4
Tərtib edən, müqəddimə və qeydlərin müəllifi:
Alxan Bayramoğlu,
filologiya elmləri doktoru, professor
Naşir: Bəhruz Axundov
Elmi redaktor: Teymur Kərimli,
AMEA-nıu müxbir üzvü
Rəssam: Arif Hüseynov, xalq rəssamı
Nəşriyyat redaktoru: Mustafa Çəmənli
Mirzə Ələkbər Sabir. Hophopnamə.
M
66 Bakı, «Təhsil», 2012, 552 səh.
Yeni Azərbaycan şeirinin yaradıcılarından olan Mirzə
Ələkbər Sabirin şeirləri yarandıqları zamanın
bədii sənədləri, XX əsrin əvvəlinin poetik və publisistik
salnaməsidir. Sabirin bütün əsərlərini əhatə edən bu
kitabda onun satirik şeirləri ilə yanaşı, müəllifin
ictimai-siyasi və fəlsəfi lirikası, növhə və mərsiyələri,
qəzəlləri, məktəb uşaqları üçün qələmə alınmış şərqi,
mənzum hekayə və təmsilləri, tərcümələri, hekayə və
felyetonları, ədəbi-publisist məqalələri, müxbir yazılan
və məktublan yeni tərtib prinsipləri üzrə toplanmış,
onlara qeydlər verilmiş, çətin başa düşülən sözlər üçün
lüğət əlavə edilmişdir.
«Hophopnamə»ni M.Ə.Sabirin bəzi əsərlərinə
çəkilən illüstrativ rəsmlər də bəzəməkdədir.
M
4702060202
053
2012
© «Təhsib» 2012
5
MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİR İRSİ VƏ
ONUN NƏŞRİNƏ DAİR
Y
eni dövr dünya ədəbiyyatının şöhrətli simalarından olan Sabir
Azərbaycanın böyük xalq şairi, vətənsevər mütəfəkkiri və ictimai
xadimidir. O, milli ədəbiyyatın, Xaqani, Nizami, Füzuli, Vidadi, Vaqif,
Axundov, Seyid Əzim kimi klassiklərin, çoxəsrlik Şərq poeziyasının qabaqcıl
ənənələri üzərində yetişib kamala çatmışdır. Sabirin «Hophopnamə» adı ilə
tanınan kitabı realist ədəbiyyatın gözəl nümunəsi, milli-bədii fikrin böyük abidəsi
sayılır.
Sabir türksoylu xalqlar arasında tək-tək şairə nəsib olan şan-şöhrət sahibidir. «Molla
Nəsrəddin» ədəbi məktəbinin başçılarından biri kimi o, Azərbaycanla birlikdə Şərqin bir
çox ölkələrindəki ədəbi inkişafa qüvvətli təsir göstərmiş, orijinallığı, böyük fikri-estetik
qüvvəsi ilə seçilən poeziya məktəbi yaratmışdır.
Mirzə Ələkbər Sabir satirik şair kimi məşhurlaşsa da, eyni zamanda klassik səviyyəli
lirik qəzəllər, sənətkarlıqla yazılmış duzlu, məzəli felyetonlar, dərin məzmunlu elmi,
tənqidi və publisistik məqalələr, müxbir məktubları və poetik tərcümələr müəllifidir.
