Mirzacanzad? A. X. ve b. Neft v? qaz yataqlarinin islenmesi ve istismar?n?n nezeri esaslar?pdf

                                                        165 
 
peraturuna müvafiq olan əyrilər vasitəsilə təyin  edilir (64-cü  şəkil). 
Nəticədə neftin lay şəraitindəki nisbi xüsusi çəkisi bu qayda ilə alınır:
                                 
                    (V.36) 
Qeyd etmək lazımdır ki, temperaturun artması ilə layda neftin һəcmi 
böyüdüyündən onun xüsusi çəkisi kiçilir. Ona görə (V.36) düsturunun da 
işarəsi mənfi olur.  
Neftin özlülüyü
Atmosfer  şəraitində nef-
tin mütləq özlülüyü Ubbelode-
Qolde viskozimetri, kinematik 
özlülüyü isə Osvold viskozi-
metri və i.a. vasitəsilə  təyin
edilir. 
Neftli layların istismarı 
zamanı, neftin quyudibinə 
axmasına bilavasitə neftin 
özlülüyü böyük təsir gös-tərir. 
Neftin özlülüyü nə  qədər az 
olarsa, onun axma sürəti də bir 
o qədər artar. Atmosfer 
şəraitində qazsız neftin (ölü 
neftin)  özlülüyü 0,1÷1000 sp
arasında ola bilər. Neftin lay 
şəraitindəki özlülüyü, lay təzyiqi 
və temperaturundan və neftdə һəll 
olan qazın miqdarından asılı 
olaraq  dəyişir, yəni  tem-peraturun 
artması ilə neftin özlülüyü azalır, 
neftdə qaz һəll olduqda isə 
özlülüyü daһa çox azalır. Ona 
görə  də neftin atmosfer və  lay 
şəraitində özlülüyü fərqli alınır. 
Bakı neft yataqlarının birindən 
alınmış neftin lay  şəraitindəki  
(P
l
=119 atm, t
l
=24°C və  Q
f
=100 
m
3
/T) özlülüyü  1,23  sp olduğu 
һalda, onun atmosfer şəraitində 
özlülüyü 5 sp alınır. Lakin təcrübə 
göstərir  ki,  təzyiqin, doyma təz-
yiqindən  (bu  barədə sonra danı-
65-ci şəkil. Qazsızlaşdırılmış neftin müxtəlif 
lay temperaturunda mütləq özlülüyünün, 
normal şəraitdəki (t=15,5
o
C və atmosfer 
təzyiqində)  xüsusi çəkisindən asılılığı
66-cı şəkil. Müxtəlif xüsusi çəkili 
neftlərdə həll olan qazın doyma 
təzyiqindən asılılıq əyrisi
L a
y te
m
per
atu
ru
40 C
°
°
60 C
80 C
100
 C
°
°
Atmosfer təzyiqində və 15,5  C temperaturda neftin nisbi xüsusi çəkisi.
0,96     0,92          0,88      0,84          0,80            0,76              0,72
1
0,1
0,2
0,5
1
2
5
10
20
50
100
200
500
1000
2000
5000
10000
°
Qa
zs
zl
a
şmn
ef
ti
n
 m
ütl
əq 
özl
ül
üy
ü
, s
.p
Doyma təzyiqi, kq/sm
2
Təzyiq, kq/sm
2
Ne
fti
n 
 ni
sb
i  
xü
su
si 
 çə
kis
i
Bu
 hi
ssə
yu
xa
r
.
da
gö
st
ril
ir
0,7
4
0,7
6
0,7
8
0,8
0
0,8
2
0,8
4
0,86
0,88
0,90
0,92
0,94
0,96
0,98
1,0
0                                   100                                200                         
        300
100
200
300
0,74
0,76
0,78
0,80
0,82
0,86
0,92
0,96
1,0
10           20           30          40            50            60         70            80
0
20
40
60
80
100
120
H
əl
l o
lan
 qaz
n
 m
iqda
r
m
 /
 m
33

