir təpənin üstündə dayanıb ayın iĢıqlandırdığı bu sehrli, nəhəng çaya
baxıram. Ruhum vəcdə gəlmiĢdi; gözlərimi bu parlaq Ģəkildən çəkə bilmirdim.
Ürəyim qısılırdı. ġəkli bir anda elə sevdim ki... Kuinci, bu Ģəkli alıram, ona nə
istəsən ödəyəcəm, dedim. Bütün gün gözlərimi qapadıqda belə Ģəkil gözümün
önündə dayanırdı" (17, 155).
Bu Ģəkil hazırda Rus Muzeyində hifz olunur. Ümumiyyətlə, Kuincinin
rəsmləri Tretyakov Qalereyasında, hətta bir Ģəkli isə "Volqa" tablosu adı ilə
Azərbaycan Ġncəsənət Muzeyində saxlanılır.
Bütün mədəni Rusiya Kuincini tanıyırdı. Hamı bilirdi ki, o, təmənnasız
adamdır. Bu adam hər zaman yeniyetmə qədər xəyalpərvər, lakin qoca qədər
müdrikdir; ən qatı düĢmənlərini bağıĢlamağa, onların günahlarını unutmağa qadirdir.
Bilirdilər ki, o böyük var-dövlətə sahib olana kimi nə qədər məhrumiyyətlərə
tablaĢmalı olmuĢdu.
Allah onu övlad payı ilə sevindirməmiĢdi. Sanki xudbin hissləri, mal-dövlət
hərisliyini bununla da ondan uzaq tutmuĢdu. Elə bil buna görə də övlad payından
məhrum idi. Ona görə məhrum idi ki, neçə-neçə arxasıza arxa dursun, heç kimdə
fərq qoymasın, nəyi var paylasın. Rəssamlar arteli təĢkil etmiĢdi, ehtiyacı olan hər
kəsə istədiyi qədər pul verirdi və bu pulu saymırdı verərkən (niyə saymalı idi?! Geri
ki alınmırdı bu yardımı, saymağa hacət var idimi?!).
Kuinci ölüm ərəfəsində emalatxanasında olan Ģəkillərini, pul ehtiyatlarını və
Kırımda malik olduğu torpaqlarını öz adını daĢıyan rəssamlar cəmiyyətinə vəsiyyət
etmiĢdi. O ölərkən "...Dahi, böyük, doğrucul insan Kuinci öldü" - dedi müasirləri
(31,62).
Məzarının - son mənzilinin qurulmasında da elə bil bütün rus sənətkarları əl
qoydu. Memar A.V.ġusevin layihəsi əsasında boz qranitdən hazırlanan bu abidə
rəssamın ana vətəni Kırımın su quyuları Ģəklində idi. Bu ideyanı Ģagirdləri vermiĢdi:
bu müəllimlərinin onlardan ötrü çeĢmə qədər həyati, əbədi olduğuna, ondan aldıqları
böyüklük, gözəllik dərslərinə iĢarə idi. M.K.Rerixin budaqlarına quĢ qonmuĢ palıd
ağacı rəsmini Frolov qranit divarda mozaika ilə əks etdi. Qranit sütunda (bu sanki
ömür ağacı idi) Kuincinin büstünü V.A.BeklemiĢev iĢlədi. Bu birliyin nümayiĢi özü
simvolik məna daĢımalıdır; bu bütün ürəklərdə Kuinci məhəbbətinin Ģölələnməsinə
iĢarə edirdi.
...Kırımın uca qovaqlı bağları, erkən çiçəkləmiĢ badam ağacları, Kırımda
tufan, yağıĢlı-yağmurlu yolda əli uĢaqlı çadralı qadın; türk bərəkəti aĢan-daĢan
mənzərələr; budaqları yetiĢmiĢ almalardan əyilmiĢ ağaclar, ağacların altına yığılıb til
vurulmuĢ, daĢınmağa hazır meyvələr, türkün öyündüyü halal ruzi... bu Ģəkillər
xəcaləti, peĢmançılığı, məhəbbəti də birlikdə dirildir, qandan çağlayıb gələn
sevginin azalmadığını, əriyib bitmədiyini, əzəli olduğunu göstərməkdədir. Ad
dəyiĢsə də...
