14
Mirzə Ələkbər Sabir
Sabir qurultayda milli əlifbanın tərtibi, təlim üsulunun təkmilləşdirilməsi, riyaziyyat
və həndəsə fənlərinə geniş yer verilməsi, habelə ana dilində dərsliklərin yaradılması və s.
məsələlərin qoyulması və bu vəzifələrin həyata keçirilməsi nəticəsində ümid edirdi ki,
«hər kəs oxuyub elmdə bidar olacaqdın).
Sabir mövzuya müəllimlər qurultayından sonra yenidən qayıtmışdır. Bu dəfə qələmə
aldığı «Zaman nə istəyir? Amma biz...» başlıqlı məqalədə millət nümayəndələrinin
fəaliyyətlərinin zamanın qarşıya qoyduğu tələblərə uyğun olub-olmadığını araşdırmağa
çalışmışdır. Özü də həmin işi o, «... sözü, işi millət deyib işləməz, bəlkə, milləti təşkil edən
əfradi-millət (millətin fərdləri, nəfərləri - A.B.) işlədən qənaəti ilə gördüyünü nəzərə
çatdınr. Sabirin qəti və doğru qənaətinə görə, cəmiyyətdə uşaqların da, qocaların da qayğı
və himayəyə ehtiyacı var. Bu yükü çəkmək, milləti dolandırıb onu işıqlı sabaha çıxartmaq
isə cavanların öhdəsinə düşür. Odur ki, ümidini cavanlara, özü də ana dilində oxumuş,
milli və dini əqidələrinə sadiq olan qeyrətli cavanlarımıza bağladığını bildirərək, onlara
müraciətlə yazırdı:
«Hərgah siz bu şanlı vəzifənizi layiqincə yerinə yetirsəniz, yəqin ki, yəqin ediniz ki,
zənciri-əsarətdə, qeydi-cəhalətdə boğulub qalmış millətdaşlanmızı qərq olduqları
vərteyi-həlakətdən sahili-nicata çıxarda bilərsiniz. Məktəb açdırın, məktəblər açdırın, ta ki,
nəticəsində o biz deyən oxumuş, böyük oxumuş, ana dilində əqaidi-diniyyəsindən
xəbərdar olan cavanlar sahərayi-meydani-tərəqqi olsunlar.
Bir də təqazayi-zəmani mülahizə edib də iş görməli!))
Azərbaycan müəllimlərinin ilk iki qurultayının qəbul etdiyi qərarlara uyğun olaraq,
yerlərdə ana dilində milli ruhlu məktəblər açılır, onlara uyğun proqram və dərsliklər, oxu
kitabları hazırlanır, habelə «Dəbistan», «Rəhbər» və s. kimi uşaq jurnalları nəşr edilirdi.
Sabir də bütün bu işlərdə öz imkanları daxilində yaxından iştirak edirdi. O, bir tərəfdən
«Dəbistan» və «Rəhbər» jurnalları ilə əməkdaşlıq edib orada uşaqların yaş və anlama
səviyyələrinə uyğun olan orijinal və tərcümə əsərlərini çap etdirir, digər tərəfdən də
qurultayın qərarlarına uyğun olaraq, hazırlanan kitablar üçün şeirlər yazırdı. 1907-ci ildə
çap olunan «Milli nəğmələm məcmuəsində şairin «Məktəbə tərqib», «Birinci il»
dərsliyində isə «Uşaq və buz», «Yaz günləri», 1908 və 1909-cu illərdə çıxan «İkinci il» və
«Yeni məktəb» dərsliklərində isə «Ağaclann bəhsi», «Cütçü)», «Qarğa və tülkü» şeirləri
çap olunmuşdur.
İdeya-bədii cəhətdən qüvvətli olan bu şeirlərin əsas məziyyətləri sırasına onların uşaq
psixologiyasına uyğunluğu ilə yanaşı, böyük vətəndaşlıq məsuliyyəti, səriştə və yüksək
poetik istedadla yazılmaları da daxildir. Təsadüfü deyil ki, həmin əsərlər indinin özündə də
dillər əzbəri olub, orta məktəb dərsliklərimizin ən parlaq səhifələrini tutmaqdadır.
Müasirləri - F. Köçərli, M.Mahmudbəyov, A.Səhhət, A.Şaiq, Ə.Cəfərzadə və b. Sabirin
uşaq əsərləri yazmaqda malik olduğu böyük qabiliyyət və məharəti yüksək qiymətləndirir,
özlərinin pedaqoji əsərlərini hazırlayarkən Sabirə, onun yaradıcılığına tez-tez müraciət
edirdilər.