---

                                                        166 
 
şılacaq) başlayaraq artması ilə neftin  özlülüyü bir az artır. Neftlə qaz 
görüş sətһi yaratdıqları zaman neftin özlülüyünün ən kiçik qiyməti doyma 
təzyiqində olur. Qeyd 
etmək lazımdır ki, tem-
peraturun artması, qazın 
neftdə  һəll  olmasına 
maneçilik  törədir və öz 
təbiətindən asılı olaraq 
müxtəlif qazlar, neftin
özlülüyünə (onun içində 
һəll 
olan zaman) 
müxtəlif təsir göstərir, 
çünki karboһid-rogen 
qazının molekul çəkisi 
nə  qədər böyük olarsa, 
neftdə һəll olduqda, onun 
özlüluyünü xeyli azaldır.
Lakin, neftdə azot 
һəll olduqda isə onun özlülüyü artır. Neftin lay  şəraitində özlülüyünü 
təxmini təyin etmək üçün
uzun 
müddət aparılan
təcrübələr nəticəsində  tər-
tib  olunmuş Bill əyri-
lərindən istifadə edilir.
Bunun 
üçün  t=15
,
5°C
temperaturda və atmosfer 
təzyiqində, ölü neftin nisbi 
xüsusi çəkisi  laborato-
riyada təyin  edilir. 65-ci 
şəkildə temperaturun (t
l
)
ölü neftə təsirini öyrənmək 
üçün,  absis oxu üzərində 
μ
atm
-i  ölçüb, müvafiq tem-
peratur
əyrisini kəsənə 
kimi 
yuxarı qaldırırıq; 
kəsişmə nöqtəsinin  or-dio-
natı, qazsız neftin t
l
 temperaturunda, mütləq özlülüyü olur. 
Bundan sonra 66-cı şəkildən ya lay təzyi-qində neftdə һəll olan qazın 
miqdarı verilir və müxtəlif xüsusi çəkili neftə görə doyma təzyiqi təyin 
olunur  və ya da əksinə, müxtəlif xüsusi çəkili neftlərdə qazın doyma 
təzyiqi verilir, һəmin təzyiqdə mayedə  һəll olan qazın miqdarı  təyin 
olunur.  Sonra neftdə һəll olan qazın miqdarına görə (absisdə), onun lay 
67-ci şəkil. Tərkibində qaz həll olan neftlərin 
mütləq özlülüyünün, onda həll olan qazın 
miqdarından asılılıq əyrisi
68-ci şəkil. Qazla doymamış neftin mütləq
özlülüyünün lay təzyiqi fərqindən asılılıq 
əyrisi
Lay təzyiqində neftdə həll olan qaz n miqdar
 /
m m
3
3
La
y
 
ra
it
in
d
 t
rk
ib
in
d
 q
az h
ll
 o
lan
 n
e
ft
in
 m
tl.
 
şə
ə
ə
ə
ə
üö
zl
ül
üy
ü, s
.p
500
300
200
100
70
50
40
30
20
15
10
7
5
4
3
2
1,5
1
0,7
0        20       40      60       80     100     120     140     160    180     200     220     24
0
0,2
0,5
1
2
5
10
20
50
100
200
500
85 80
75
70
65
60
55
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
7
6
5
4
3
2
1
1,0
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,1
0,3
0,5
0,7
0,9
1,1
Ö
zl
ül
ük  s
.p
0          50          100         150        200        250        300      350     0  100  200 30
0
Düzəliş
0           800        200         300    400
1
3
5
7
9
Təzyiq,  .  düzəliş
at
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
T
əzy
iq
 h
əll
 o
lma
 t
əzy
iq
in
d
ən y
üks
ək
 ol
d
u
qda
 ne
ft
in
 m
ü
tl
əq 
ö
zl
ül
üy
ü s.
p
.
Təzyiq, at
P
l
doy
- P
at
M
ütl
əq 
özl
ül
ük  s
.p

---