14
HƏSRƏT VƏ MƏHƏBBƏTİN HEYKƏLİ - İVAN BUNİN
Lev Qumilyevin "Qədim Rus və Böyük Çöl" əsərində göstərildiyi kimi,
"Hələ Mərkəzi Rus dövləti yaranandan çox-çox əvvəl xristianlaĢıb, ruslara
qaynayıb-qarıĢan Aksakov, Arakçeyev, Axmatov, Bulqakov,
Qodunov, Buxarin, Karamzin, Turgenyev, Yusupov, Ermolov,
Koçubey, Saltıkov, Raxmaninov, Korsakov, Suvorov, TimaĢev,
UĢakov, ġiĢkov, Miçurin Kurakin... kimi saysız türk ailələri
içərisində Buninlər də var idi (Qumilyev L.N. Göstərilən kitab
(rus dilində) s.538).
Buninlər bir çox məĢhur Qızıl Orda ailələri kimi 1312-ci
ildə hakimiyyətə gəlmiĢ Sultan Məhəmməd Özbək xanla yola
getməyib, Rusa pənah gətirmiĢdilər. Var-dövlət hərisliyinə görə
Kalita "pul kisəsi" ləqəbi daĢıyan Böyük Moskva knyazı Ġvan Kalitadan (kalita türk
dillərində "qayıĢdan, kəmərdən asılı pul kisəsi, çanta, torba" deməkdir. Dilimizdə
"xalta" (enli qayıĢ) Ģəklində yaĢayır) inayət görərək Ryazan vilayətində öz mülk
torpaqlarında yaĢayırdılar.
Bu ailənin törəmələrindən olan məĢhur rus yazıçısı Nobel mükafatçısı Ġvan
Buninin anası da türk əsilli nəsillərdəndir. Anasının qızlıq familiyası Çubarova idi.
Radlov lüğətində çubar sözünün "xallı, çopur" mənası daĢıdığı qeyd olunur. Müasir
tatar dilində də çubar rənginə görə at cinsi adlarındandır. Rus dilindəki qədim türk
sözlərindən olan çubarıy sözü də buradan keçmiĢdir. Gənc Bunin Oryolda ilk
müxbirliyi zamanı oçerklərini Çubarov imzalayırdı.
Bunin ömrü boyu öz familiyası ilə öyünmüĢ, hər zaman böyük rus Ģairi
Jukovskinin qohumu olduğunu qürurla qeyd etmiĢ və heç zaman da onun anasının
əsir türk qızı Səlihə olduğunu deməyi unutmamıĢdı.
Xasiyyətcə darqursaq, öcəĢkən Ġvan Buninin yaradıcılığında isə qələm
sahibinin sərtliyi və qabalığı elə sığallanır, hamarlanırdı ki, nəhayət, əriyib gedirdi.
Yerində isə o ecazkar qələmin bəxĢ etdiyi nəĢə qalırdı, sehrli səslərin, rənglərin,
günəĢin, yağıĢın, küləklərin, qarın... kədərlə hopduğu elə kədərli də təbiət - eyni
qələmlə çəkilmiĢ, adi gözlərin görüb duya bilmədiyi gözəlliklər, daha doğrusu,
məhəbbət üzə çıxırdı və yaddaĢlara keçirdi. Bu məhəbbət gün istisi kimi vurub
qarsır, yandırıb qovurur, ağlagəlməz dəliliklər, üsyanlar qoparır, dünyanı yerindən
oynadan vulkan oduna çevrilə bilirdi. Həmin məhəbbət bu gün də heyrət və təhsinlər
oyadır. Damarda qanı coĢdurur, artıq yeni təkanla bu qan ürəyə axır, onu yeni
sevdalara, görünməmiĢ xariqə meyllərə çəkir. Sağına-soluna boylanırsan. Bu
məhəbbəti arayırsan, nigarançılıq səni sarır. Ömür boyu...
Özü çəlimsiz, arğaz oğlan idi. Elə beləcə də Ģümal, yeniyetmə görkəmində
ömrünün səkkizinci onilliyinə adlamıĢdı.
Bu uzun çəkən gənclik, qəlb təravəti onu məhəbbətdən uzaq düĢməyə
qoymadı. Onu həmiĢə məhəbbət macəralarının, romanların mərkəzində saxladı. O,
Dostları ilə paylaş: |