15
Hophopnamə
* * *
Arxiv və dövrün mətbuat materiallarından, müasirlərinin xatirələrindən Sabirə, onun
vətəndaşlıq fəaliyyətinə qarşı qaragüruhçuların təzyiqlərini, şairin həyatının ağırlığını
aydın görmək olur. Məsələn, 1907 və 1908-ci illərdə Şamaxıda olub oradakı
mənəvi-psixoloji iqlim və Sabirin vəziyyəti barədə şəhadət verən «Tazə həyat» qəzetinin
müxbiri Mahmud Nədim Qaragözovun və şairin həmyerlisi, dövrünün tanınmış maarif
xadimi Əbdürrəhman Tofiq Əfəndizadənin «Tazə həyat» və «İrşad» qəzetində
ayrı-ayrılıqda çap etdirdikləri məqalələrdən aydın olur ki, Şamaxıda Sabirin getdikcə
artan nüfuzuna və genişlənən fəaliyyət dairəsinə son dərəcə qısqanclıqla yanaşaraq, onun
nüfuzunu və gördüyü mütərəqqi ruhlu işləri canfəşanlıqla gözdən salmağa çalışan
qüvvələrin sayı artmaqdadır. Özü də bu qüvvələrin cəmiyyətdəki mövqeləri və gücləri
kifayət qədərdir.
Bununla belə, o, ictimai fəaliyyət meydanında geri çəkilməyib, kəskin ruhlu
satiralar, yüksək ideya-estetik mahiyyətli növhələr, publisistik kəsərə malik felyeton və
məqalələr vasitəsilə dövrün hadisələrinə özünün fəal vətəndaşlıq mövqeyini bildirirdi.
Sabirin bu dövr yaradıcılığında duma seçkiləri, demokratik azadlıq uğrunda gedən
ağır mübarizə prosesləri, fəhlə və kəndli hərəkatı, sosial-siyasi oyanışdan narahat olan
qüvvələrin təşviş və vahimə dolu şikayətləri, gənc nəslin tərbiyəsi problemləri, milli
mətbuatın taleyi, təriqətçiliyin ləğvi və milli birliyin yaradılması, türk xalqlarının tarixi
taleyi və onların birlik və həmrəyliklərinin zəruriliyi və s. məsələlər bədii əksini
tapmışdır.
Sabir özünün bu cür vətəndaşlıq arzularının həyata keçməsi yolunda əngəl olan
cəhalət və xurafatı, millət «rəislərinin» şəxsi ambisiyalarından vətən övladları arasında
getdikcə artmaqda olan tərəqqi və yeniləşmə əlamətlərinə qarşı doğan büğz, kin və nifrət
hislərini islah etməyə, xalqı daha ayıq olaraq, hökumətin verdiyi yalançı siyasi vədlərdən
dərhal məst olmayıb mübarizələrini davam etdirməyə çağırırdı. Bütün bunları biz şairin
«Bilməm nə görübdür bizim oğlan oxumaqdan?!», «Tərpənmə, amandır, bala, qəflətdən
ayılma!», «Uşaqlar», «Bakı fələlərinə
», «Etdi bu fələk hər kəsə bir tövr yamanlıq»,
«Küpəgirən qarının qızlara nəsihəti
», «Əla-man sərkəş olub...», «Ey fələk, zülmün
əyandır...», «Eylə bilirdim ki, dəxi sübh olub», «Nolur şirinməzaq etsə məni həlvayi-
hürriyyət
», «Nəfsin qərəzi, əqlin mərəzi», «Xəsisin heyfi, varisin kefı» və s. satiralarda
rəngin bədii boyalarla, özü də qabarıq şəkildə görürük. Sabir öz nəfsini, şəxsi
mənfəətini bütün milli-mənəvi dəyərlərdən üstün tutan riyasətpərəst millət rəislərinin
cəmiyyətin tərəqqisi üçün necə bir maneə və bəlaya çevrildiyini onların öz dilləri ilə bizə
təqdim edir.
Təsadüfi deyil ki, şair həmin satiranı «İrşad» qəzetində məhz «Mirat» - Güzgü
imzası ilə dərc etdirmişdir. Sabir özünün satira güzgüsündə qabarıq bədii boyalarla əks
etdirdiyi sosial-mənəvi eybəcərliklərin islahını xalqın geniş kütlələrinin