Bütün bu yazılar janrından və həcmindən asılı olmayaraq, böyük istedadın, qəlbi
vətəndaşlıq duyğusu ilə döyünən bir qələm sahibinin əsəri kimi diqqəti cəlb edir. Çünki
Sabirin təsvir etdiyi ən kiçik hadisə və detallarda belə zamanın nəbzi, insanların duyğu
və düşüncələri duyulur. Əziz Mirəhmədovun təbi- rincə desək, «təsvir etdiyi hadisə və
insanların xarakterindən, daha doğrusu, inqilabın yüksəlib, enməsindən asılı olaraq
Sabirin sözləri də müxtəlif qammalarda səslənirdi. Onun əsərlərində gah inqilabçıların
qələbəsinin təsviri, sevinci, fərəhi, gah təhlükə gözlənilməsi ilə əlaqədar olaraq təşviş,
gah da məğlubiyyət nəticəsində əmələ gələn qüssə, qəmginlik hiss edilin). Bir sözlə,
Sabir yaradıcılığında dövrün sosial-siyasi, milli-psixoloji, mənəvi-əxlaqi və
ideya-estetik ritmi bütün rənginliyi ilə görünür, təsvir edilir. Bu da şairin ideya
baxımından ayıq, sənətkarlıq cəhətdən iti, bədii-estetik xüsusiyyətlərinə görə realist
təsvir ustalığından irəli gəlir. Çünki Sabir, hər şeydən əvvəl, dövrünün şairi olaraq, milli
təəssüb hissi ilə
6
Mirzə Ələkbər Sabir
alışıb-yanan, vətəndaşlıq duyğusu ilə yazan qələm sahibidir. XIX əsrin sonlarına doğru isə
milli-ictimai düşüncədə maarifçilik ideologiyası ilə yanaşı, cəmiyyətdə bir siyasiləşmə də
özünü göstərməkdə idi. Təsadüfi deyil ki, həmin dövrdə siyasi dərnəklər yaranır və
RSDFP-nin I qurultayı (1898) keçirilir. XX əsrin ilk illərində isə bu dərnəklər siyasi
partiyalara çevrilməyə başlayır. Odur ki, 1905-ci il inqilabından sonra milli-ictimai şüurda
maarifçiliklə yanaşı, demokratikləşmə, milli-mə- nəvi varlığın, türklük ruhunun Avropa
müasirliyi zəminində möhkəmləndirilməsi məsələləri də ön mövqeyə keçir. «Molla
Nəsrəddin», «Həyat», «İrşad», «Füyuzat», «Bəhlul» və s. mətbuat orqanlarının, habelə
digər
nəşrlərin
səhifələrində
həmin
yeniləşmə,
siyasiləşmə,
milli-ictimai
demokratikləşmənin mənzərəsi aydın nəzərə çarpır. Bütün bu məsələlər Sabir qələmində
özünün real bədii əksini aydın ideya- estetik, həm də vətəndaşlıq mövqeyindən tapır.
Sabir dövrün mühüm sosial-siyasi, milli-bəşəri hadisələrinə, bu proseslərin düzgün
məcraya yönəldilməsinə fəal və ayıq vətəndaşlıq mövqeyindən müdaxilə etməyə
çalışmışdır. Bunu onun «Mətbuat», «Qeyrət», «Ləbbeyk icabət», «Zaman nə istəyir?
Amma biz...», «Cümə» və s. məqalələrində də qabanq şəkildə görmək olur. Əgər
«Mətbuat» və «Ləbbeyk icabət» məqalələrində, «Əlminnatü lillah ki, «Dəbistan» da
qapandı», «Ay can!.. Ay can!..» satiralarında olduğu kimi, milli mətbuatın xalqın tərəqqi
və inkişafındakı rolundan danışılıb, onun davamlılığının qorunmasının vacibliyi məsələsi
qoyulursa, «Qeyrət» məqaləsində dünya xalqlarının mədəni və mənəvi irsindən
bəhrələnmənin yollarından, dünyaya inteqrasiya zamanı həm də milli-bəşəri dəyərlərin
dayanıqlığının diqqət mərkəzində saxlanması və bununla da milli mənliyin itirilməsinə
deyil, əksinə milli özgünlüyün və koloritin daha sistemli bir şəkildə davam etməsinə nail
olunmasının taleyüklü bir problem olduğunu diqqətə çatdırırdı. «Zaman nə istəyir? Amma
biz...», «Cümə» məqalələrində cəmiyyətin normal inkişaf edib, xalqın və vətənin parlaq
istiqbala çatması və bu problemin həlli yollan araşdırılır. Sabirə görə, hər cəhətdən kamil
bir cəmiyyətə və dövlətə nail olmağın başlıca yollanndan biri də gənc nəslin maarif-
ləndirilməsi, onların əsl vətəndaş kimi yetişdirilməsidir. Bunun üçünsə zamanla ayaqlaşa
bilən məktəb və maarif ocaqlarının şəbəkəsinin mümkün qədər genişləndirilməsini həlli
vacib bir məsələ kimi irəli sürürdü.
Bu sual və çağınşlann arxasında Sabirin şair-vətəndaş ürəyinin narahatlıq dolu
döyüntüləri eşidilir.
Sabirin teatr tamaşalarına, məktəb və mədəni-maarif ocaqlarının təşkilinə, məişət
hadisələrinə və s. həsr etdiyi məqalələrində, müxbir məktublarında da zamanın nəbzi,
xalqın ürək döyüntüsü, əsəb tellərindəki gərginliyin ifadəsi duyulur. Akademik Məmməd
Cəfərin yazdığı kimi: «Bu kiçik yazılar bizə Sabiri daha yaxşı başa düşmək üçün böyük
köməkdir. Belə ki, bu məqalə və məktublardan biz, heç olmasa bunu öyrənə bilirik ki,
Sabiri əsrin böyük sənətkan, böyük xalq şairi səviyyəsinə çatdıran bir cox səbəblər
olmuşsa, onlardan biri də onun «xurcunları çiynində