MiRZƏ ƏLƏKBƏr sabiR
Yüklə 12,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
20 Mirzə Ələkbər Sabir Qəflət yuxusundan ayılmaqdansa, «balışa baş qoyub», «səhneyi-röyadə» şirin- şirin xəyallara dalmağı üstün tutan, başqa xalqların elm, texnikanın sirlərinə yiyələnmələrini özlüklərində xamlıq, ağılsızlıq hesab edən düşüncə sahiblərinin çürük fəlsəfələri belədir:
Bu hal Sabirin şair-vətəndaş ürəyini həm də ona görə dağlayırdı ki, həmin çürük fikir və xülyalarla yaşayan kütlənin mənsub olduğu xalq şöhrətli keçmişə, tarixən əldə etdiyi parlaq uğurlara malikdir. Hazırda isə həmin nəslin övladları xalqı firqələrə bölüb parçalamaqda, digər xalqlar, xüsusən xristianlar inkişaf etdikləri halda bunlar yenə öz ətalət və cəhalət yataqlarında «ağır yatmaqda», üstlərindəki yorğanı belə tərpətməməkdədirlər. Şair dərin təəssüf və kədər hissi ilə həm də Balaxanı məktəbi ətrafında baş verən hadisələrdən birini nəzərdə tutaraq bildirirdi ki, şimdi hər millət öz nəfsini elmə, irfana qurban etdiyi halda, bizdəki qara məxluq bir yana dursun, ariflər də vətən övladınm mənafeyini öz cibinin xeyrinə güdaza verir. Sabiri ən çox təəccübləndirərək onun qəzəbinə səbəb olan cəhətlərdən biri də bu idi ki: Başqa millətdən hüquq almaq üçün hər zaman İnqilabiyyun, səlahiyyun, rəşadiyyun çıxar! Bizdən isə satmağa namusü irzü-milləti Etidaliyyun, himariyyun, fiəsadiyyun çıxar! Bütün bu nizamsızlığın, sosial-siyasi şüurun, mənəvi-əxlaqi naqisliyinin nəticəsi idi ki, cəmiyyətdə varlı kasıbı, oxumuş savadsızı bəyənməyib, ona həqarətlə baxırdı. «Fə’lə, özünü sən də...», «Əkinçi», «Dilənçi» və s. satiralarda bu acınacaqlı vəziyyətin ayrı-ayrı mənzərələri ilə tanış oluruq. Fəhləni, pulsuz olduğu üçün, insan hesab etməyən, kəndliyə:
deyə onu soymaq, özünün və əhli-əyalının acından gəbərməsini belə vecinə almayıb ona hədə-qorxu gələn varlı təbəqə nümayəndələri bütün bu zülm və qansızlıqlar nəticəsində dilənçi vəziyyətinə düşən həmvətəninin üzünü belə görmək istəmir. Bir parça çörək vermək əvəzinə, qəzəblə onun üzünə bu sözləri söyləyir:
21 Hophopnamə Rədd ol qapıdan, ağlama zar-zar, dilənçi! Vaqqıldama bayquş kimi, idbar dilənçi! ...Dəxli bizə nə boşda qalıb dəsti-süalın?! Yainki acından mələşir əhlin, əyalın?! Bax, bax, necə çirkindir o mənhus cəmalın! Hax-tüf üzünə, surəti murdar dilənçi! Rədd ol qapıdan, ağlama zar-zar, dilənçi! Belə bir düşüncə və münasibətin nəticəsində varlılar özlərini bir insan kimi kasıblarla yanaşı görməyi heç təsəvvürlərinə de gətirmirlər. Onların həyata, cəmiyyətə baxış və münasibətləri aşağıdakı kimidir: Fəqr əhli qənilərlə mülaqat edə bilməz, Dövlətliyə insanlığın isbat edə bilməz, Dövlətli fəqir ilə müsavat edə bilməz, Nöqsan gətirər şə ’ninə bu kar, dilənçi! Rədd ol qapıdan, ağlama zar-zar, dilənçi! Sabir cəmiyyətdəki ayrı-ayn təbəqə və qruplar arasındakı bu cür ayn-seçkiliyin və qarşıdurmanın olduğu bir şəraitdə millətin istiqbala gedən yolunu qaranlıq görürdü. O, «Təhəssür» şeirində cəmiyyətdə hökm sürən ayrı-seçkilikdən dərin təəssüf və kədər hissi ilə yazırdı:
Burada Sabirin milli-dini təəssüb və özünüdərkdən doğan vətəndaş kədəri son- suzdur. Bu azmış kimi, xalqın canına zəli kimi daraşan başqa bir qrupun işi-peşəsi cəmiyyətdaxili sabitliyi pozmaq, hər hansı yeniliyin qarşısını cürbəcür çirkin əməllərlə almaqdır. «Dini-müsəlmanı öz malı bilən bu şələsaqqal, yalı ağarm.ış» «mö- münləD) törətdikləri əməllərin müqabilində çatacaqlan cənnət xülyası ilə keflənirlər. Onlar özlərini satiranın əvvəlində əsl simalarına uyğun olaraq, belə təqdim edirlər:
22 Mirzə Ələkbər Sabir Əlbəttə, Sabir bu sifətlərlə təqdim olunan və öz mənhus keyfiyyətləri (diş qıcadıb, quyruq bulamaq, çörək atana yalmanmaq və s.) fəxr edən qaragüruhu insanlığa ləkə, cəmiyyətə dözülməz ağrılı yara hesab edir. İslam xalqlarının, o cümlədən soydaşlarının ta qədimdən özlərinə qənim kəsilib bir-birinin qanına susamalarını «Fəxriyyə» satirasında bir daha və geniş şəkildə diqqətə çatdıraraq həmin düşün- cəsizliklərin törətdiyi qanlı faciələri, nəticə olaraq bütün bunların milli və dini tənəzzülümüzə bais olmasını tarixi ardıcıllıqla, həm də yüksək poetik pafos və şair- vətəndaş yanğısı ilə qələmə almışdır. Şair kədərlə bizim yerimizdə saydığımızı, «əwəl nə idiksə, yenə biz şimdi həman» olaraq qaldığımızı, bizim bir-birimizə qənim kəsilməyimizdən istifadə edən düşmənin taxt-tacımızı qarət etdiyini bildirirdi. Gah təriqətlərə, gah da tayfa və dövlətlərə bölünüb qanlı müharibələrə qoşulma- ğımızı nəzərə belə çatdırır: ... Bir vəqt dəxi Qaraqoyun, Ağqoyun olduq, Azərbaycana, həm də Anadoluya dolduq. Ol qədər qırıb bir-birimizdən ki, yorulduq. Qırdıqca yorulduq və yorulduqca qırıldıq... Turarililarız, adiyi-şiiğli-sələfız biz! Öz qövmümüzün başına əngəlkələfız biz! Bununla Sabir xalqın milli-tarixi yaddaşım oyatmağa, soydaşlarının tarixin dərslərindən ibrət alıb nəticə çıxarmasına çalışırdı. O, bütün bu bəlalardan xilas olmağın yeganə yolunu cəmiyyətin, xalqın ümummilli təlim və tərbiyəsində görərək yazırdı: Ümmətin rəhnüması tərbiyədir, Millətin pişvası tərbiyədir. Tərbiyətlə keçir ümuri-cəhan. Hər işin ibtidası tərbiyədir. Sabirə görə, hər bir tərbiyənin elmi və əxlaqi əsası olmalıdır. Çünki sistemsiz, elmi cəhətdən əsaslandırılmamış hər hansı təşəbbüs və işdən istənilən sonluğu gözləmək mənasızdır. Sabir dünyada, o cümlədən Avropa ölkələrində, Azərbaycanda, İranda və Türkiyədə (Osmanlıda) gedən proseslərə də ayıq siyasi və elmi bir nəzərlə baxırdı. Ona görə də onun həmin hadisə və proseslər haqqında gəldiyi nəticələr, söylədiyi qənaətlər öz obyktivliyi və sərrastlığı ilə digər müasirlərindən, o cümlədən alovlu romantik şair Məhəmməd Hadidən seçilir. Əgər qeyd etdiyimiz kimi, M.Hadi çox zaman hadisə və proseslərin zahiri cazibəsinə aldanaraq, şövqə gəlib «İstiqbalımız parlaqdır!», «Bariqeyi-zəfər parlayır, istiqbal bizimdir» deyirdisə, Sabir dostunun bu sadəlövhlüyünə gülərək, onu hadisələrin mahiyyətinə varmağa, obyektiv nəticələr çıxarmağa çağırırdı. Odur ki, M.Hadinin bu mövzuda yazdığı şeirlərini və məqaləsini təhzil edərək, onlara cavab şəklində qələmə aldığı «İstiqbalımız Yüklə 12,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|