8
Bu bizi, heç də geniş oxucu kütləsini
Mirzə Şəfinin irsi ilə tanış etmək arzusundan
çəkindirməməlidir.
Oxucularımız
nəzəri
kitablardan
Bodenştedtin
plagiatorluğu
haqqında kifayət qədər inandırıcı məlumat
almışlar. Lakin Bodenştedtin öz adına
çıxarmaq istədiyi şeirlər indiyə kimi bir küll
halında şairin ana dilinə tərcümə olunub nəşr
edilməmişdir.
Bizcə, şeirlərin ana dilindən tərcüməsini
bu cəhətdən gələcəkdə də (hələlik orijinal
şeirlərin özü tapılana qədər) davam etdirmək
lazım gələcəkdir.
Şeirləri almancadan tərcümə edərkən
biz o dövrün Şərq şeri üslubuna xas ibarə və
təşbehlərdən, ərəb, fars tərkiblərindən və
sairədən istifadə edib oxucuda illüziya
yaratmaq yolu ilə ğetmək istəmədik. Lakin
Mirzə
Şəfini
üslub
nöqteyi-nəzərindən
müasirləşdirmək fikrindən də uzağıq.
9
Oxucu bu kitabçadakı şeirlərin alman
dilindən tərcümə olunduğunu bilir.
Şairin əlimizdə olan və həmin kitabda
verilən Azərbaycan, fars dillərindəkibir neçə
şeiri, qəzəl və müxəmməsi, rübai və beytləri
isə onun üslubunun aparıcı meyli haqqında
tam təsəvvür yaratmaq üçün azdır.
Şübhəsiz, tərcümə etdiyimiz şeirlərin
gələcəkdə əsli tapıldıqda, bunlar orijinala
nisbətən solğun görünəcəkdir.
Bizim tərcümələr yəqin ki, müəyyən
qüsurlardan daazad deyildir. Biz öz xeyirxah
məsləhətləri və ağıllı tənqidi qeydləri ilə
işimizə
kömək
edəcək
şeirsevərlərə
qabaqcadan təşəkkür edirik. Qoy bu kiçik
təşəbbüs böyük şairimizin irsini əməli şəkildə
aşkara çıxarmaq sahəsində çoxdan bəri
dayanmış axtarışları canlandırmağa və sükut
buzunu qırmağa kömək etsin.
10
MİRZƏ ŞƏFİ VAZEH
Mirzə Şəfi Vazeh təqribən 1792-ci ildə
Gəncədə doğulmuşdur. Mirzə Şəfinin atası
Kərbəlayi Sadıq 1804-cü ilə qədər Gəncə
xanının memarı olmuşdur. 1804-cü ildə
Sisianovun komandanlıq etdiyi çar ordusu
Gəncə şəhərini işğal etdikdən sonra Gəncə
xanlığına son qoyuldu. Bu, xanın tikinti işləri
ilə məşğul olan Kərbəlayi Sadığı yeganə və
son gəlir mənbəyindən məhrum etdi, onun
maddi vəziyyətinə ciddi təsir göstərdi.
Kərbəlayi Sadığın iki oğlu var idi. Böyük
oğlunun adı Əbdüləli, kiçiyinkinin isə Şəfi
idi. Atası Əbdüləlinin öz sənətini davam
etdirmək üçün şagirdliyə vermiş, Şəfini isə
gələcəkdə ruhani rütbəsi almaq məqsədi ilə
Gəncə mədrəsəsinə qoymuşdu.
Şəfi mədrəsədə ərəb, fars dillərini və
şəriyyət elmlərini öyrənməklə bərabər, o
vaxtlar geniş yayılmış olan Şərq poeziyası
11
nümunələri ilə də tanış olur. Şəfi hüsnxətt
dərslərinə xüsusi maraq göstərir. Şəfi hələ
məktəbdə oxuduğu zaman atası vəfat edir.
Dövrünün mədəni adamlarından olan
Hacı
Abdullanın
Təbrizdən
Gəncəyə
qayıtması və gənc Şəfini öz himayəsi altına
alması gələcək şairin inkişafına mühüm təsir
göstərir. Gəncənin molla və axundları Hacı
Abdullaya düşmən münasibət bəsləyirdilər.
Çünki Hacı Abdulla onlarla münaqişəyə
girişir,
dini
baxış
və
uydurmalarının
cəfəngiyyat olduğunu göstərirdi. Təlim aldığı
mollalara qarşı çox soyuq və etinasız olan
gənc Şəfi, onu himayəsinə götürən Hacı
Abdullaya dərin məhəbbət bəsləyirdi. Hacı
Abdulla isə gələcək mütəfəkkir və şairdə
elmə, mədəniyyətə böyük həvəs oyadırdı.
Bütün bunlar mollaların diqqətini cəlb
etməyə bilməzdi. Şəfi, nəhayət bir gün
gözünü açıb özünü mədrəsədən kənarda
gördü.
12
Hacı Abdullanın məsləhəti ilə Şəfi
məğlub olmuş Cavad xanın qızı Püstə
xanımın yanında binagüzarlıq və yazı-pozu
işlərini idarə etmək üçün qulluğa götürülür.
Bu zamandan Şəfi Mirzə Şəfi deyə tanınır.
1826-cı ildə İranla Rusiya arasında
müharibə başlayır.
İranlılar Gəncəni işğal edirlər. Cavad
xanın oğlu Uğurlu xanın itaətinə verilən
Gəncə şəhərində onlar ancaq üç ay qala
bilirlər.
İranlıların
Şəmkir
altında
məğlubiyyəti
və
Gəncədən
sıxışdırılıb
çıxarılmasından sonra Uğurlu xan bacısı
Püstə xanımı götürüb İrana qaçır.
Beləliklə, Mirzə Şəfi yenidən məscidə
qayıdır, hücrələrin birində müxtəlif kitabların
üzünü köçürməklə məşğul olur ki, birtəhər
güzəran keçirsin. Mirzə Şəfinin vəziyyəti ona
bu vaxta qədər köməklik edən Hacı
Abdullanın 1831-ci ildə vəfat etməsi ilə daha
da çətinləşir. Onsuz da az gəlir gətirən gözəl
13
dəst-xətti tezliklə ona gərəksiz olur. İranda
artıq litoqrafiyadan istifadə olunduğu üçün
kitabları əl ilə köçürməyə daha ehtiyac
qalmırdı.
Mirzə Şəfi ərəb və fars dillərində fərdi
dərs verməklə dolanmağa məcbur olur.
Otuzuncu illərin əvvəllərində Mirzə Şəfi
gənc Mirzə Fətəli Axundov ilə tanış olur və
ona öz görüşləri ilə ciddi, xeyirxah təsir
göstərir. Özünün mənəvi həyatında böyük
təbəddülat yaradan bu həyəcanlı görüşləri
haqqında Mirzə Fətəli Axundov ətraflı bəhs
etmişdir.
Böyük mütəfəkkir öz tərcümeyi-halında
yazır: “Gəncə məscidinin hücrələrindən
birində bu vilayət əhalisindən Mirzə Şəfi adlı
birisi
yaşayırdı.
Bu
adam
növbənöv
elmlərdən başqa, nəstəliq yazısını da çox
yaxşı yazırdı.
Bu həmin Mirzə Şəfidir ki, Almaniya
məmləkətində onun həyatı və farsca şeirdə
Dostları ilə paylaş: |