Mirzə Şəfi Nəğmələri
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
19
portuqal, rus, çex, macar, yəhudi vəs. dillərdə dəfələrlə çap olunub geniş yayılmışdır. Buradan da Bodenştedtin özünü bu şeirlərin tərcüməçisi kimi deyil, müəllifi kimi qələmə verməsinin səbəbi aydındır. Bodenştedt 1847-ci ildə Tiflisi tərk edir. Bundan bir il sonra, yəni 1848-ci ildə Mirzə Şəfi Tiflisdən köçüb Gəncəyə gəlir. O, burada qəza məktəbində Azərbaycan dili müəllimi vəzifəsində işləyir. Lakin Mirzə Şəfi iki ildən sonra
yenidən Tiflisə
qayıdır, Tiflis
gimnaziyasında Azərbaycan və fars
dillərindən dərs deyir. Ölümündən bir az əvvəl Mirzə Şəfi həmin gimnaziyanın müəllimi İ.İ.Qriqoryevlə birlikdə Azərbaycan dilini
öyrənənlər üçün
dərslik yazıb
hazırlamışdır. Mirzə Şəfi 1852-ci ildə vəfat etmişdir. O, professor M.Rəfilinin yazdığı kimi, “...tənha, unudulmuş, soyulub talan edilmiş bir halda vəfat etdi. Lakin, onun bəzi şeirləri xalqın
20
hafizəsində, həmçinin əlyazmaları şəklində qalaraq, Avropa dillərinə tərcümə edilərək şairə dünya şöhrəti qazandırdı”. Mirzə Şəfinin ədəbi yaradıcılığını, onun ictimai-siyasi və fəlsəfi görüşlərindən ayrı təsəvvür etmək olmaz. Şairin ictimai-fəlsəfi görüşlərinin onun bədii yaradıcılığında nə qədər kəskin ifadə olunduğunu təsəvvür etmək üçün əldə olan iki misralı orijinal bir şeirini misal çəkmək kifayətdir. Bu şeirdə şairin din və din xadimlərinin iç üzünü böyük bir məharət və cəsarətlə açıb ifşa etməsinə heyran qalmamaq olmur. O, üzünü mollalara tutub deyir:
Min ev yıxıb, tikirsiniz bir boş minarə, Ərşə çıxıb qonaq gedin Pərvərdigarə!
Mirzə Şəfinin vaxtı ilə ədəbiyyatşünas Salman Mümtaz tərəfindən əldə edilən orijinal şeirlərinin əsas hissəsini məhəbbət 21
lirikası təşkil edir. Mirzə Şəfinin əldə olan qəzəl, müxəmməs və rübailəri onun nə qədər zəngin yaradıcılıq təcrübəsinə və yüksək istedada malik olduğunu göstərir. Bu şeirlər klassik poeziyanın ən gözəl nümunələri hesab oluna bilər. Lakin bunlar şairin məhəbbət lirikası, dil
və üslub
xüsusiyyətlərinin bəzi mühüm cəhətləri haqqında müəyyən təsəvvür yaratmağa kömək etsə də, ümumi dünyagörüşü, ictimai- siyasi və fəlsəfi əqidəsini aydınlaşdırmaq üçün zəngin məlumat verir. Buna
görə də
həmin məsələləri aydınlaşdır-maq məqsədilə “Mirzə Şəfi nəğmələri” və xüsusən “Mirzə Şəfi irsindən” adlı kitablara müraciət etmək lazımdır. Bodenştedtin tərcümə zamanı şairin şeirlərini bəzən forma və ya məzmun cəhətdən nə qədər təhrif etmiş olduğunu nəzərdə tutsaq belə, biz bu şeirlərə müraciət etməli olacağıq. Mirzə
Şəfinin müəlliflik hüququnu
22
sonralarinkar edən Bodenştedt, özü də boynuna alırdı ki, həmin şeirlərdə şərh edilən fikirlər bütünlüklə Mirzə Şəfiyə məxsusdur. Mirzə Şəfinin bu əsərlərində feodal quruluşunun mənfi cəhətlərinin kəskin tənqidi mühüm yer tutur. O öz əsrinin bir çox demokratik ruhlu mütəfəkkir şairləri kimi bu tənqidi əxlaq və etika mövqeyindən edir. Xoşbəxtliyə can atmaq təşəbbüsü – Mirzə Şəfi şeirlərində irəli sürülən etik fikirlərin əsas amilidir. Şairin diqqət
mərkəzində duran yalnız insandır – bütün iztirab və sevinci, xoşbəxtlik və bədbəxtliyi, məhəbbət və nifrəti ilə birlikdə götürülən insan. Xoşbəxtlik uzaqda deyil.Lakin onu görmək, əldə etmək lazımdır! Dindar fırıldaqçılar isə, var qüvvələri ilə buna maneçilik törədir. Çünki onlar yaxşı bilirlər ki, xoşbəxtliyə çatan kəs onların məscidinə ayaq basmaz. Şair göstərir ki, xalqın böyük bir kütləsi savadsızdır. Buna görə də onların 23
gözünü açmaq lazımdır.Xalq ancaq öz bədbəxtliyini dərk
etdikdən sonra
bədbəxtlikdən xilas olmaq uğrunda mübarizə apara bilər. Mirzə Şəfiyə görə, bu sahədə əsas vasitə xalqı maarifləndirməkdir. Bu işdə Mirzə Şəfi poeziyasının ictimai rolunu
unudan, qulağı
oxşayan boş,
məzmunsuz qafiyəpərdazlıqla məşğul olan, ömrü boyu güldən, bülbüldən, hicran və vüsaldan, günəşdən və aydan, cənnət və cəhənnəmdən “mızıldayan” şairləri lağa qoyur: “Sizin tutduğunuz bu yol asandır. Fəqət axmaqlarçün “ürəkaçandır”.
Şeriniz ürəyi gətirməz cuşa, Qanan kəslər üçün bəladır başa!
Mirzə Şəfi şeirlərində, eyni zamanda həyatdan zövq almağa çağırır. Lakin bu onun 24
əxlaqi görüşlərinin yeganə məğzini təşkil etmir. Şair özünün maarifçilik ideyalarında insanı mənən, ruhən təmizləyən məhsuldar əməyin roluna da böyük əhəmiyyət verir. Mirzə Şəfi əməyə, əsasən əxlaqi bir kateqoriya kimi baxır. Məhəbbətə himn, onun şeirlərində əməyə himnlə ahəngdar bir şəkildə səslənir. Şair insan əməyinə müraciət edərək deyir:
Ey bəşərin xilasına edilən kömək, Ey göylərin ilk töhfəsi sevimli mələk! Sənə xidmət edənlərə təsəllisən sən, Müdriklərin ilk arzusu, ilk istəyisən.
**** Ancaq nadan çətin işdən qaçar asana, Məhv olardım dirənmədən min yol əsana! Ey göylərin ilk vergisi!... İnan ki, sənə Daim sadiq qalasıyam gedincə sinə. Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|