MiRZƏ ƏLƏKBƏr sabiR
Yüklə 12,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
9 Hophopnamə dillə göz önündə canlandırmağa başladı. Övladının elmə, təhsilə, oxuyub öyrənməyə qızğın həvəsindən danlan cahil ata «Bilməm nə görübdür bizim oğlan oxu- maqdan», - deyə gileylənməyə başladı. Lakin az sonra yenə geri dönüb «Təhsili-elm», «Ata nəsihəti)), «Tərpənmə, amandır, bala, qəflətdən ayılma!» və s. satiralarda təsvir edildiyi kimi, oğluna zamanın tələbinə uyğun tərəqqidən, elm öyrənməkdən həzər etməyi təlqinə çalışır. Oğlunu inandırmağa çalışır ki:
Bütün bunlann əvəzində ata öz oğluna məsləhət görür ki, («Ata nəsihəti») elm yolunda malını, canım, irzü namusunu tələf etməkdən, sonra da divan-dərə, şah və vəzir üzünə ağ olub onlara qanun öyrətməkdənsə: ...Bundan sonra qıl tövbə dəxi, məktəbə getmə. Bircə usan, oğlum! Ta baxma müəllim sözünə, ta əməl etmə, Axır utan, oğlum. Çıx dağa, daşa, yol kəsibən qarətə başla, Axırda qaçaq ol; Sal bir beşalan boynuna, bu adətə başla; Həmmali-yaraq ol, Xəlqə dadanaq ol. Hər işdə sayaq ol, Var cana ziyam - Qeyrətdən uzaq ol!.. Ancaq atanın öyüd-nəsihətləri səmərəsiz qalır. Getdikcə cəmiyyətdə zamanla ayaqlaşmağa çalışan yeni ruhlu, müasir düşüncəli gənc nəslin çəkisi artmağa, hətta qız məktəbləri belə açılmağa başlayır. Öz məkanlarının, fəaliyyət meydanlarının daraldığım, güclərinin zəiflədiyini, mövqe və hökmlərini itirdiklərini görən qara-güruh təşviş və həyacanla səs-səsə verirlər. Onlar cəmiyyətdə, əxlaq və mənəviyyatda, şüurlarda baş verən hər cür mütərəqqi addımın qarşısım almaq üçün bir-birilərini səfərbər olmağa, əlbir fəaliyyətə çağırırlar: 10 Mirzə Ələkbər Sabir Səs ucalaşdı, qoymayın! Millət oyaşdı, qoymayın! Rişteyi-dərsə, məktəbə... Cümlə dolaşdı, qoymayın! İş yavalaşdı, qoymayın! El uyuşub azanlara, Gündə qəzet yazanlara, Od vundub qazanlara. Qaynadı, daşdı, qoymayın! Həddidən aşdı, qoymayın! Bu çağınşdakı təşviş və həyəcan satirik tipin özünü real, qarşısıalınmaz fəlakət qarşısında görən adamın fəryad və ah-naləsi, məhv olmaqdan xilasolma cəhdləridir. Sabir yeniliyə, tərəqqiyə düşmən qüvvələrin etiraz və fəryadlarının tək bir təzahürünü deyil, üzə çıxan hər hansı dalğa, ritm və qammasını qələmə almaqla mövcud vəziyyət və mənzərə haqda dolğun təsəvvür yaratmağa çalışır. Odur ki, növbəti satirasında əli hər şeydən üzüldüyü üçün gücü ancaq oturub iki əlli öz başına döyməklə ah-vaya çatan tiplərin bədii portretini göz önündə canlandırır: Vay, vay! Nə yaman müşkülə düşdü işim, Allah! Fəıyadimə yet kim, yanıram atəşə, billah! Satirik tip, gizli və məkrli niyyətini mümkün qədər ört-basdır edib özünü islam təəssübkeşi kimi gözə soxmağa çalışsa da, onun fəryad və şikayətlərinin davamı olaraq təəssüf, yanıb-yaxılma və təhdidlərindən əsl yırtıcı siması, tüfeyli, parazit xisləti üzə çıxır: Ax, ay keçən illər, nola bir də dolaneydin, Tazə yenə beş yüz il olunca dayaneydin, Elmi, ədəbi, fəzli, kəmaləti daneydin! Yaxud:
Bilməm nə işim vardı, başım harda qarışdı, Elm ilə belə düşmən olan qövm barışdı, Təcdidi-vəfa birlə məariflə sarışdı, Rahət yata bilməm mənə qəm muri darışdı; Etməkmi olar bir də bu uymuşları ikrah? Lalıövlə vəla qih’vətə illa və billah!.. Yenilik ruhlu tərəqqi və inkişafa düşmən qüvvələrin artıq hər şeydən ümidlərini kəsib əlacsızcasma gileylənmələrinin daha bir çalarını isə «Şikayət!..» satirasında bu cür görürük: A kişi, bundan əzəl xəlqdə hörmət var idi, Binəva mollalara hörməlü izzət var idi! 11 Hophopnamə Ağa hər yam ki, anqır desə, xəlq anqır idi, Yer üzündə bərəkət, ne 'mətü dövlət var idi! .. .Elm hardaydı, müsəlman harda, qardaşım, Nə tərəqqi sözü, nə söhbəti-millət var idi! .. .Müftəxorluq nə gözəl peşə idi tutmuş idim, Nə açan üstünü karın, nə şəmatət var idi! .. .Ah, əfsus ki, keçdi o gözəl dövranım! Rahət idim ki, bu xəlq içrə cəhalət var idi! Satirik tipin ötən günlərin həsrəti ilə hansı duyğularla yaşaması onun ictimai mövqeyini təyin edir. Ancaq nəzərdən keçirdiyimiz satiralardakı tiplərin hamısı yeniliyə, cəmiyyətdə baş verən mütərəqqi meyillərə qarşı eyni sosial mövqedən çıxış etsələr də, onların hər birinin öz danışıq, öz ifadə tərzi var. Çünki onların hamısı eyni sosial mövqedən çıxış etsələr də, ifadə və etiraz tərzlərini fərdi xarakter və dünyabaxışları müəyyənləşdirir. Odur ki, satirik monoloqların hər biri özünün fərdi çalarları ilə bir-birindən fərqlənir. Bir sözlə, Sabir satiralanndakı danışıqların heç biri digərinə bənzəmir. Onlar ifşa hədəfi olan tiplərin özləri qədər rəngarəng, özləri qədər xarakterikdir. Eynilə məktəb və maarif, tərəqqi və yeniliyə qarşı mürtəce qüvvələrin müqavimətlərinin ifşasına həsr edilmiş bu satiralardan başqa «Ey fələk, zülmün əyandır...», «Arzu», «Vah!.. Bu imiş dərsi-üsuli-cə- did?!», «Vermirəm a!..» və s. satiralardakı tiplərin monoloqları, müraciət tərzləri və ya ifşa hədəfinin təqdimi formaları bir-birinə zahirən bənzəsə də, fərdi çatarlarına, obrazın xarakterinə görə seçilirlər. Bütün bunlar da Sabir poeziyasının obrazlar qalereyası ilə ifşa üsulu və ifadə tərzinin eyni dərəcədə zəngin olmasını təmin edir. Şairin ifşa üsulları, onların çeşidləri satiralarının, hətta satirik qəhrəmanlarının sayı qədərdir. Ancaq buraya təsvir və təhkiyə tərzini də əlavə etsək, bütövlükdə Sabir poeziyasının üslub, ifadə, deyim tərzi baxımından daha böyük və çoxçalarlılığını görmək çətin deyil. * * *
Sabir bir tərəfdən məktəb açılması, proqram və dərsliklərin hazırlanmasında bu və ya başqa şəkildə iştirak edir, uşaq mətbuatı və ibtidai sinif dərslikləri üçün klassik şeirlərini yazır, digər tərəfdən də elm və təhsilə, əxlaq və mədəniyyətə yad münasibət bəsləyib, qeyri-əxlaqi vərdiş və hərəkətlərə meyilli olan uşaqları ezop- vari öyüdlərlə düz yola yönəltməyə çalışırdı. «Uşaqlara» satirası bu cəhətdən xarakterikdir. Şeirin əvvəlki bəndlərində övladın bəslənib boya-başa çatdırılması üçün ata-ananın qatlaşdığı əzab və məhrumiyyətlər nəzərə çatdırılır. Göstərilir ki, valideynlər bütün bunlara həm də övladlarından gözlədikləri sabahkı mənəvi, fiziki və iqtisadi rahatlıq, zövq-səfa naminə qatlaşırlar. Ancaq vay o gündən ki, həmin uşaqlar cürbəcür pis əməllərə, tühaf işlərə müştaq olalar. Xeyirli, faydalı Yüklə 12,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|